Trong bối cảnh đó, cần một chiến lược quản lý phù hợp để không biến những vùng giàu bản sắc trở thành “vùng trũng” văn hóa trong guồng máy hành chính mới.
Trong quá trình sắp xếp lại đơn vị hành chính, các địa phương trên cả nước đã thực hiện việc sáp nhập. Mô hình chính quyền hai cấp (tỉnh - xã/phường/thị trấn) giúp tinh gọn bộ máy, giảm chi ngân sách.
Tuy nhiên, việc bãi bỏ cấp huyện đồng nghĩa với việc các phòng chuyên môn, trong đó có Phòng Văn hóa - Thông tin cấp huyện không còn, dẫn tới thiếu hụt nhân lực trực tiếp theo dõi di sản, văn hóa cơ sở.
Tại các địa bàn miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nơi tập trung nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể quý giá, tình trạng “khoảng trống” quản lý đang dần hiện hữu.
Ở nhiều nơi, người làm văn hóa cấp xã kiêm nhiệm nhiều mảng, thiếu chuyên môn sâu, trong khi các sở ngành cấp tỉnh khó bao quát toàn diện địa bàn rộng lớn và đa dạng về văn hóa.
Thực tế cho thấy, công tác quản lý di sản không đơn thuần là bảo tồn hiện vật hay ghi danh lễ hội. Đó là một chuỗi dài từ nhận diện giá trị, truyền dạy, phát huy, đến gắn với sinh kế, du lịch và giáo dục thế hệ trẻ.
Khi thiếu một bộ phận đủ năng lực để triển khai trực tiếp tại địa phương, nguy cơ mai một di sản, đặc biệt là di sản phi vật thể như tiếng nói, tri thức dân gian, lễ nghi, nghề thủ công truyền thống, là điều khó tránh khỏi.
Để không bỏ quên những “vùng trũng” văn hóa, cần có giải pháp đồng bộ trong thiết kế lại bộ máy văn hóa sau sáp nhập. Một trong những đề xuất được nhiều chuyên gia đưa ra là thành lập Trung tâm Quản lý Di sản cấp vùng hoặc liên xã, có sự hỗ trợ chuyên môn từ tỉnh, đồng thời linh hoạt phối hợp cùng các nghệ nhân, người am hiểu văn hóa bản địa.
Cần chú trọng đào tạo cán bộ văn hóa cơ sở chuyên sâu về bảo tồn di sản, đặc biệt ở các xã miền núi, vùng dân tộc thiểu số. Thay vì để cán bộ văn hóa kiêm nhiệm lễ tân, văn thư, cần phân công rõ nhiệm vụ bảo tồn văn hóa bản địa, kết hợp cùng cộng đồng để duy trì truyền thống trong đời sống thường nhật.
Ngoài ra, thiết kế lại hệ thống ngân sách văn hóa là việc cấp thiết. Việc phân bổ nguồn lực nên theo hướng đặt trọng tâm vào các địa phương có mật độ di sản cao, nhưng đang thiếu điều kiện gìn giữ.
Đồng thời, cần mở rộng cơ chế xã hội hóa, khuyến khích các tổ chức phi chính phủ, các doanh nghiệp đồng hành cùng người dân trong các chương trình “hồi sinh” di sản.
Một yêu cầu chiến lược hiện nay là cần tích hợp yếu tố văn hóa vào hệ thống vận hành chính quyền hai cấp. Di sản không nên chỉ được xem là “cái cũ cần gìn giữ”, mà phải là phần năng động trong phát triển bền vững.
Do đó, mọi kế hoạch quy hoạch, xây dựng hạ tầng, hay phát triển du lịch tại các địa phương sau sáp nhập đều cần có tiếng nói của cộng đồng văn hóa.
Về lâu dài, việc sáp nhập và tái cơ cấu hành chính cần đi kèm với một Chiến lược Quốc gia về bảo tồn di sản sau sáp nhập, có tính đến những thay đổi bộ máy và đặc thù địa phương.
Trong đó, Bộ VHTTDL cần là đầu mối chủ trì, xây dựng khung pháp lý rõ ràng, tiêu chuẩn hóa các quy trình quản lý di sản trong bối cảnh không còn cấp huyện.
Sự đồng hành của cộng đồng, nhất là các nghệ nhân dân gian, người cao tuổi, người trẻ yêu văn hóa bản địa, cũng cần được thể chế hóa bằng các chính sách hỗ trợ, đãi ngộ và ghi nhận vai trò.
Văn hóa truyền thống không thể giữ lại chỉ bằng giấy chứng nhận di sản, mà cần sống trong cộng đồng, điều mà chỉ sự quan tâm, đầu tư thực chất mới có thể đảm bảo.
Từ việc tái cấu trúc chính quyền đến việc tái cấu trúc tư duy quản lý di sản là chặng đường không thể tách rời. Không để các vùng di sản trở thành “vùng trũng” văn hóa sau sáp nhập là trách nhiệm chung của toàn xã hội, nhằm giữ gìn bản sắc, ký ức, và linh hồn của mỗi vùng đất trong dòng chảy phát triển đất nước.
Nguồn: https://baovanhoa.vn/van-hoa/dung-de-van-hoa-hut-hoi-157903.html
Bình luận (0)