Khi công nghệ cần người thầy dẫn dắt

Nâng cao chuẩn năng lực số và năng lực AI cho thầy cô

Chỉ trong một thời gian ngắn, tại Việt Nam, việc phát triển ngành công nghiệp AI đã trở thành yêu cầu cấp thiết để tận dụng cơ hội, tạo bước đột phá trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia, nâng cao năng suất lao động và năng lực cạnh tranh, hướng tới một nền kinh tế tri thức, phát triển bền vững.

Điều đó được thể hiện rõ trong nhiều chủ trương, quyết sách của Đảng và Chính phủ thời gian qua. AI được xếp ở vị trí đầu tiên trong Danh mục công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược của Việt Nam. Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu “chuyển đổi số toàn diện, phổ cập và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ và trí tuệ nhân tạo trong giáo dục và đào tạo”, đồng thời khẳng định phải nâng cao chuẩn năng lực số và năng lực AI cho đội ngũ nhà giáo và người học ở tất cả các cấp học, đưa nội dung này vào chương trình giáo dục chính khóa.

Bộ GD&ĐT cũng đang xây dựng khung năng lực AI cho học sinh, giáo viên, tích hợp nội dung AI phù hợp từng cấp học và đẩy mạnh chuyển đổi số cho mọi nhà trường. AI trong giáo dục không chỉ là xu hướng, mà là mệnh lệnh của thời đại. Đồng thời, Bộ GD&ĐT xác định hàng loạt giải pháp để AI không trở thành cuộc chơi “hai tốc độ” giữa các vùng miền, giữa trường công và trường tư, giữa học sinh có điều kiện và không có điều kiện: hoàn thiện chính sách, tích hợp nội dung AI phù hợp từng cấp học, tăng cường chuyển đổi số cho mọi nhà trường và bảo đảm cơ hội tiếp cận công nghệ công bằng cho tất cả học sinh.

Tại Tọa đàm “Đẩy mạnh ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục và đào tạo - Những lợi ích và thách thức”, TS Lê Thị Mai Hoa, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục (Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương) nhấn mạnh: “AI đang mở ra một kỷ nguyên chuyển đổi toàn diện trong giáo dục, góp phần định hình lại phương thức dạy và học, quản lý và đánh giá chất lượng giáo dục trên toàn cầu”. Đối với Việt Nam, việc ứng dụng AI không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là nhiệm vụ chính trị, chiến lược, nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0.

TS. Mai Hoa đưa ra sáu khuyến nghị để triển khai AI hiệu quả: xây dựng chương trình hiểu biết về AI cho học sinh - giáo viên; đào tạo kỹ năng số và đạo đức số cho đội ngũ nhà giáo; tích hợp AI vào các môn STEM; xây dựng khung đạo đức học thuật; phát triển hạ tầng số và nền tảng AI “Make in Vietnam”; đồng thời đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức xã hội về AI.

Ở cấp phổ thông, nhiều đại biểu cho rằng cần bắt đầu từ việc dạy học sinh làm quen và hiểu đúng về AI ngay từ bậc tiểu học. Ông Nguyễn Việt Trung, Phó Tổng Giám đốc Công ty KDI cho rằng, dạy AI từ sớm giúp học sinh rèn tư duy lập trình, tư duy thiết kế và giải quyết vấn đề, đồng thời nhận thức được các khía cạnh đạo đức, quyền riêng tư và bảo mật thông tin.

Bà Đỗ Ngọc Chi, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm (TP HCM) chia sẻ kinh nghiệm thực tế khi trường xây dựng “Phòng Kỹ năng số” - nơi học sinh học cách làm chủ công nghệ, thay vì bị công nghệ chi phối. Giáo viên được tập huấn kỹ năng khai thác học liệu số, ứng dụng AI hỗ trợ giảng dạy và chuyển từ “truyền đạt kiến thức” sang “dẫn dắt năng lực”.

Tại Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong (TP HCM), Hiệu trưởng Phạm Thị Bé Hiền cho biết, môn Trí tuệ nhân tạo đã được giảng dạy suốt 7 năm với ba cấp độ: phổ cập, nâng cao ứng dụng và nâng cao nghiên cứu. Tuy nhiên, bà cho rằng thiếu giáo viên AI là thách thức lớn nhất hiện nay, cần có chính sách bồi dưỡng và hợp tác giữa nhà trường với đại học, doanh nghiệp để khắc phục.

