Kiến tạo Đại học Tinh hoa

Lộ trình đưa Việt Nam vào bản đồ học thuật thế giới

Phó trưởng đại diện Đại học Hong Kong tại Việt Nam

Sau chặng đường 80 năm dựng và giữ nước, Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt lịch sử để tiến vào “kỷ nguyên vươn mình”. Từ một quốc gia “theo sau”, chúng ta đang đứng trước vận thế để chuyển mình sang vai trò “dẫn dắt và kiến tạo”.

Động lực cốt lõi cho bước chuyển mình chiến lược này không thể đến từ đâu khác ngoài tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo, với hạt nhân là giáo dục đại học và nghiên cứu khoa học.

Quyết tâm và tầm nhìn đó giờ đây đã được tiếp thêm một nguồn sinh lực và một ý chí chính trị mạnh mẽ với sự ra đời của Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Nghị quyết không chỉ tái khẳng định giáo dục là quốc sách hàng đầu mà còn vạch ra một lộ trình cải cách toàn diện, với những mục tiêu cụ thể trong việc kiến tạo những đại học tinh hoa tại Việt Nam.

Nếu Nghị quyết số 71 là bản chiến lược tổng thể, thì bài viết này đề xuất một lộ trình để hiện thực hoá những mục tiêu đề ra. Câu hỏi được đặt ra không còn là “Tại sao phải thay đổi?” Mục tiêu của chúng ta không thể chỉ dừng lại ở việc cải thiện mặt bằng chung của hệ thống, mà phải là kiến tạo nên những “kỳ hạm” học thuật – những trường đại học tinh hoa đủ sức cạnh tranh sòng phẳng và được công nhận trên trường quốc tế. Đó là hành trình đưa tên Việt Nam vào bản đồ học thuật thế giới một cách trang trọng, với mục tiêu cụ thể và đầy tham vọng: có ít nhất 5 trường đại học lọt vào Top 100 thế giới theo Bảng xếp hạng QS (QS World University Rankings) trước năm 2045 – cột mốc thiêng liêng 100 năm ngày thành lập nước.

Đây không phải là một cuộc chạy đua phù phiếm theo thứ hạng, mà là một chiến lược đầu tư vào tương lai của dân tộc. Bởi những đại học Top 100 không chỉ là các cơ sở giáo dục; đó là những hệ sinh thái tri thức, những “thỏi nam châm” hút nhân tài toàn cầu, là động lực đổi mới sáng tạo cho cả nền kinh tế, và là biểu tượng cho sức mạnh mềm của một quốc gia.

“Nghị quyết không chỉ tái khẳng định giáo dục là quốc sách hàng đầu mà còn vạch ra một lộ trình cải cách toàn diện, với những mục tiêu cụ thể trong việc kiến tạo những đại học tinh hoa tại Việt Nam”.

TS Nguyễn Xuân Hải

Giải mã “Bản đồ gene” của Đại học Top 100

Đại học Princeton. (Ảnh: princeton.edu)

Các yếu tố đánh giá của QS Ranking 2026

_{Tỷ trọng}
GÓC NHÌN

_weighting
CHỈ SỐ

Để xây dựng một công trình vĩ đại, trước hết chúng ta phải hiểu rõ bản thiết kế của nó. Tương tự, để kiến tạo một đại học đẳng cấp thế giới, chúng ta cần giải mã “bản đồ gene” của nó, vốn được phản ánh qua các tiêu chí xếp hạng quốc tế uy tín như QS.

Việc phân tích này không phải để chạy theo chỉ số một cách máy móc, mà để hiểu được những giá trị cốt lõi làm nên một đại học xuất chúng. Trọng tâm của sự đánh giá này chính là danh tiếng học thuật, “linh hồn” của một trường đại học, được xây dựng từ những công trình nghiên cứu tiên phong và những học giả lỗi lạc có tầm ảnh hưởng quốc tế.

Bên cạnh sự công nhận của giới học thuật, danh tiếng với nhà tuyển dụng cũng là một yếu tố then chốt, phản ánh “tác động thực tiễn” thông qua chất lượng sinh viên tốt nghiệp.

