Để kê khai tài sản của cán bộ không hình thức (kỳ 1): Cần niêm yết bản khai

Kiểm soát tài sản, thu nhập là một trong những thành phần quan trọng của công tác phòng, chống tham nhũng, được triển khai ở Việt Nam và nhiều quốc gia. Sau khi Luật Phòng, chống tham nhũng 2018 và Nghị định 130/2020/NĐ-CP về kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức, đơn vị được ban hành, Việt Nam đã có hành lang pháp lý về kiểm soát tài sản, thu nhập.

Theo Điều 11 Nghị định 130/2020/NĐ-CP, việc công khai bản kê khai tài sản, thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai được thực hiện bằng 2 hình thức chính: niêm yết công khai hoặc công khai tại cuộc họp trong cơ quan, tổ chức, đơn vị nơi người đó công tác.

Với hình thức niêm yết, bản kê khai được dán công khai tại trụ sở cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp nhà nước hoặc đơn vị trực thuộc. Vị trí niêm yết phải bảo đảm an toàn, thuận tiện cho việc theo dõi, đọc thông tin. Thời gian niêm yết được quy định 15 ngày, tính từ khi bản kê khai được bàn giao cho cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập. Việc niêm yết phải được lập biên bản, ghi rõ danh sách các bản kê khai, có chữ ký xác nhận của người đứng đầu đơn vị và đại diện tổ chức công đoàn.

Để kê khai tài sản của cán bộ không hình thức (kỳ 1): Cần niêm yết bản khai - 5

Đối với hình thức công khai tại cuộc họp, bản kê khai được trình bày trong các cuộc họp có sự tham dự của cán bộ, công chức, viên chức theo từng cấp quản lý. Cuộc họp chỉ được tiến hành khi có mặt ít nhất 2/3 số người được triệu tập. Người chủ trì hoặc người được phân công sẽ đọc bản kê khai của từng cá nhân. Các ý kiến phản ánh, thắc mắc hoặc giải trình liên quan đến nội dung kê khai (nếu có) đều phải được ghi lại trong biên bản, có chữ ký xác nhận của người chủ trì và đại diện công đoàn.

Việc công khai bản kê khai phải được thực hiện chậm nhất trong vòng 5 ngày kể từ khi cơ quan, đơn vị hoàn tất việc bàn giao bản kê khai cho cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập.

Các quy định này nhằm bảo đảm tính minh bạch, khách quan và khả năng giám sát nội bộ trong quá trình kê khai, giúp người dân và tập thể cơ quan có thể tiếp cận, theo dõi, đồng thời góp phần nâng cao trách nhiệm giải trình của người có chức vụ, quyền hạn.

Thực tế tại một số địa phương thời gian qua đã phát hiện và xử lý những trường hợp kê khai tài sản, thu nhập không trung thực.

Tháng 9/2023, ông Sô Minh Hương, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Cà Lúi, huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên (cũ), bị cảnh cáo về mặt Đảng do kê khai tài sản, thu nhập cá nhân không trung thực, đồng thời dung túng để vợ cho vay tiền trái quy định.

Đến năm 2024, Thanh tra tỉnh Hải Dương (cũ) ban hành kết luận xác minh tài sản, thu nhập đối với ông N.M.N., Hiệu trưởng Trường THPT Quang Trung. Theo Kết luận số 229/KL-TTr, ông N.M.N. đã kê khai không trung thực, giải trình không rõ ràng nguồn gốc tài sản tăng thêm, vi phạm quy định pháp luật.

Từ kết quả thanh tra, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hải Dương (cũ) đã tổ chức kiểm điểm và thi hành kỷ luật bằng hình thức cảnh cáo đối với ông N.M.N..

Để kê khai tài sản của cán bộ không hình thức (kỳ 1): Cần niêm yết bản khai - 7

Để kê khai tài sản của cán bộ không hình thức (kỳ 1): Cần niêm yết bản khai - 9

Quy định đã rất rõ ràng, vậy các địa phương thực hiện kê khai và công bố bản kê khai tài sản nói trên như thế nào?