Đưa AI vào luật - hành lang cho sáng tạo có trách nhiệm

AI đang thâm nhập sâu vào giáo dục, nhưng hệ thống pháp lý, chương trình đào tạo và cơ chế tài chính vẫn chưa theo kịp. Bà Nguyễn Thị Nhiếp, Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Chu Văn An (Hà Nội) nêu thực tế: “Có trường đã đầu tư mạnh cho AI, có trường chưa quan tâm. Giữa thành thị và nông thôn, giữa công lập và tư thục có sự phân hóa rõ rệt”. Theo bà, nếu muốn đưa AI vào tập huấn hoặc dạy học, nhà trường cần có hành lang pháp lý cụ thể, quy định về tài chính, định biên nhân sự và cơ chế dạy thêm, học thêm rõ ràng. “Nếu không có cơ chế, nhà trường không biết dựa vào đâu để triển khai, dù rất muốn làm”, bà nói.

TS Tô Hồng Nam, Phó Cục trưởng Cục Khoa học, Công nghệ và Thông tin (Bộ GD&ĐT) chỉ ra thêm một thách thức: người học hiện nay chủ yếu tự học AI qua mạng xã hội hoặc khóa học trực tuyến, thiếu cơ chế kiểm chứng chất lượng. “Nhiều người tự xưng là “thầy dạy AI” nhưng không có chuyên môn, khiến học viên không biết học gì là đủ”, ông nói và đề xuất cần có hệ thống đánh giá, công nhận, chuẩn hóa năng lực AI quốc gia.

TS. Lê Linh Lương (Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam) thì cho rằng, Việt Nam cần đào tạo đội ngũ giáo viên nòng cốt trước khi triển khai đại trà. Ông đề xuất mô hình ba tầng năng lực AI: Nhận thức phổ thông (cho mọi công dân); Ứng dụng chuyên môn (cho người học ở từng lĩnh vực); Nghiên cứu và phát triển (cho kỹ sư, nhà khoa học làm chủ mô hình “Make in Vietnam”).

Xây dựng đội ngũ khoảng 1.000 “giáo viên hạt nhân về AI”

PGS.TS Hoàng Minh Sơn, Giám đốc ĐH Quốc gia Hà Nội cho rằng, AI đang mở ra cơ hội tái định hình cách con người học tập, nghiên cứu và sáng tạo. Tuy nhiên, giáo dục không thể chỉ dừng ở kỹ thuật, mà phải hướng tới một nền giáo dục thông minh, nhân văn và phát triển bền vững. Vì vậy, ĐH Quốc gia Hà Nội đang xây dựng hệ sinh thái AI toàn diện, áp dụng không chỉ trong công nghệ mà cả khoa học xã hội, nhân văn, kinh tế, luật, giáo dục.

GS.TS Hoàng Anh Tuấn, Hiệu trưởng Trường ĐH KHXH&NV nhấn mạnh: “Chúng tôi không chỉ đào tạo kỹ năng AI, mà còn chú trọng khung năng lực đạo đức và nhân văn. Sinh viên KHXH&NV cũng cần biết AI để không bị bỏ lại phía sau”.

Theo ông Hồ Đức Thắng, Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số Quốc gia (Bộ KH&CN), đưa AI vào trường tiểu học là bước đi đúng thời điểm, nhưng phải “đi nhanh mà chắc”, dựa trên kế hoạch hành động 5 bước: Đặt mục tiêu vừa sức và đúng trọng tâm: Không đào tạo “kỹ sư AI nhí”, mà trang bị cho trẻ 3 năng lực cốt lõi - hiểu AI là gì, biết dùng AI an toàn và có tư duy sáng tạo khi tương tác công nghệ. Thiết lập hai hàng rào an toàn: Một là, về giám sát và độ tuổi (mọi hoạt động phải có giáo viên hướng dẫn); hai là, về công cụ (chỉ dùng phần mềm nằm trong “danh mục trắng” được kiểm duyệt). Tập trung vào người thầy: Xây dựng đội ngũ khoảng 1.000 “giáo viên hạt nhân về AI” để lan tỏa kiến thức và kinh nghiệm.

