Đồng bộ giải pháp bảo đảm an toàn cho phụ nữ và trẻ em gái trong tiêu dùng số

Thực tiễn cho thấy, phụ nữ và trẻ em gái vẫn là nhóm dễ bị tổn thương, phải đối mặt với nhiều nguy cơ bị xâm hại về sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm, đặc biệt trên môi trường số với sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử, mạng xã hội, các nền tảng công nghệ tài chính, dịch vụ trực tuyến. Chính vì vậy, việc thúc đẩy bình đẳng giới và bảo đảm an toàn cho phụ nữ và trẻ em gái trong kỷ nguyên số, đặc biệt là tiêu dùng số, đòi hỏi những giải pháp đồng bộ, toàn diện.

Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 có quy định gì?

Theo đánh giá của Uỷ ban Cạnh tranh Quốc gia, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 đã có một bước tiến quan trọng bởi có những quy định về bảo vệ phụ nữ và trẻ em. Cụ thể, theo quy định tại điểm đ khoản 1 Điều 8 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023, đối tượng “phụ nữ đang mang thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi” và “ trẻ em” được đưa vào nhóm “người tiêu dùng dễ bị tổn thương”.

Đây là điểm có ý nghĩa quan trọng, xuất phát từ thực tế cho thấy phụ nữ mang thai và nuôi con nhỏ thường gặp nhiều khó khăn, hạn chế trong quá trình mua sắm và tiếp cận thông tin do những thay đổi về cơ địa, tình trạng sức khỏe, tâm lý cũng như áp lực về thời gian, tài chính. Bên cạnh đó, nhiều nghiên cứu và kinh nghiệm quốc tế cho thấy tỷ lệ nữ giới trực tiếp khiếu nại, khởi kiện khi quyền lợi bị xâm phạm thường thấp hơn nam giới do các đặc điểm về giới, như tâm lý ngại tranh chấp, ngại va chạm, có xu hướng chỉ chia sẻ trải nghiệm tiêu cực về sản phẩm, dịch vụ với người thân, bạn bè.

Phụ nữ và trẻ em gái vẫn là nhóm dễ bị tổn thương, phải đối mặt với nhiều nguy cơ bị xâm hại về sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm, đặc biệt trên môi trường số với sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử. Ảnh: Cấn dũng

Trên cơ sở đó, để tăng cường bảo vệ nhóm người tiêu dùng dễ bị tổn thương, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 đã quy định một số trách nhiệm cụ thể đối với tổ chức, cá nhân kinh doanh, trong đó đáng chú ý là trách nhiệm áp dụng cơ chế giải quyết khiếu nại, tranh chấp phù hợp với từng nhóm người tiêu dùng dễ bị tổn thương theo khoản 2, khoản 3 Điều 8. Đây là những quy định nổi bật, thể hiện rõ hơn yêu cầu “bảo vệ tăng cường” đối với phụ nữ mang thai, phụ nữ nuôi con nhỏ và các nhóm yếu thế khác trong quan hệ tiêu dùng.

Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 cũng đặt ra trách nhiệm đối với tổ chức, cá nhân kinh doanh trong việc bảo đảm sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ phù hợp với đặc điểm của từng nhóm người tiêu dùng (theo độ tuổi, giới tính, tình trạng sức khỏe…). Đồng thời, đẩy mạnh minh bạch thông tin đối với các sản phẩm được thiết kế, sản xuất dành riêng cho từng giới. Cụ thể, khoản 6 Điều 21 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 quy định: “Minh bạch thông tin về thành phần, chức năng, lợi ích khác biệt đối với sản phẩm, hàng hóa được sản xuất, dịch vụ được cung cấp dành riêng cho từng giới tính”. Quy định này góp phần bảo đảm để phụ nữ, trong đó có phụ nữ mang thai, phụ nữ nuôi con nhỏ, có đủ thông tin chính xác, rõ ràng để cân nhắc, lựa chọn sản phẩm, dịch vụ an toàn, phù hợp với nhu cầu và tình trạng sức khỏe.

Người có ảnh hưởng không được dẫn dắt hành vi tiêu dùng mà không công khai thông tin tài trợ. Đây là cơ chế quan trọng để bảo vệ người tiêu dùng, trong đó có phụ nữ và trẻ em gái, nhóm thường xuyên tiếp cận, chịu tác động mạnh từ nội dung quảng bá trên mạng xã hội và các nền tảng số. Cụ thể, điểm h khoản 1 Điều 10 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 quy định một trong các hành vi bị nghiêm cấm là: “Không thông báo trước, không công khai cho người tiêu dùng việc tài trợ cho người có ảnh hưởng dưới mọi hình thức để sử dụng hình ảnh, lời khuyên, khuyến nghị của người này nhằm xúc tiến thương mại hoặc khuyến khích người tiêu dùng mua, sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ”. Quy định này buộc doanh nghiệp phải minh bạch hóa mối quan hệ tài trợ, tránh việc người tiêu dùng, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em gái, bị dẫn dắt, tin tưởng vào “lời khuyên trung lập” trong khi thực chất đó là nội dung thương mại có trả phí.

