Không để học sinh, sinh viên đơn độc trên mạng xã hội - Bài cuối: Chung tay xây dựng 'bản lĩnh số' cho người trẻ Việt Nam

Trong kỷ nguyên số, mạng xã hội (MXH) đã trở thành “ngôi nhà thứ hai” của giới trẻ - nơi giao tiếp, học tập, sáng tạo và thể hiện bản thân. Không gian ấy mở ra cơ hội tiếp cận tri thức, gắn kết cộng đồng, thúc đẩy khả năng tự học và tư duy phản biện. Thế nhưng, song song với những mặt tích cực, những hệ lụy tiêu cực cũng ngày càng bộc lộ rõ: sự lệch chuẩn về nhận thức, hành vi, tâm lý, thậm chí khủng hoảng giá trị ở một bộ phận học sinh, sinh viên.

Tuy nhiên vấn đề không nằm ở MXH, mà ở năng lực làm chủ công nghệ và văn hóa số của người sử dụng. Giải pháp căn cơ nhất, do đó, phải bắt đầu từ giáo dục - từ gia đình, nhà trường, xã hội và chính bản thân mỗi HS, SV.

Hình thành “miễn dịch số”

Theo Tiến sĩ (TS) Nguyễn Quang Hưng - Phó Trưởng phòng Quản lý sinh viên và học viên (Trường Đại học Hùng Vương), điều tiên quyết hiện nay là hình thành cho SV khả năng “miễn dịch số” - tức năng lực tự bảo vệ, tự kiểm soát và phản biện thông tin khi tham gia môi trường trực tuyến.

TS Nguyễn Quang Hưng nhấn mạnh: “Cần đưa giáo dục kỹ năng số và văn hóa mạng thành một nội dung chính thức trong chương trình đào tạo, trang bị cho SV khả năng nhận diện và lọc tin giả, lựa chọn thông tin có trách nhiệm”.

Khi người trẻ hiểu được cách dùng công nghệ an toàn, họ không chỉ tránh được rủi ro lừa đảo, kích động, mà còn xây dựng được bản lĩnh và trách nhiệm công dân trong không gian mạng.

Tổ chức tuyên truyền hưởng ứng chiến dịch "Không một mình" tại Trường Đại học Hùng Vương (ngày 18/10/2025). "Không một mình" hướng tới trang bị cho học sinh, sinh viên kiến thức và kỹ năng an toàn trực tuyến, xây dựng không gian mạng đáng tin cậy và nâng cao năng lực công nghệ.

Tại Trường Đại học Hùng Vương, định hướng ấy không dừng ở khẩu hiệu. Nhà trường đã ban hành quy định về sử dụng điện thoại trong lớp học - khuyến khích tra cứu, học tập, nhưng hạn chế tuyệt đối việc giải trí trong giờ để giữ kỷ luật học đường. Song song với đó, các buổi tọa đàm, chuyên đề kỹ năng số, kỹ năng chọn lọc thông tin và phòng chống lừa đảo trực tuyến được tổ chức định kỳ.

Trong “Tuần sinh hoạt công dân” đầu năm học, nhà trường đã mời đơn vị công an tới trao đổi về các phương thức dụ dỗ, “bắt cóc” ảo, hướng dẫn SV tự bảo vệ mình. Nhà trường còn ký kết phối hợp với công an phường để giám sát, cảnh báo sớm các hiện tượng bất thường trên không gian mạng.

Những biện pháp ấy, theo TS Hưng, không chỉ nâng cao kỹ năng số mà còn “xây dựng văn hóa mạng an toàn và nhân văn trong môi trường đại học” – điều kiện tiên quyết để công nghệ trở thành công cụ phục vụ tri thức, chứ không phải ngược lại.

TS Nguyễn Quang Hưng cho rằng thay vì “không quản được thì cấm”, cần xây dựng cơ chế quản lý mềm dẻo, không cực đoan, cứng nhắc, có sự kết hợp giữa kỷ luật và khuyến khích, giúp SV tự giác hình thành thói quen sử dụng MXH tích cực và nhân văn.

Ngoài ra, các đơn vị chức năng, cơ quan quản lý nhà nước cũng cần bổ sung những quy định, quy chế, chế tài về quản lý MXH có sức răn đe, giáo dục phù hợp với xu thế phát triển hiện nay.

Nếu coi MXH như một “xã hội thu nhỏ”, thì nhà trường chính là nơi dạy người học cách sống và ứng xử trong xã hội ấy. Tại Đại học Hùng Vương, mô hình “quản lý mềm” được triển khai song song với hỗ trợ tâm lý. Nhà trường thành lập tổ tư vấn học đường nhằm giúp đỡ sinh viên bị bắt nạt trực tuyến, rối loạn tâm lý, hoặc gặp khủng hoảng từ MXH. Cố vấn học tập và cán bộ quản lý SV thường xuyên trao đổi, nắm bắt tâm lý trên lớp, kiểm tra nội - ngoại trú định kỳ để kịp thời định hướng.