Theo ông Hoàng Bá Nam, Bí thư Đảng ủy phường Hạ Long (tỉnh Quảng Ninh), việc kê khai tài sản của cán bộ, công chức được địa phương thực hiện nghiêm túc theo quy định của Đảng và pháp luật. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả, theo ông cần nâng cao nhận thức và xác định rõ trách nhiệm người đứng đầu trong chỉ đạo, kiểm soát.

“Ở cấp phường, xã, các cơ quan tham mưu gồm Ủy ban kiểm tra Đảng ủy và bộ phận Văn hóa - Xã hội cần phối hợp chặt chẽ. Cán bộ nhận thức đúng nhưng nếu kê khai nhầm lẫn, hiểu sai quy định thì cũng dễ sai sót”, ông Nam nói.

Ông cho rằng để kê khai hiệu quả, cần thành lập tổ công tác rà soát bản kê khai, yêu cầu chỉnh sửa khi kê khai chưa đầy đủ, thiếu thông tin và hướng dẫn cụ thể cho người kê khai. Việc công khai phải đúng quy định, ví dụ niêm yết tại cơ quan trong thời gian nhất định để cán bộ, nhân dân được biết, góp phần phòng ngừa tham nhũng.

Tại phường Hạ Long, việc kê khai tài sản thường được thực hiện sau khi kiểm điểm cuối năm, vào khoảng tháng 11. Trường hợp luân chuyển, đề bạt cán bộ hay chuẩn bị đại hội thì việc kê khai được tiến hành bổ sung.

Ông Nam cho biết, bản kê khai sau đó được niêm yết công khai dán tại bảng tin ở khu vực dễ quan sát trong trụ sở của đơn vị trong vòng 15 ngày. “Trong thời gian niêm yết, nếu có ý kiến từ cán bộ cấp dưới hay người dân, người có tên trong bản kê khai phải giải trình”, ông Nam nói. Kết quả kê khai được báo cáo về Ủy ban kiểm tra đối với khối Đảng và Sở Nội vụ đối với khối chính quyền.

Theo ông Nam, địa phương chưa có trường hợp nào bị kỷ luật do kê khai sai, song đã có vài trường hợp phải kê khai lại, bổ sung sau khi cơ quan cấp trên thẩm định. Nguyên nhân của những trường hợp phải kê khai lại, bổ sung phần lớn do cách hiểu của cán bộ chưa đúng, như cập nhật thu nhập trong bảng lương chưa đầy đủ.

Để kê khai tài sản của cán bộ không hình thức (kỳ 1): Cần niêm yết bản khai - 11

Từ góc độ cơ sở, ông Bùi Văn Huấn, Bí thư chi bộ, Trưởng khu phố 6 (phường Hạ Long), nhận định chủ trương kê khai tài sản của cán bộ là cần thiết và được người dân ủng hộ.

“Việc công khai tài sản giúp nhân dân hiểu rõ tài sản của cán bộ đến từ nguồn hợp pháp nào, tránh suy nghĩ tiêu cực. Khi kê khai trung thực, công khai rõ ràng, cán bộ càng củng cố được niềm tin của dân”, ông Huấn nói.

Theo ông, trong thời gian niêm yết bản kê khai tại cơ quan, chi bộ, người dân đều có thể tiếp cận và nắm thông tin cơ bản. Ở khu phố 6, việc công khai giúp xóa bỏ dư luận sai lệch và tạo đồng thuận xã hội.

Ông Huấn cho biết, ở địa phương đã từng có trường hợp người dân bàn tán về tài sản của một cán bộ. Sau khi bản kê khai được công bố, nguồn gốc tài sản rõ ràng, dư luận lắng xuống, tạo đồng thuận trong cơ quan và nhân dân.

Người dân tại địa bàn cũng đồng tình. Bà Hoàng Thị Hà, 63 tuổi, tổ 10, khu Hồng Hà 6 (phường Hạ Long), cho biết mỗi năm địa phương đều niêm yết công khai bản kê khai tài sản của cán bộ trong 15 ngày, thường vào giữa tháng 11.

“Chúng tôi được xem và theo dõi. Đây là việc làm đúng, giúp người dân biết, dân bàn, dân kiểm tra. Qua đó, củng cố thêm niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước”, bà Hà nói.

