Khoa học công nghệ 'đổi phận' tỏi Lý Sơn

QUẢNG NGÃI Nhờ ứng dụng khoa học công nghệ chế biến sâu, tỏi Lý Sơn đang dần thoát khỏi cảnh bán thô, mở ra hướng đi bền vững.

Thay đổi kiểu canh tác truyền thống

Tỏi từ lâu đã là “vàng trắng” của đặc khu Lý Sơn (tỉnh Quảng Ngãi). Cây trồng này không chỉ gắn liền với sinh kế của người dân mà còn là đặc sản nổi tiếng cả nước. Tuy nhiên nhiều năm qua, sản xuất tỏi ở Lý Sơn vẫn chủ yếu dựa vào phương thức truyền thống là sử dụng đất đỏ bazan và cát san hô thay thế định kỳ sau mỗi vụ. Cách làm này không những tốn chi phí mà còn ảnh hưởng đến môi trường, làm cạn kiện tài nguyên cát san hô.

Những năm qua, người dân ở Lý Sơn canh tác tỏi theo phương thức truyền thống và chủ yếu bán sản phẩm thô ra thị trường. Ảnh: L.K.

Cùng với đó, tỏi Lý Sơn phần lớn chỉ dừng lại ở sản phẩm thô bán ra thị trường. Chưa có quy trình bảo quản, chế biến chuyên sâu nên giá trị kinh tế còn thấp, đầu ra bấp bênh. Tình trạng được mùa mất giá, sản phẩm dễ hư hỏng sau thu hoạch diễn ra thường xuyên. Trong khi quỹ đất nông nghiệp của Đặc khu ngày càng thu hẹp bởi tốc độ đô thị hóa và phát triển du lịch, yêu cầu đặt ra là phải tăng giá trị cho cây tỏi thay vì tăng diện tích.

Từ thực tế đó, những năm gần đây, tỉnh Quảng Ngãi đã triển khai nhiều đề tài nghiên cứu ứng dụng khoa học – công nghệ vào canh tác tỏi theo hướng bền vững. Bước đột phá trong định hướng nâng tầm giá trị của sản phẩm tỏi Lý Sơn bắt đầu từ đề tài “Nghiên cứu ứng dụng đồng bộ các giải pháp khoa học và công nghệ phục vụ sản xuất, bảo quản và chế biến tỏi Lý Sơn bền vững theo chuỗi giá trị”, thực hiện từ năm 2021.

Đây là đề tài cấp quốc gia do Công ty TNHH Khoa học và công nghệ Nông Tín chủ trì, với sự phối hợp của Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Duyên hải Nam Trung Bộ, Viện Nghiên cứu Rau quả và Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp huyện Lý Sơn (cũ) thực hiện. Đề tài này không chỉ dừng lại ở kỹ thuật canh tác, cải thiện đất, giảm phụ thuộc vào cát san hô mà quan trọng hơn là tạo bước chuyển lớn trong khâu chế biến, bảo quản và thương mại hóa sản phẩm tỏi Lý Sơn.

Mô hình thuộc đề tài “Nghiên cứu ứng dụng đồng bộ các giải pháp khoa học và công nghệ phục vụ sản xuất, bảo quản và chế biến tỏi Lý Sơn bền vững theo chuỗi giá trị" được triển khai từ năm 2021. Ảnh: L.K.

Theo ông Vũ Văn Khuê, Phó Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Duyên hải Nam Trung Bộ, trước đây, người dân Lý Sơn canh tác tỏi trên lớp cát san hô, bên dưới là nền đất bazan được đầm chặt. Cách làm này khiến bộ rễ cây tỏi phát triển kém, chỉ lan theo chiều ngang, dễ bị đổ ngã khi gặp mưa bão, khả năng hút nước và dinh dưỡng hạn chế dẫn đến năng suất không ổn định và tốn nhiều chi phí phân bón, thuốc bảo vệ thực vật.

Từ đề tài “Nghiên cứu ứng dụng đồng bộ các giải pháp khoa học và công nghệ phục vụ sản xuất, bảo quản và chế biến tỏi Lý Sơn bền vững theo chuỗi giá trị”, nhóm nghiên cứu đã cải tiến phương pháp làm đất, không bổ sung đất bazan mới hay thay cát san hô như trước mà giữ lại toàn bộ lớp cát cũ, sau đó cày xới, trộn đều với lớp đất thịt bazan ở độ sâu khoảng 20cm để tạo thành lớp đất cát pha tơi xốp.

Theo ông Khuê, loại đất cát pha này giúp bộ rễ tỏi phát triển mạnh, ăn sâu và rộng hơn, cây đứng vững, ít đổ ngã, khả năng hấp thu nước và dinh dưỡng tốt hơn, nhờ đó cây tỏi sinh trưởng khỏe, ít sâu bệnh và chống chịu thời tiết bất lợi tốt hơn. Kết quả trên mô hình trong vụ đầu tiên cho thấy năng suất tỏi đạt 6,34 tấn/ha, cao hơn gần 50% so với ruộng đại trà (4,23 tấn/ha). Dù chi phí ban đầu cao hơn do tăng lượng phân hữu cơ nhưng hiệu quả kinh tế vượt trội.