Đối với phụ nữ và trẻ em, việc được tiếp cận các phản hồi, đánh giá khách quan, đa chiều từ cộng đồng người tiêu dùng là kênh thông tin rất quan trọng để nhận diện rủi ro, tránh mua phải sản phẩm, dịch vụ không an toàn hoặc không phù hợp. Điểm c khoản 3 Điều 10 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 quy định cấm hành vi: “Sử dụng biện pháp ngăn hiển thị hoặc hiển thị không trung thực kết quả phản hồi, đánh giá của người tiêu dùng về sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ, tổ chức, cá nhân kinh doanh trên nền tảng số, trừ trường hợp phản hồi, đánh giá đó vi phạm quy định của pháp luật, trái đạo đức xã hội”. Như vậy, các nền tảng số không được phép “lọc bỏ” có chủ đích các đánh giá bất lợi cho doanh nghiệp, qua đó góp phần bảo đảm môi trường thông tin minh bạch, công bằng hơn đối với mọi nhóm người tiêu dùng.

Mua sắm trực tuyến đang trở thành xu hướng mua sắm ưa chuộng của rất nhiều người tiêu dùng vì sự thuận tiện, tiết kiệm thời gian, giá thành rẻ hơn và có có hội được tiếp cận với nhiều nhà bán hàng để so sánh về giá. Hình thức mua bán này có nhiều mặt lợi nhưng cũng song song nhiều mặt tiêu cực như việc mua bán quá bán quá mức, mua bán chưa sự chọn lọc do sự hấp dẫn từ các quảng cáo, tiếp thị trực tuyến, quảng cáo sai sự thật.

Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 đã dành Điều 38 để quy định cụ thể về các trường hợp người tiêu dùng được đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng, trả lại sản phẩm, hàng hóa hoặc từ chối tiếp tục sử dụng dịch vụ trong giao dịch từ xa (qua điện thoại, internet, ứng dụng di động…) và một số giao dịch trực tiếp đặc thù. Đây là cơ chế quan trọng giúp người tiêu dùng, trong đó có phụ nữ, có “khoảng thời gian cân nhắc” (cooling-off period), hạn chế rủi ro khi bị lôi kéo, tác động bởi quảng cáo, khuyến mại, tư vấn quá mức; đồng thời tạo điều kiện để họ có thể rút khỏi giao dịch khi nhận thấy sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ không đúng thông tin đã được cung cấp, không phù hợp với nhu cầu hoặc tiềm ẩn nguy cơ đối với sức khỏe, an toàn của bản thân và con nhỏ.

Một số kiến nghị nhằm bảo vệ phụ nữ và trẻ em gái trong tiêu dùng số

Theo Uỷ ban Cạnh tranh Quốc gia, phụ nữ và trẻ em là nhóm yếu thế, có ít cơ hội tham gia đối thoại chính sách, tham vấn, góp ý về hoạt động của nền tảng số, thương mại điện tử, dịch vụ tài chính số. Tiếng nói của trẻ em gái hầu như vắng bóng trong quá trình thiết kế sản phẩm, dịch vụ, ứng dụng dành cho trẻ em. Khi những người dễ bị tổn thương nhất chưa được lắng nghe đầy đủ, hệ thống bảo vệ người tiêu dùng khó có thể bao quát hết các nguy cơ trên thực tế.

Chính vì vậy, Uỷ ban Cạnh tranh Quốc gia kiến nghị, việc thúc đẩy bình đẳng giới và bảo đảm an toàn cho phụ nữ và trẻ em gái trong kỷ nguyên số đòi hỏi những giải pháp đồng bộ, toàn diện.

Thứ nhất, cần lồng ghép nguyên tắc bình đẳng giới vào hệ thống chính sách, pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng trên môi trường số. Các văn bản hướng dẫn thi hành pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, giao dịch điện tử, an toàn thông tin, dữ liệu cá nhân… cần xác định rõ phụ nữ và trẻ em gái là nhóm người tiêu dùng yếu thế, được hưởng cơ chế bảo vệ tăng cường. Đồng thời, cần đặt trách nhiệm cụ thể cho các nền tảng số, sàn thương mại điện tử, mạng xã hội trong việc phát hiện và xử lý nhanh chóng các nội dung, hành vi quấy rối, lừa đảo, xâm phạm danh dự, nhân phẩm và quyền lợi đối với phụ nữ và trẻ em gái.