Đồng thời, chất lượng nghiên cứu khoa học, thể hiện qua mức độ trích dẫn trên mỗi giảng viên, đóng vai trò là “tiền tệ” của tầm ảnh hưởng khoa học, cho thấy tri thức tạo ra có thực sự hữu ích và tạo nền tảng cho các nghiên cứu khác hay không.

Cùng với đó, các chỉ số hữu hình hơn như tỷ lệ giảng viên trên sinh viên là thước đo sự đầu tư vào con người và chất lượng giảng dạy chuyên sâu. Hoàn thiện bức tranh này là mức độ quốc tế hóa, một thước đo “từ tính” toàn cầu của nhà trường. Một môi trường học thuật đỉnh cao không thể đóng kín mà phải là một ngã tư toàn cầu của các ý tưởng, thu hút các giáo sư và sinh viên từ khắp nơi trên thế giới.

Nhìn vào những tiêu chí này, có thể thấy con đường vào Top 100 không phải là một lối đi tắt, mà đòi hỏi một cuộc cách mạng toàn diện về tư duy quản trị, chính sách đầu tư, chiến lược thu hút nhân tài và văn hóa học thuật.

Mô hình Đại học Tiên phong cấp Quốc gia:
_{Bốn trụ cột kiến tạo sự xuất chúng}

Một góc Trường đại học Yale. (Ảnh: PxBay)

Thực tế cho thấy, các quốc gia thành công như Trung Quốc hay Đức đều lựa chọn chiến lược đầu tư có trọng điểm, tập trung nguồn lực khổng lồ cho những cải cách then chốt của mô hình “Đại học tiên phong”. Mô hình này sẽ được xây dựng trên bốn trụ cột cốt lõi.

Trụ cột đầu tiên đồng thời có tính nền tảng chính là việc thiết lập một thể chế quản trị hiện đại, nhằm giải quyết dứt điểm vấn đề “tự chủ hình thức”. Một đại học tinh hoa không thể vận hành bằng tư duy hành chính công vụ. Điều này đòi hỏi sự ra đời của Hội đồng Tín thác có thực quyền, bao gồm các nhà khoa học uy tín trong và ngoài nước, các nhà lãnh đạo doanh nghiệp lớn, và đại diện cấp cao của Chính phủ - nhưng với vai trò bảo trợ thay vì can thiệp.

Đại học Kinh tế quốc dân.

Hội đồng này cần có quyền quyết định cao nhất về chiến lược, ngân sách và nhân sự cấp cao. Từ đó, vị trí Hiệu trưởng phải được tuyển dụng công khai trên phạm vi toàn cầu, nhằm tìm kiếm một học giả lỗi lạc có kinh nghiệm quản trị quốc tế, được trao quyền tự quyết cao độ và chịu trách nhiệm giải trình trước Hội đồng Tín thác.

Trụ cột thứ hai là đảm bảo nguồn lực vượt trội và cơ chế tài chính bền vững - bởi sự xuất chúng không đến từ những nguồn lực hạn hẹp. Chính phủ cần xác định đây là một dự án trọng điểm quốc gia, cấp một gói đầu tư chiến lược quy mô lớn và dài hạn. Song song đó, sự ra đời của một khung pháp lý cho phép các trường thành lập và vận hành Quỹ hiến tặng theo chuẩn mực quốc tế, nhận đóng góp từ xã hội để tạo ra sự tự chủ tài chính bền vững là cần thiết.

Tất cả những điều này phải đi kèm với quyền tự chủ tài chính toàn diện, cho phép các trường tự quyết định về học phí, khung lương và đầu tư mà không bị ràng buộc bởi các quy định tài chính công thông thường.

Trụ cột thứ ba, và có lẽ là quan trọng nhất, là chính sách thu hút và giữ chân nhân tài để xây dựng một “thung lũng” cho những bộ óc ưu tú. Một đại học chỉ có thể vĩ đại khi nó là nơi hội tụ của những con người vĩ đại. Để làm được điều này, cần thiết lập các “Ghế Giáo sư Danh dự” với gói đãi ngộ không chỉ bao gồm mức lương cạnh tranh toàn cầu mà quan trọng hơn là ngân sách nghiên cứu lớn và quyền xây dựng nhóm nghiên cứu riêng.