Tương tự, tại thành phố Hải Phòng, ông Nguyễn Vỹ, Bí thư Đảng ủy phường Kinh Môn, cho biết hàng năm, căn cứ Nghị định 130/2020/NĐ-CP và hướng dẫn của Thanh tra Chính phủ, Đảng ủy phường ban hành kế hoạch triển khai công tác kê khai tài sản, thu nhập cho cán bộ, công chức, viên chức thuộc diện phải kê khai.

Để kê khai tài sản của cán bộ không hình thức (kỳ 1): Cần niêm yết bản khai - 13

Việc kê khai được thực hiện nghiêm túc, đúng biểu mẫu, đảm bảo thời gian. Đối tượng kê khai gồm cán bộ, công chức, viên chức thuộc diện Ban Thường vụ Đảng ủy quản lý, Ủy viên Ủy ban kiểm tra, kế toán viên, cán bộ được quy hoạch, dự kiến bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo.

Ông Vỹ cho biết, bản kê khai được thực hiện từ tháng 11, nộp về Ban Xây dựng Đảng trước ngày 31/12 hàng năm. Sau khi tiếp nhận, Đảng ủy phân công kiểm tra hình thức và nội dung, đối chiếu với năm trước để phát hiện biến động.

“Nếu nghi ngờ về tính trung thực, Đảng ủy giao Ủy ban kiểm tra xác minh làm rõ và kết luận theo quy định. Đến nay, chưa phát hiện trường hợp vi phạm, nhưng có một số bản kê khai cần bổ sung, diễn giải rõ hơn”, ông nói.

Sau khi hoàn tất, việc công khai bản kê khai được thực hiện bằng 2 hình thức: công bố tại cuộc họp cơ quan, chi bộ và niêm yết công khai tại trụ sở cơ quan trong ít nhất 15 ngày. Địa phương thực hiện đồng thời cả hai hình thức để bảo đảm dân chủ, minh bạch.

Theo ông, công khai bản kê khai giúp cán bộ, công chức tự soi, tự sửa, nâng cao ý thức liêm chính, đồng thời là cơ chế để tập thể và nhân dân cùng giám sát, phát hiện sớm dấu hiệu bất minh.

“Đây cũng là cách bảo vệ uy tín, danh dự của cán bộ khi tài sản là hợp pháp, công khai nguồn gốc rõ ràng. Để tránh hình thức, cần công khai đúng quy định, có biên bản, có thời gian niêm yết cụ thể, và khuyến khích nhân dân phản ánh trung thực”, ông Vỹ nói.

Bên cạnh việc chọn công bố bản kê khai tài sản bằng cách niêm yết tại cơ quan như hai đơn vị trên, cũng có địa phương chọn cách công bố tại cuộc họp cán bộ chủ chốt.

Để kê khai tài sản của cán bộ không hình thức (kỳ 1): Cần niêm yết bản khai - 15

Ông Nguyễn Xuân Cương, Chủ tịch UBND xã Tân Kỳ (Hải Phòng), cho biết địa phương thực hiện công bố bản kê khai tài sản của đối tượng phải kê khai theo quy định bằng hình thức công bố tại cuộc họp.

Thực tế, Nghị định 130 không quy định các tổ chức, đơn vị phải thông báo rộng rãi về thời gian công bố bản kê khai tài sản. Vì vậy, dù bản kê khai được niêm yết công khai tại cơ quan theo đúng quy định, nhưng ít người biết để đến xem và giám sát.

Bà Hoàng Thị Lan (65 tuổi, ở phường Kinh Môn, Hải Phòng) chia sẻ: “Chúng tôi chưa biết đến việc này và cũng như không thấy phường thông báo rộng rãi thời gian niêm yết bản kê khai tài sản này mà đến xem. Theo tôi, nên có quy định thông báo thời gian niêm yết bản kê khai tài sản của cán bộ để người dân chúng tôi nắm được và đến xem”.

Về vấn đề này, Tiến sĩ Nguyễn Thị Ngọc Linh, Giảng viên Học viện Hành chính Quốc gia cho biết: Việc công khai bản kê khai tài sản - kênh quan trọng để xã hội giám sát - chưa được thực hiện hiệu quả.

