Giữ nhịp hồn dân tộc qua Di sản nghề trống Bình An ở Tây Ninh

Làng nghề trống Bình An ở xã Tân Trụ, tỉnh Tây Ninh - làng nghề truyền thống gần 200 năm tuổi - đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia tại Quyết định số 2202/QĐ-BVHTTDL ngày 27/6/2025.

Khi kỹ thuật thủ công tinh xảo kết hợp với sự am hiểu về âm thanh, thẩm mỹ

Theo Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ, Bình An xưa là làng An Ninh Hạ, thuộc tổng Cư Hạ. Thời Pháp gọi là ấp Bình Thanh, nay Bình An thuộc xã Tân Trụ, tỉnh Tây Ninh.

Do điều kiện tự nhiên thuận lợi, rừng và đồng bằng phì nhiêu nên người dân nơi đây nuôi nhiều trâu. Nhưng trâu thời đó chỉ nuôi để kéo gỗ còn da không biết tận dụng để làm gì. Ông Nguyễn Văn Ty đã sử dụng da trâu làm mặt trống và đặt nền móng cho sự phát triển nghề làm trống nơi đây.

Theo lời kể của các nghệ nhân nơi đây, ông Nguyễn Văn Ty được sinh ra trong một gia đình khá giả nhưng ông không tu chí làm ăn mà chỉ chơi cờ bạc, nát rượu, bán hết ruộng đất ba mẹ giao, sau đó phải sắm ghe nhỏ đi buôn bán.

Trên đường bán nước mắm dạo dọc sông Vàm Cỏ, ông đã học được nghề làm trống từ da trâu của một cụ già bên bờ sông.

Tận dụng da trâu tại quê nhà, ông bắt đầu làm trống để bán. Dần dần, trống của ông nổi tiếng cả một vùng.

Với bề dày lịch sử, Bình An nổi tiếng với sản phẩm trống thủ công tinh xảo, đa dạng về mẫu mã, kích thước và công dụng.

Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản Văn hóa, nghề trống Bình An là sự kết hợp giữa kỹ thuật thủ công tinh xảo và sự am hiểu về âm thanh, thẩm mỹ. Nguyên vật liệu gỗ làm tang trống chủ yếu là gỗ sao hoặc mít già, là những loại gỗ bền, nhẹ, có mùi thơm và khả năng tạo âm vang đặc trưng. Ngoài ra, còn có các nguyên vật liệu khác như chò, dầu mù u (còng), cao su…

Gỗ sau khi được chọn lọc kỹ càng sẽ được xẻ thành từng tấm, phơi khô, rồi hun khói để chống mối mọt. Các tấm gỗ được ghép thành tang trống, mài nhẵn, tạo dáng tròn đều, sau đó mặt trống được căng và cố định bằng đinh tre hoặc đinh gỗ - những chất liệu vừa bền chắc, vừa không làm ảnh hưởng đến âm sắc.

Để làm trống, Bình An nổi tiếng nhờ kỹ thuật công phu. (Ảnh: Bùi Giang/TTXVN)

Da trâu được dùng làm mặt trống phải được chế tác từ loại da của con trâu có hơn 20 năm tuổi, phải còn tươi, nguyên tấm. Công đoạn cuối cùng là thử âm: người thợ dùng dùi gõ vào mặt trống để kiểm tra độ vang, chỉnh lại độ căng cho đến khi đạt âm thanh chuẩn.

Sản phẩm hoàn thiện thường được sơn, trang trí hoa văn truyền thống để tăng tính thẩm mỹ và bảo vệ bề mặt.

Sản phẩm trống của làng nghề Bình An rất phong phú và đa dạng, đáp ứng nhiều nhu cầu khác nhau trong đời sống văn hóa-xã hội. Nơi đây sản xuất nhiều loại trống như: trống trường dùng để báo giờ học; trống lễ hội phục vụ các dịp tế lễ, rước kiệu; trống chùa, trống đình sử dụng trong nghi thức tôn giáo; trống múa lân-sư-rồng cho các đội nghệ thuật dân gian; trống hát chèo, trống tuồng cho sân khấu truyền thống; cùng nhiều loại trống lớn nhỏ phục vụ biểu diễn nhạc cụ dân tộc hoặc xuất khẩu ra thị trường ngoài nước.

