Khoa học và công nghệ: “Chìa khóa” mở cánh cửa ứng phó với biển đổi khí hậu

Trong khi biến đổi khí hậu đang trở thành thách thức toàn cầu nghiêm trọng nhất của thế kỷ XXI, thì khoa học và công nghệ (KH&CN) được xem là “chìa khóa” để hiểu rõ hơn, dự báo chính xác hơn và hành động hiệu quả hơn. Với Việt Nam, một trong những quốc gia chịu tác động nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, việc đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng KH&CN chính là con đường tất yếu để bảo đảm phát triển bền vững, bảo vệ tài nguyên và cuộc sống của người dân.

Biến đổi khí hậu (BĐKH) không còn là khái niệm xa vời mà là hiện thực đang diễn ra từng ngày, từng giờ. Theo các nhà khoa học, BĐKH là sự thay đổi của khí hậu do tác động chủ yếu của con người làm biến đổi các thành phần của khí quyển Trái đất, kết hợp với các yếu tố biến động tự nhiên, dẫn tới sự thay đổi của toàn bộ hệ thống khí hậu, từ sinh quyển, khí quyển, thủy quyển đến thạch quyển.

Những hoạt động công nghiệp phát thải khí CO₂, việc phá rừng, sử dụng bừa bãi tài nguyên nước và các loại khí độc hại khác đang khiến bầu khí quyển mất cân bằng, làm Trái đất nóng lên nhanh chóng. Bên cạnh đó, các yếu tố khách quan như biến động hoạt động của Mặt Trời, thay đổi quỹ đạo Trái Đất hay sự dịch chuyển của các lục địa cũng góp phần khiến khí hậu trở nên cực đoan hơn.

Tại Việt Nam, các biểu hiện của BĐKH ngày càng rõ rệt và khốc liệt. Những hiện tượng như nắng nóng kéo dài, mưa lớn cực đoan, bão mạnh hơn và xâm nhập mặn sâu hơn đang tác động tiêu cực đến mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội.

Hệ lụy của BĐKH không chỉ là thiệt hại về môi trường mà còn đe dọa sinh kế của hàng triệu người dân. Những ngành dễ bị tổn thương nhất là nông nghiệp, thủy sản, du lịch; đối tượng chịu tác động nặng nề nhất là người dân vùng ven biển, miền núi, đặc biệt là người nghèo, phụ nữ và trẻ em. Nguồn nước mặt, nước ngầm ngày càng suy giảm; tài nguyên năng lượng hóa thạch cạn kiệt; thiên tai diễn biến khó lường, đặt ra yêu cầu cấp bách về những giải pháp bền vững và thích ứng hiệu quả hơn.

Trong bức tranh đầy thách thức ấy, KH&CN đang khẳng định vai trò "chìa khóa" giúp Việt Nam thích ứng với BĐKH một cách chủ động. Từ việc dự báo, cảnh báo sớm thiên tai đến phát triển nông nghiệp thông minh, năng lượng tái tạo, công nghệ sinh học hay quản lý tài nguyên bằng trí tuệ nhân tạo, KH&CN đã và đang mở ra hướng đi mới cho phát triển bền vững.

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, thời gian qua Việt Nam đã xây dựng hệ thống giám sát khí hậu, mô hình dự báo thời tiết, bản đồ cảnh báo rủi ro thiên tai và hệ thống đo lường phát thải khí nhà kính phù hợp với điều kiện quốc gia. Trong nông nghiệp, các viện nghiên cứu đã lai tạo thành công nhiều giống cây trồng chịu hạn, chịu mặn; phát triển công nghệ canh tác tiết kiệm nước, nông nghiệp thông minh dựa trên cảm biến và dữ liệu thời tiết.

Hệ thống cảnh báo sớm dông sét, mưa lũ là một trong những hệ thống tích hợp được nhiều loại số liệu từ hệ thống quan trắc và hoàn toàn tự động.

Ở lĩnh vực năng lượng, các công nghệ xanh như điện gió, điện mặt trời, điện sinh khối đang được ứng dụng rộng rãi, góp phần giảm phát thải và tạo nguồn năng lượng sạch. Theo "Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh", đến năm 2050, Việt Nam đặt mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 và KH&CN chính là nền tảng để hiện thực hóa cam kết đó.

Không chỉ dừng ở các lĩnh vực truyền thống, Việt Nam còn đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và Internet vạn vật (IoT) trong công tác dự báo, giám sát, quản lý tài nguyên thiên nhiên. Các hệ thống dự báo xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long, công nghệ mô phỏng dòng chảy và cảnh báo lũ sớm ở miền Trung đã giúp giảm thiểu thiệt hại, bảo vệ sản xuất và đời sống người dân.

Radar đóng vai trò quan trọng trong cảnh báo mưa lũ.

Để thích ứng hiệu quả với BĐKH, việc phát triển các mô hình kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế carbon thấp đang được đẩy mạnh. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã chủ động đầu tư công nghệ tiết kiệm năng lượng, tái chế chất thải, giảm phát thải trong sản xuất. Cùng với đó, mạng lưới các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực "climate tech" (công nghệ khí hậu) đang hình thành, tạo nên hệ sinh thái mới góp phần thúc đẩy tăng trưởng xanh.

Chính phủ Việt Nam cũng đã ban hành nhiều chiến lược, chính sách quan trọng như Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu đến năm 2050, Chiến lược tăng trưởng xanh 2021 - 2030, Chiến lược phát triển KH&CN và đổi mới sáng tạo đến năm 2030, nhằm huy động sức mạnh tổng hợp của KH&CN trong ứng phó với khí hậu.

Theo các chuyên gia, điểm then chốt là cần tăng cường đầu tư cho nghiên cứu khoa học, mở rộng hợp tác quốc tế và thúc đẩy chuyển giao công nghệ xanh. Việc đưa KH&CN vào trung tâm của các chính sách phát triển không chỉ giúp Việt Nam chủ động trước rủi ro khí hậu mà còn tạo động lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa bền vững.

Để "chìa khóa" này thật sự mở được cánh cửa tương lai xanh, Việt Nam cần tiếp tục đầu tư mạnh mẽ hơn cho KH&CN, lan tỏa tri thức tới cộng đồng, thúc đẩy sự tham gia của doanh nghiệp và người dân trong chuyển đổi xanh. Khi khoa học kết hợp cùng ý chí, khi công nghệ gắn liền với hành động, chúng ta hoàn toàn có thể biến thách thức khí hậu thành cơ hội phát triển, hướng tới một Việt Nam bền vững, xanh và tràn đầy hy vọng.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/khoa-hoc-va-cong-nghe-chia-khoa-mo-canh-cua-ung-pho-voi-bien-doi-khi-hau-197251104103806323.htm