Một đại học chỉ có thể vĩ đại khi nó là nơi hội tụ của những con người vĩ đại.

Song song đó, cần kiến tạo chương trình đào tạo thạc sĩ và tiến sĩ theo chuẩn mực quốc tế ngay tại Việt Nam, với mục tiêu xây dựng một thế hệ các nhà khoa học trẻ kế cận. Chương trình này sẽ cung cấp học bổng toàn phần, đủ sức cạnh tranh để nghiên cứu sinh có thể xem việc nghiên cứu là một sự nghiệp toàn thời gian, thay thế cho mô hình làm bán thời gian phổ biến hiện nay và yêu cầu một sự cống hiến khoa học chuyên nghiệp, nghiêm túc.

Nền tảng cho tất cả những chính sách này là một môi trường làm việc thực sự quốc tế, với tiếng Anh là ngôn ngữ chính trong nghiên cứu và đào tạo sau đại học, cùng các dịch vụ hỗ trợ toàn diện cho học giả quốc tế và gia đình họ.

Trụ cột cuối cùng là tập trung vào nghiên cứu đỉnh cao và quốc tế hóa toàn diện, nơi tạo ra “sản phẩm” và danh tiếng cho nhà trường. Để thực hiện điều này, cần thành lập các Viện Nghiên cứu tiên tiến theo mô hình quốc tế ngay trong các trường đại học trọng điểm, nơi các nhà khoa học có thể theo đuổi những nghiên cứu cơ bản mang tính khám phá.

Thêm vào đó, các trường cũng cần thành lập các "think tank" liên ngành, vận hành theo mô hình của các tổ chức uy tín toàn cầu như Trung tâm Hợp tác quốc tế thuộc Đại học New York, Trung tâm Nghiên cứu Quốc phòng thuộc Đại học King’s College London hay Viện Nghiên cứu quốc tế và chiến lược thuộc Đại học Bắc Kinh.

Văn phòng đại diện Đại học Hong Kong tại Việt Nam. (Ảnh: hkuvn.edu.vn)

Các think tank này sẽ là nơi hiện thực hóa mô hình liên kết ba nhà (chính phủ – doanh nghiệp – đại học) một cách thực chất nhất, để cùng nhau giải quyết những bài toán chiến lược mà không một bên nào có thể tự mình trả lời. Chẳng hạn, đâu là lộ trình để Việt Nam trở thành một trung tâm bán dẫn của khu vực, kết nối doanh nghiệp trong nước với các tập đoàn FDI lớn, đòi hỏi sự đồng bộ từ chính sách vĩ mô, nghiên cứu vật liệu mới, đến đào tạo nhân lực chuyên sâu? Hay làm thế nào để xây dựng một thương hiệu quốc gia cho nông sản công nghệ cao, đủ sức chinh phục các thị trường khó tính như EU và Nhật Bản?

Trong sự hợp tác này, cả ba bên đều có lợi: chính phủ có được luận cứ khoa học để hoạch định chính sách, doanh nghiệp có được chiến lược phát triển thị trường và sản phẩm mang tính đột phá, còn trường đại học được ứng dụng nghiên cứu vào thực tiễn, nâng cao vị thế và tạo ra nguồn lực phát triển bền vững.

Động lực cho cả hai mô hình này cũng cần có yếu tố liên minh chiến lược sâu rộng với một vài trường trong Top 20 thế giới, bao gồm việc thành lập phòng thí nghiệm chung, đồng cấp bằng và trao đổi giảng viên một cách toàn diện.

Trong sự hợp tác này, cả ba bên đều có lợi.

“Nền tảng cho tất cả những chính sách này là một môi trường làm việc thực sự quốc tế”.

Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hải

Lộ trình 20 năm cho một khát vọng
_(2025-2045)

Hành trình này đòi hỏi sự kiên trì và một tầm nhìn dài hạn. Giai đoạn đầu tiên, từ năm 2025 đến 2030, sẽ là thời kỳ gieo mầm thể chế và đặt nền móng. Nhiệm vụ trọng tâm trong những năm này là hoàn thiện khung pháp lý đặc thù cho Mô hình Đại học Tiên phong, lựa chọn các trường thí điểm, thành lập Hội đồng Tín thác và tuyển dụng bộ máy lãnh đạo. Đây là giai đoạn quan trọng nhất để xây dựng thành công bộ máy quản trị mới và các quy chế nội bộ đột phá.

Bước vào thập kỷ tiếp theo, từ 2031 đến 2040, sẽ là giai đoạn tăng tốc đầu tư và hội tụ nhân tài. Đây là lúc các nguồn lực lớn được triển khai mạnh mẽ để thu hút các nhà khoa học đầu ngành, đưa các viện nghiên cứu và trung tâm học thuật vào hoạt động ổn định. Mục tiêu của giai đoạn này là tạo ra sự đột phá về chất lượng công bố khoa học, từng bước ghi danh trên các bảng xếp hạng khu vực và quốc tế theo từng lĩnh vực.

BUV - môi trường đại học quốc tế tại Việt Nam

Ảnh minh họa: Một buổi học tại Trường BUV. (Nguồn: Báo Quân đội nhân dân)

Giai đoạn cuối cùng, từ 2041 đến 2045, sẽ là giai đoạn hái quả ngọt và khẳng định vị thế. Lúc này, các trường đại học tiên phong phải trở thành những trung tâm học thuật có sức hút mạnh mẽ, với hệ sinh thái đổi mới sáng tạo phát triển chung quanh. Các chỉ số về danh tiếng, nghiên cứu và quốc tế hóa cần đạt ngưỡng của nhóm các trường hàng đầu, qua đó hoàn thành mục tiêu có nhiều hơn 5 trường đại học Việt Nam lọt vào Top 100 thế giới.

Hành trình kiến tạo đại học tinh hoa không đơn thuần là một dự án cải cách giáo dục. Đây là một cuộc đầu tư chiến lược vào chủ quyền tương lai của quốc gia – chủ quyền về tri thức, công nghệ và năng lực định hình một nền kinh tế thịnh vượng, tự chủ. Con đường này đòi hỏi một ý chí chính trị kiên định và một tầm nhìn vượt thời gian, nhưng thành quả nó mang lại sẽ là vô giá.

Những đại học tiên phong này sẽ không chỉ là những ngọn hải đăng học thuật, mà còn là những hạt nhân của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, nơi ươm mầm cho những ý tưởng đột phá, những doanh nghiệp công nghệ kỳ lân và một thế hệ công dân toàn cầu ưu tú.

Nếu thế kỷ 20 là thế kỷ của đấu tranh giành độc lập dân tộc, thì thế kỷ 21 phải là kỷ nguyên mà Việt Nam ghi danh lên bản đồ tri thức của nhân loại.

-------- Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hải ---------

Nếu thế kỷ 20 là thế kỷ của đấu tranh giành độc lập dân tộc, thì thế kỷ 21 phải là kỷ nguyên mà Việt Nam ghi danh lên bản đồ tri thức của nhân loại. Việc xây dựng thành công các đại học đẳng cấp quốc tế, như một hành động cụ thể và quyết liệt nhất để thực thi Nghị quyết 71, chính là tuyên ngôn mạnh mẽ nhất cho khát vọng đó, là bệ phóng vững chắc nhất để dân tộc ta thực sự cất cánh, bay cao trong kỷ nguyên vươn mình.

Giáo dục đại học

Nghiên cứu khoa học

NỀN TẢNG CHO MỘT QUỐC GIA MẠNH

Kiến tạo đại học tinh hoa

Lộ trình đưa Việt Nam vào bản đồ học thuật thế giới

Ngày xuất bản: 3/10/2025
Tổ chức thực hiện: XUÂN BÁCH
Nội dung: TS Nguyễn Xuân Hải
Trình bày: NGỌC DIỆP
Ảnh: Pxbay, Báo Nhân Dân, Báo QĐND, VGP, TTXVN

Nguồn:https://nhandan.vn/special/kientaoDHtinhhoa/index.html#source=home/zone-box-460585