“Chúng tôi còn thiết lập kênh thông tin zalo để liên lạc với phụ huynh khi phát hiện SV có biểu hiện bất thường, đồng thời xây dựng phần mềm quản lý SV, thông qua đó nắm bắt tình hình diễn biến tư tưởng, để có biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn kịp thời”, TS Hưng cho biết.

Những biện pháp mềm ấy, trên thực tế đã tạo nên “lá chắn tâm lý”, "hàng rào" - vừa kiểm soát, vừa hỗ trợ - giúp SV dần hình thành thói quen sử dụng MXH tích cực, tự chủ hơn trong đời sống số.

Gia đình - bộ lọc đầu tiên của "nhân cách số"

Cô Phạm Thị Vân, giáo viên Trường Tiểu học Lũng Hoà (xã Vĩnh Thành, tỉnh Phú Thọ) mong muốn, cơ quan quản lý nhà nước, ngành giáo dục cần có quy định chặt chẽ hơn với các nền tảng mạng xã hội.

Nếu nhà trường là nơi trang bị kiến thức, thì gia đình chính là “bộ lọc đầu tiên” của nhân cách. Cô Phạm Thị Vân, giáo viên Trường Tiểu học Lũng Hoà (xã Vĩnh Thành, Phú Thọ) nhấn mạnh: “Để hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của MXH đối với ngành giáo dục hiện nay, theo tôi, trước hết là phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và phụ huynh trong việc giáo dục kỹ năng số và kiểm soát thời gian sử dụng thiết bị. Bên cạnh đó, cần có thêm tài liệu, tài nguyên giáo dục chính thống về kỹ năng dùng mạng an toàn cho học sinh tiểu học, được biên soạn phù hợp độ tuổi. Mỗi trường cũng nên có các buổi học ngoại khoá để nói chuyện với học sinh - phụ huynh".

"Về phía ngành giáo dục, tôi mong có quy định chặt chẽ hơn với các nền tảng mạng, đặc biệt là lọc nội dung độc hại, không để trẻ em tiếp cận quá dễ dàng như hiện nay”, cô Vân chia sẻ.

Đây là một cách nhìn rất thiết thực - cho thấy giáo dục số không thể chỉ trông chờ vào trường học, mà phải là “liên minh” trách nhiệm giữa gia đình và nhà trường, cả hai môi trường đó phải cùng đồng hành trong quá trình hình thành thói quen sử dụng MXH lành mạnh.

Ở bậc trung học, giáo viên là người gần gũi và có ảnh hưởng trực tiếp tới học sinh. Thạc sĩ Đàm Thị Mai, Tổ trưởng Tổ Khoa học Xã hội, Trường THPT Thuận Hoá (Đại học Sư phạm - Đại học Huế) chia sẻ rằng, trường của cô luôn coi việc giáo dục kỹ năng sử dụng MXH là một phần của chương trình rèn luyện đạo đức.

“Chúng tôi hướng học sinh đến lối sống lành mạnh - khuyến khích các em tập thể dục, tham gia câu lạc bộ âm nhạc, thể thao, tránh lệ thuộc vào điện thoại”, cô Mai chia sẻ.

Cùng với đó, hoạt động tuyên truyền về sử dụng MXH đúng cách được lồng ghép linh hoạt trong các buổi sinh hoạt dưới cờ, tiết học kỹ năng sống hay hoạt động trải nghiệm, giúp HS tiếp nhận kiến thức một cách tự nhiên và hứng thú. Nhà trường cũng đặc biệt chú trọng phối hợp chặt chẽ với gia đình trong công tác giáo dục, định hướng HS. Mỗi lớp đều được trang bị hộc tủ đựng điện thoại để hạn chế việc sử dụng trong giờ học, tạo môi trường học tập tập trung, nghiêm túc.

Thạc sĩ Đàm Thị Mai, Trường THPT Thuận Hoá (Đại học Sư phạm – Đại học Huế) cho rằng: Cần có sự phối hợp gia đình - nhà trường - học sinh, tạo nên một "vòng tròn trách nhiệm" để việc quản lý mạng xã hội của học sinh được hiệu quả và hợp lý.

Đồng thời, các giáo viên chủ nhiệm thường xuyên nhắc nhở, khuyến khích HS sử dụng MXH hiệu quả, chia sẻ những thông tin tích cực về trường, lớp, về các phong trào thi đua và hoạt động cộng đồng. Những cuộc thi nhỏ dựa trên lượt chia sẻ hoặc tương tác cũng được tổ chức, nhằm khơi gợi tinh thần sáng tạo và lan tỏa thông điệp tốt đẹp.