Thứ hai, tăng cường giáo dục kỹ năng số, kỹ năng tài chính và kỹ năng tiêu dùng an toàn cho phụ nữ và trẻ em gái. Các chương trình phổ biến, tài liệu hướng dẫn cần được thiết kế phù hợp với từng nhóm tuổi, trình độ, điều kiện sống, đặc biệt hướng tới phụ nữ ở khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa và trẻ em gái trong nhà trường. Nội dung không chỉ dừng ở cảnh báo rủi ro, mà còn tập trung vào việc xây dựng năng lực tự bảo vệ: cách nhận diện quảng cáo sai sự thật, cách kiểm tra nguồn gốc sản phẩm, cách bảo vệ thông tin cá nhân, cách ghi nhận và lưu giữ chứng cứ giao dịch, cách phản ánh khiếu nại đúng nơi, đúng cách.

Thứ ba, phát triển các kênh hỗ trợ, tư vấn thân thiện với giới. Các tổng đài, ứng dụng, cổng thông tin về bảo vệ người tiêu dùng cần bảo đảm tính bảo mật, dễ tiếp cận, có hướng dẫn rõ ràng, ngôn ngữ đơn giản, phù hợp với phụ nữ và trẻ em gái. Đội ngũ tiếp nhận, xử lý phản ánh nên được tập huấn về bình đẳng giới, bạo lực trên cơ sở giới, kỹ năng hỗ trợ nạn nhân là phụ nữ và trẻ em. Bên cạnh đó, cần tăng cường kết nối với hệ thống trợ giúp pháp lý, trung tâm tư vấn tâm lý, đường dây nóng phòng chống bạo lực để hỗ trợ các vụ việc phức tạp.

Thứ tư, thúc đẩy trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và nền tảng số. Doanh nghiệp cần chủ động rà soát, loại bỏ nội dung quảng cáo chứa định kiến giới, không sử dụng hình ảnh phụ nữ và trẻ em gái theo hướng xúc phạm, gợi dục hoặc thương mại hóa cơ thể. Đồng thời, cần tích hợp các tính năng bảo vệ người dùng là phụ nữ và trẻ em gái như: bộ lọc nội dung độc hại, cơ chế báo cáo nhanh hành vi vi phạm, giới hạn chi tiêu cho tài khoản trẻ em, cảnh báo rủi ro khi giao dịch. Những sáng kiến đào tạo kỹ năng số, cung cấp học bổng, xây dựng bộ công cụ cảnh báo rủi ro cho phụ nữ và trẻ em gái nên được khuyến khích trong khuôn khổ chương trình trách nhiệm xã hội doanh nghiệp.

Thứ năm, cần tăng cường truyền thông thay đổi định kiến và xây dựng hình ảnh tích cực về phụ nữ, trẻ em gái trong tiêu dùng. Thay vì xem phụ nữ và trẻ em gái chỉ là nạn nhân hoặc đối tượng yếu thế, truyền thông và giáo dục cần hướng tới hình ảnh họ là những người tiêu dùng thông minh, chủ động, có tiếng nói và có quyền đòi hỏi sự tôn trọng, minh bạch từ phía tổ chức, cá nhân kinh doanh. Sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức xã hội, hội phụ nữ, nhà trường, gia đình và doanh nghiệp là chìa khóa để tạo dựng một môi trường tiêu dùng số công bằng, an toàn và thân thiện với phụ nữ và trẻ em gái.

Có thể khẳng định rằng, bình đẳng giới và an toàn đối với phụ nữ và trẻ em gái trong kỷ nguyên số không chỉ là vấn đề của riêng một lĩnh vực hay một cơ quan, mà là yêu cầu xuyên suốt trong xây dựng và thực thi chính sách bảo vệ người tiêu dùng. Khi phụ nữ và trẻ em gái được bảo vệ tốt hơn, tiếng nói của họ được lắng nghe và tôn trọng hơn, thì môi trường tiêu dùng nói chung mới có thể phát triển theo hướng văn minh, bền vững, lấy con người làm trung tâm trong mọi tiến trình chuyển đổi số.

Hiện nay Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia- cơ quan nhà nước trực thuộc Bộ Công Thương quản lý hoạt động bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã và đang duy trì Tổng đài tư vấn, hỗ trợ bảo vệ người tiêu dùng 1800.6838. Đây là kênh tiếp nhận, giải đáp miễn phí các phản ánh, khiếu nại, kiến nghị của người tiêu dùng trên phạm vi toàn quốc, do Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia vận hành. Thông qua tổng đài, người tiêu dùng được tư vấn pháp luật, hướng dẫn cách thu thập chứng cứ, thực hiện khiếu nại, đồng thời là kênh quan trọng để cơ quan nhà nước nắm bắt kịp thời các hành vi vi phạm, nguy cơ rủi ro trên thị trường nhằm có biện pháp xử lý, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng.

Nguồn: https://congthuong.vn/dong-bo-giai-phap-bao-dam-an-toan-cho-phu-nu-va-tre-em-gai-trong-tieu-dung-so-431137.html