Thực hiện lộ trình thí điểm 18 - 24 tháng, sau đó mới nhân rộng. “Giáo dục không thể chạy theo trào lưu. Chúng ta phải đi từng bước chắc chắn, lấy giáo viên làm trung tâm, công cụ phải an toàn và phù hợp với trẻ nhỏ”, ông Thắng nhấn mạnh.

Để người thầy thực sự trở thành trung tâm của đổi mới giáo dục, cần một hệ thống chính sách đồng bộ, từ đãi ngộ, đào tạo, bồi dưỡng đến môi trường làm việc. Thực tế hiện nay, nhiều giáo viên vẫn đang chịu áp lực lớn về khối lượng công việc, thu nhập và thủ tục hành chính, trong khi cơ hội tiếp cận các chương trình đào tạo công nghệ, chuyển đổi số còn hạn chế.

Nhiều địa phương đã có cách làm sáng tạo: thành lập các trung tâm bồi dưỡng giáo viên về chuyển đổi số; xây dựng “ngân hàng bài giảng số” để chia sẻ học liệu; khuyến khích giáo viên tham gia nghiên cứu và đổi mới phương pháp. Một số trường đại học sư phạm đang tiên phong xây dựng mô hình “giảng viên kép”, vừa có chuyên môn sư phạm, vừa có kỹ năng công nghệ.

Những bước đi ấy, nếu được nhân rộng và gắn với khung chính sách rõ ràng, sẽ tạo nên nền tảng vững chắc để người thầy Việt Nam thích ứng, phát triển và lan tỏa tri thức trong thời đại mới.

Như vậy, Nghị quyết 57-NQ/TW đã một lần nữa khẳng định: nguồn lực con người là trung tâm của phát triển, còn người thầy là trung tâm của nguồn lực ấy. Đổi mới giáo dục không thể chỉ bắt đầu từ chương trình hay công nghệ, mà phải bắt đầu từ chính người thầy - người truyền cảm hứng, dẫn dắt và nuôi dưỡng giá trị nhân văn. Khi người thầy được tôn vinh, được trao quyền, được bồi dưỡng năng lực và đạo đức nghề nghiệp, thì giáo dục Việt Nam mới thực sự vững vàng trên hành trình kiến tạo một nền tri thức khai phóng, một thế hệ công dân sáng tạo, nhân ái và hội nhập toàn cầu.

GS Huỳnh Thành Đạt, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương tin tưởng: “Với tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị, cùng sự đồng hành của đội ngũ trí thức, nhà giáo, nhà khoa học và doanh nghiệp công nghệ, chúng ta sẽ xây dựng nền giáo dục Việt Nam hiện đại, nhân văn, sáng tạo, mang bản sắc dân tộc và tầm vóc thời đại”.

Cùng với phổ cập AI trong giáo dục, Việt Nam cũng đang nghiên cứu Luật Trí tuệ nhân tạo, hướng tới quản lý toàn diện công nghệ này. Theo đại diện Bộ KH&CN, Luật sẽ dựa trên chiến lược “3 lớp phòng thủ”: Lớp thứ nhất: Bộ lọc rủi ro thông minh - quản lý theo mức độ rủi ro, không “cấm hay cho” cứng nhắc. Lớp thứ hai: An toàn từ khâu thiết kế - các hệ thống AI rủi ro cao phải được đánh giá nghiêm ngặt về dữ liệu và thuật toán. Lớp thứ ba: Giám sát liên tục và chế tài nghiêm khắc - bảo đảm công nghệ luôn nằm trong tầm kiểm soát, tránh bị lạm dụng.
Cách tiếp cận này vừa khuyến khích sáng tạo, vừa đặt ra giới hạn an toàn, giúp công nghệ phục vụ con người chứ không thay thế con người. Vấn đề còn lại là ý thức, trách nhiệm và tầm nhìn từ người thầy, người học đến người hoạch định chính sách. Bởi AI có thể giúp con người học nhanh hơn, hiểu sâu hơn, nhưng chỉ con người mới có thể dạy con người làm người.

Nguồn: https://baophapluat.vn/khi-cong-nghe-can-nguoi-thay-dan-dat.html