Để việc quản lý MXH của HS được hiệu quả và hợp lý, nhà trường duy trì sự phối hợp ba bên giữa gia đình - nhà trường - HS, tạo nên một “vòng tròn trách nhiệm” gắn kết. Ban nề nếp của trường có biện pháp xử lý nghiêm các trường hợp học sinh sử dụng MXH để đăng tải, lan truyền nội dung không phù hợp, đồng thời kết hợp giáo dục, định hướng giúp các em nhận thức đúng đắn về hậu quả của hành vi trực tuyến.

Có thể khẳng định, MXH không xấu, điều quan trọng là cách con người sử dụng nó. Giáo dục, vì thế, không nên mang tâm thế “đối phó”, mà cần chủ động “chuyển hóa” MXH thành không gian giáo dục mở, gắn liền với giá trị nhân văn, sáng tạo và trách nhiệm.

Theo TS Nguyễn Quang Hưng, một hướng đi cần thiết hiện nay là ứng dụng chính MXH vào hoạt động dạy và học. “Cần đổi mới phương pháp dạy học gắn với việc ứng dụng chính MXH vào hoạt động học tập, để công nghệ trở thành công cụ hỗ trợ chứ không phải vật cản hay yếu tố gây ra những hệ lụy không đáng có. Song song, cần nâng cao năng lực số cho giảng viên, cán bộ quản lý sinh viên để họ có thể quản lý, hướng dẫn sinh viên một cách chi tiết, linh hoạt, phù hợp với bối cảnh chuyển đổi số hiện nay”, TS Hưng đề xuất.

Tinh thần này cũng được khẳng định trong chính nhiệm vụ, giải pháp mà Nghị quyết 71-NQ/TW đề ra: “Xây dựng các nền tảng giáo dục thông minh, sách giáo khoa, giáo trình thông minh; đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, trí tuệ nhân tạo trong đổi mới phương pháp dạy và học, kiểm tra, đánh giá; thúc đẩy ứng dụng các mô hình giáo dục số, giáo dục trí tuệ nhân tạo, quản trị giáo dục thông minh, trường học số, lớp học thông minh”.

Việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 71-NQ/TW về “Đột phá phát triển giáo dục và đào tạo” chính là cơ sở chính trị vững chắc để ngành giáo dục đổi mới công tác tuyên truyền, quản lý và ứng dụng MXH trong trường học. Khi chủ trương được cụ thể hóa bằng những việc làm thiết thực từ cơ sở thì MXH không còn là “vấn đề cần né tránh”, mà sẽ trở thành một công cụ giáo dục hiện đại, giúp thế hệ trẻ trưởng thành hơn về tri thức, đạo đức và bản lĩnh số.

Xây dựng môi trường mạng lành mạnh, an toàn cho học sinh, sinh viên không phải là câu chuyện của riêng ngành giáo dục, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Cơ quan quản lý nhà nước “tạo hành lang”, nhà trường định hướng, gia đình đồng hành, xã hội hỗ trợ, truyền thông dẫn dắt và tự bản thân mỗi người trẻ nói chung, HS, SV nói riêng phải là những người dùng MXH thông thái – đó chính là các “trụ cột” để mạng xã hội thực sự trở thành không gian học tập, sáng tạo và nhân văn của người trẻ Việt Nam hôm nay.

Lá chắn đầu tiên' trong bảo vệ trẻ em khỏi hiểm họa mạng

Chiến dịch “Không một mình” do Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) phối hợp với các đơn vị phát động được triển khai với quy mô toàn quốc, hướng tới 12 triệu thanh thiếu niên (12–24 tuổi), mở rộng tiếp cận tới 22 triệu HS, SV và hàng triệu phụ huynh, giáo viên, những người được xem là “lá chắn đầu tiên” trong bảo vệ trẻ em khỏi hiểm họa mạng.

Thông điệp “Không một mình” không chỉ là khẩu hiệu, mà là lời cam kết chung của xã hội, mỗi đứa trẻ đều có quyền được an toàn, được bảo vệ và được lắng nghe, cả trong đời thực lẫn trên không gian mạng. Chiến dịch đặt mục tiêu không chỉ cảnh báo nguy cơ, mà còn xây dựng văn hóa an toàn số, giúp trẻ em, phụ huynh và nhà trường có đủ kỹ năng để nhận diện, phòng ngừa và ứng phó với tội phạm mạng, để không ai, dù ở đâu, phải “một mình” trước hiểm họa công nghệ.

Nguồn: https://baophapluat.vn/khong-de-hoc-sinh-sinh-vien-don-doc-tren-mang-xa-hoi-bai-cuoi-chung-tay-xay-dung-ban-linh-so-cho-nguoi-tre-viet-nam.html