Ông Khuê khẳng định, việc cải tiến kỹ thuật làm đất và quản lý canh tác theo hướng hữu cơ không chỉ giúp duy trì năng suất, nâng cao chất lượng củ tỏi mà còn mở ra triển vọng lớn trong phát triển tỏi Lý Sơn bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và xu hướng nông nghiệp sạch hiện nay. Củ tỏi sạch, đạt tiêu chuẩn sẽ là nguyên liệu an toàn để sử dụng cho quy trình chế biến sâu thành những sản phẩm có giá trị hơn.

Đa dạng sản phẩm từ quy trình chế biến hiện đại

Ứng dụng khoa học công nghệ vào chế biến được xem là hướng đi đột phá giúp “giải phóng” tỏi Lý Sơn khỏi chuỗi sản xuất nhỏ lẻ. Trên nền tảng nguồn nguyên liệu tỏi đạt tiêu chuẩn VietGAP, Công ty TNHH Khoa học và Công nghệ Nông Tín đã đầu tư hệ thống máy móc, dây chuyền chế biến hiện đại, cho ra đời nhiều sản phẩm mới như tỏi đen ngâm mật ong, bột tỏi, pate tỏi và các dạng chiết xuất từ tỏi.

Công ty TNHH Khoa học và Công nghệ Nông Tín đầu tư máy móc, áp dụng công nghệ để chế biến sâu sản phẩm tỏi Lý Sơn. Ảnh: L.K.

Theo ông Phan Sơn, Giám đốc Công ty TNHH Khoa học và Công nghệ Nông Tín, quy trình sản xuất tỏi đen ngâm mật ong được thực hiện khép kín, ứng dụng công nghệ lên men nhiệt hóa cưỡng bức trong môi trường kiểm soát độ ẩm và nhiệt độ nghiêm ngặt suốt 30 ngày. Quá trình này giúp hệ vi sinh vật có lợi hoạt động mạnh, chuyển hóa các hợp chất trong tỏi tươi thành các hoạt chất mới có lợi cho sức khỏe.

Sau khi lên men, tỏi được bóc vỏ, trích ly lấy dung dịch tỏi đen hòa quyện cùng mật ong rừng nguyên chất theo tỷ lệ nhất định. Sản phẩm không chỉ có hương vị dịu ngọt, dễ sử dụng mà còn giữ trọn giá trị dinh dưỡng, hoàn toàn không sử dụng chất bảo quản hay phụ gia.

Với sản phẩm bột tỏi, Công ty áp dụng công nghệ sấy lạnh và nghiền mịn. Khác với phương pháp rang tỏi thủ công thường làm mất tinh dầu, công nghệ sấy lạnh giúp giữ nguyên màu sắc tự nhiên, mùi thơm và các tinh chất quý. “Đây là công nghệ đòi hỏi đầu tư cao nhưng đảm bảo chất lượng đồng đều, an toàn vệ sinh thực phẩm và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Điều quan trọng là công nghệ chế biến sâu giúp kéo dài thời gian bảo quản sản phẩm, giảm thất thoát và gia tăng đáng kể giá trị kinh tế”, ông Sơn cho biết.

Những sản phẩm được chế biến từ tỏi Lý Sơn hiện đã được nhiều khách hàng trong nước biết đến và sử dụng. Ảnh: L.K.

Những kết quả bước đầu đã khẳng định hiệu quả rõ rệt của việc ứng dụng khoa học công nghệ vào chế biến sâu. Trước đây tỏi Lý Sơn phụ thuộc hoàn toàn vào mùa vụ, người dân lo được mùa rớt giá, tỏi hư hỏng nhanh. Giờ đây, với hệ thống chế biến hiện đại, tỏi có thể được thu mua quanh năm, bảo quản và chế biến thành nhiều sản phẩm khác nhau, giúp ổn định đầu ra, tăng thu nhập cho người dân.

Các sản phẩm chế biến sâu cũng góp phần giảm áp lực cho môi trường. Khi tỏi tươi không còn phải bán ồ ạt theo mùa, hao hụt sau thu hoạch giảm đáng kể. Cùng với đó, mô hình sản xuất theo quy trình VietGAP, sử dụng phân hữu cơ, thuốc sinh học thay thế dần hóa chất độc hại, tạo nền tảng cho nông nghiệp xanh và bền vững trên đảo. Từ đó, tỏi Lý Sơn đang từng bước trở thành sản phẩm công nghệ cao, có giá trị kinh tế và thương hiệu bền vững, xứng đáng là niềm tự hào của vùng đảo tiền tiêu.

Ông Phan Sơn, Giám đốc Công ty TNHH Khoa học và Công nghệ Nông Tín cho biết, hiện Công ty đang liên kết với người dân Lý Sơn để sản xuất tỏi với vùng nguyên liệu khoảng 10ha theo tiêu chuẩn VietGAP. Từ vùng nguyên liệu này, mỗi năm Công ty đưa ra thị trường gần 20.000 sản phẩm các loại, phân phối ở nhiều tỉnh thành và qua các sàn thương mại điện tử. Thời gian tới, Công ty tiếp tục hoàn thiện các thủ tục để xuất khẩu sản phẩm tỏi qua thị trường Trung Đông.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/khoa-hoc-cong-nghe-doi-phan-toi-ly-son-d782056.html