Mỗi loại trống có quy trình và kỹ thuật chế tác riêng, đặc biệt là ở khâu điều chỉnh âm thanh, đòi hỏi trình độ tay nghề cao, sự tinh tế và kinh nghiệm dày dặn của người thợ. Chính điều đó đã tạo nên danh tiếng và giá trị đặc trưng cho sản phẩm trống Bình An.

Âm vang của những chiếc trống Bình An

Chủ thể của di sản là cộng đồng cư dân ấp Bình An - những người đã gắn bó với nghề làm trống qua nhiều thế hệ. Đối với họ, nghề không chỉ là phương tiện mưu sinh mà còn là niềm tự hào, là biểu tượng của truyền thống gia đình và địa phương.

Giá trị của di sản nghề trống Bình An không chỉ thể hiện ở kỹ thuật chế tác tinh xảo mà còn lan tỏa trên nhiều phương diện văn hóa, xã hội và tinh thần.

Nghề trống lưu giữ kho tàng tri thức dân gian quý báu, gồm kinh nghiệm chọn lựa và xử lý nguyên liệu, kỹ thuật tạo hình, ghép tang, căng mặt và điều chỉnh âm thanh.

Nghề được trao truyền qua nhiều thế hệ bằng hình thức truyền khẩu và thực hành trực tiếp - “cầm tay chỉ việc.” Những tri thức ấy không chỉ là kỹ năng lao động, mà còn là vốn văn hóa phi vật thể đặc trưng của cộng đồng, gắn liền với phong tục, tập quán và đời sống tín ngưỡng địa phương.

Âm vang của những chiếc trống Bình An đã và đang ngân xa khắp mọi miền. (Ảnh: Bùi Giang/TTXVN)

Quá trình làm nghề còn gắn kết các thế hệ, khi mọi người cùng tham gia từ khâu chuẩn bị nguyên liệu đến khi hoàn thiện sản phẩm. Mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự phối hợp, chia sẻ và hỗ trợ lẫn nhau, góp phần bồi đắp tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng và niềm tự hào về bản sắc riêng của ấp Bình An.

Thông qua quá trình học nghề, lớp trẻ không chỉ tiếp thu kỹ năng chế tác mà còn được rèn luyện đức tính kiên trì, tỉ mỉ, óc sáng tạo và tinh thần trách nhiệm. Tham gia vào nghề giúp họ thêm hiểu, thêm yêu truyền thống, trân trọng công sức của cha ông và nuôi dưỡng ý thức gìn giữ di sản.

Đối với du khách, trải nghiệm trực tiếp các công đoạn làm trống là cơ hội để khám phá một lát cắt sống động của văn hóa dân tộc, qua đó lan tỏa tình yêu và sự trân trọng đối với di sản văn hóa Việt Nam.

Hoạt động sản xuất trống không chỉ tạo sinh kế cho người dân mà còn duy trì mạng lưới giao lưu, trao đổi hàng hóa-văn hóa giữa Bình An với các vùng miền khác, thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội địa phương.

Làng nghề trống Bình An không chỉ làm ra những nhạc cụ phục vụ sinh hoạt văn hóa-tín ngưỡng mà còn là biểu tượng của sự khéo léo, sáng tạo và bền bỉ của người dân nơi đây.

Âm vang của những chiếc trống Bình An đã và đang ngân xa khắp mọi miền, góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của cộng đồng, đồng thời khẳng định ý nghĩa của việc bảo tồn và phát huy một di sản văn hóa đặc sắc của dân tộc./.

(Vietnam+)

Nguồn:https://www.vietnamplus.vn/giu-nhip-hon-dan-toc-qua-di-san-nghe-trong-binh-an-o-tay-ninh-post1074782.vnp