“Nhiều nơi chỉ niêm yết cho có, không thông báo, không ai biết để xem. Cán bộ, công chức trong cơ quan cũng không nắm được số liệu kê khai của đồng nghiệp”, bà Linh nói.

Để kê khai tài sản của cán bộ không hình thức (kỳ 1): Cần niêm yết bản khai - 17

Theo Tiến sĩ Đinh Văn Minh, Nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Thanh tra, Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Thanh tra Chính phủ), các cơ quan, tổ chức đã thực hiện việc công khai bản kê khai tài sản khá đầy đủ tại nơi làm việc theo quy định.

Tuy nhiên, theo ông Minh cần mở rộng hình thức công khai cho phù hợp để người dân có thể tiếp cận thông tin bản kê khai tài sản của cán bộ, từ đó thực hiện hiệu quả việc giám sát, kiểm soát tài sản thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai.

“Trên thực tế, hơn 97% bản kê khai tài sản được nộp đúng hạn và đầy đủ theo quy định. Tuy nhiên, vấn đề nằm ở chỗ kê khai có trung thực hay không”, Tiến sĩ Đinh Văn Minh nhận định.

Ông Minh cho rằng, nhiều trường hợp kê khai chỉ mang tính hình thức, chưa phản ánh đúng thực tế tài sản, thu nhập. “Không ít vụ việc bị phát hiện sau khi xảy ra sự cố, như mất trộm hoặc khi điều tra các vụ án tham nhũng, hối lộ... cho thấy bản kê khai không trung thực”, ông nói.

Theo ông Minh, hệ thống quy định về kiểm soát tài sản, thu nhập đã khá đầy đủ, nhưng quy trình thẩm tra, xác minh tính trung thực của bản kê khai vẫn là khâu yếu. Các cơ quan thanh tra chưa có nghiệp vụ chuyên sâu, nhân lực phân tán nhiều nhiệm vụ khác, dẫn đến hiệu quả kiểm tra thấp.

“Việc đánh giá tính trung thực hiện nay phụ thuộc nhiều vào nhận thức và thiện chí của người kê khai. Có trường hợp kê khai sai do không hiểu quy định, nhưng cũng có người cố tình che giấu tài sản”, ông Minh nói thêm.

Để kê khai tài sản của cán bộ không hình thức (kỳ 1): Cần niêm yết bản khai - 19

Từ thực tế này, ông Minh cho rằng cần thắt chặt thể chế và nâng cao năng lực cho cơ quan kiểm soát tài sản, đồng thời xác định rõ trách nhiệm của từng cấp, tránh chồng chéo giữa cơ quan thanh tra và cơ quan kiểm tra Đảng.

Về giải pháp, ông Minh cho biết với số lượng hàng triệu người thuộc diện kê khai, không thể xác minh toàn bộ, nên cần chọn trọng tâm, trọng điểm. Việc xác minh nên tập trung vào các trường hợp có dấu hiệu bất thường, bị tố cáo, hoặc có tài sản tăng đột biến.

Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của liên thông dữ liệu giữa các cơ quan như ngân hàng, thuế, đất đai, chứng khoán... vì tài sản tham nhũng thường phân tán nhiều nơi. “Công nghệ số và định danh cá nhân sẽ giúp việc thẩm tra dễ dàng hơn, thay vì phải gửi công văn khắp nơi như trước”, ông nói.

Tuy nhiên, theo ông Minh, việc công khai bản kê khai tài sản phải đi đôi với đảm bảo an toàn cho người kê khai. “Không nước nào công khai trực tuyến tài sản của cán bộ. Việc công khai cần có điều kiện, để người dân có thể giám sát nhưng vẫn bảo vệ quyền riêng tư và an toàn tài sản”, ông nói.

Ông cho rằng, cùng với việc làm sạch cơ sở dữ liệu, cần có chế tài rõ ràng với hành vi kê khai không trung thực. “Khi người kê khai biết rằng việc gian dối sẽ bị phát hiện và xử lý nghiêm, bản kê khai mới trở thành công cụ kiểm soát quyền lực thực sự”, Tiến sĩ Đinh Văn Minh nhấn mạnh.