Trong nghệ thuật diễn xướng của Then có hai điệu múa chính, đó là múa Chầu và múa Sluông. Hai điệu múa này thường được các nghệ nhân Then biểu diễn chủ yếu trong các lễ cấp sắc, lễ hội bạn Then vào đầu mùa xuân hằng năm, hội én đầu xuân, lễ mừng thọ, lễ mừng nhà mới, mừng đầy tháng. Đạo cụ chủ yếu cho múa Chầu và múa Sluông là chiếc quạt và cây đàn tính cùng chùm soóc nhạc.
Múa Sluông được biểu diễn song song cùng với những khúc hát, như: Then dẫn đoàn quân Then đi khai khẩn đất hoang lập làng. Trong điệu múa này, các nghệ nhân Then hóa thân thành những lão nông lên non chặt cây khai phá rừng, bạt núi tạo ruộng nương, xây dựng nhà cửa, các động tác múa được mô phỏng theo các động tác: chặt cây, cày ruộng, đắp bờ, đục đẽo cột kèo, hò reo khi dựng cột làm nhà, dồn đuổi gà vịt vào chuồng, dồn đuổi trâu, bò ngoài rừng, quăng chài bắt cá. Có lúc các động tác phải xuống tấn mạnh mẽ như một động tác võ thuật khi mô tả chiến đấu với thú dữ, với kẻ thù. Các động tác múa luôn khoẻ khoắn, dứt khoát nhưng vẫn rất nhịp nhàng uyển chuyển, mềm mại. Chiếc quạt, cây đàn được mô phỏng thành những dụng cụ lao động (dao, cày, cuốc, cưa, đục), nghệ nhân Then được đóng thế thành trâu, bò cày. Trong điệu múa "vượt biển", các nghệ nhân hoá thân thành các phu chèo thuyền vượt biển để lên núi hoa, núi hoa là xứ sở của bà Thánh Mẫu. Các động tác múa mô phỏng theo các động tác chèo thuyền, lúc thì khoan thai lướt sóng khi trời yên biển lặng, khi thì căng thẳng vượt qua sóng to bão lớn nơi biển cả. Đoàn Then phải vững tay chèo đảm bảo cho thuyền và các chúa Then được an toàn tuyệt đối.
Trong cuộc diễn xướng Then, các chúa Then thường thể hiện điệu múa Chầu song song với khúc hát chầu tổ tiên, chầu cung vua, chầu chúa trời... Các động tác múa dứt khoát, khoan thai, uyển chuyển, nhẹ nhàng mang tính ước lệ; thể hiện mô phỏng các thao tác lao động sản xuất, từ việc cày cấy, thu hoạch, chăn nuôi, chăm sóc, săn bắt tạo nên các sản phẩm có mặt trong mâm lễ vật dâng cúng. Múa dâng lễ vật lên tổ tiên của những chúa Then mới được cấp sắc, múa dâng lễ vật lên cha mẹ Then (người cấp sắc cho các chúa Then) thể hiện sự tôn kính, trân trọng của các chúa Then đại diện cho con cháu đối với tổ tiên. Múa dâng lễ vật khi vào chầu cung vua, các chúa Then đại diện cho muôn dân tỏ lòng tôn kính và cảm ơn vua chúa đã che chở cho muôn dân có được cuộc sống bình yên, ấm no. Múa dâng lễ vật khi vào chầu Ngọc Hoàng (chúa trời), các chúa Then đại diện cho muôn dân tỏ lòng tôn kính và cảm ơn chúa trời đã cho muôn dân được bốn mùa mưa thuận gió hoà, mùa màng tốt tươi, muôn loài sinh sôi, phát triển. Trong màn múa Chầu, các chúa Then chủ yếu biểu diễn các động tác múa theo nhạc đệm, còn phần nhạc đệm và hát những khúc hát do một người hoặc một nhóm người làm thầy cúng đảm nhiệm; trong lễ cấp sắc cho chúa Then, gọi một hoặc nhóm người đó là "khoả quan" chuyên hát cúng cho các chúa Then múa Chầu.
Múa đôi và múa đơn là hai điệu múa đơn giản. Các chúa Then thường múa trong các lễ kỳ yên giải hạn đầu năm, mừng nhà mới, mừng thọ, mừng trẻ sơ sinh đầy tháng tuổi, lễ tiễn đưa linh hồn những người đã khuất về cõi vĩnh hằng... Tại các lễ này, các chúa Then thường múa dâng lễ vật lên tổ tiên, màn múa dâng lễ vật là màn múa vui vẻ, với những động tác múa nhẹ nhàng mang tính cung kính trân trọng với tổ tiên. Múa làm phép trừ tà ma, các động tác trong màn múa này dứt khoát, cương quyết, mạnh mẽ. Múa tiễn biệt linh hồn người quá cố, các động tác múa chậm rãi, nhẹ nhàng kết hợp với những âm thanh buồn bã của âm nhạc tạo thành một không gian hoang vu thê thảm. Múa mừng thọ, múa mừng trẻ đầy tháng tuổi, múa mừng nhà mới, mừng cơm mới là những màn múa vui, động tác khoan thai, nhẹ nhàng, kết hợp với những khúc hát vui và mang tính thanh bình, âm nhạc rộn ràng.
Theo Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Văn Thiệu, xóm Nà Ngài, xã Đông Khê, các động tác múa trong Then rất đa dạng, nhiều động tác điêu luyện và thể hiện tính nhân văn rất rõ ràng, khi thì níu kéo, khi thì mạnh mẽ, khi thì leo núi đến hụt hơi, khi thì nhởn nhơ ngắm trời đất, khi đi làm cỏ lúa, có lúc lại tung tăng vui vẻ khi tung còn, đánh yến, khoan thai khi ngồi kéo sợi dệt vải. Tất cả các động tác múa mang tính biểu trưng về cuộc sống của đồng bào.
Múa trong nghệ thuật diễn xướng Then là sự thể hiện các hoạt động của nghệ nhân Then cả về phương diện tâm linh cũng như nghệ thuật; kết hợp một cách nhuần nhuyễn giữa trình tự nội dung của cuộc diễn xướng và mục đích, ý nghĩa của nghi lễ, góp phần làm cho diễn xướng Then trở nên hấp dẫn vì sức cuốn hút mang đậm yếu tố sân khấu tâm linh của Then.
Hiện nay trong xu thế phát triển du lịch, múa trong Then cũng là một vấn đề cần được quan tâm, có thể đưa vào phục vụ trong các điểm du lịch, góp phần quảng bá văn hoá truyền thống của dân tộc, đặc biệt quảng bá, lan tỏa nâng tầm di sản Then đến du khách trong và ngoài nước.
Nguồn: https://baocaobang.vn/mua-trong-then-nhung-bieu-trung-cuoc-song-cua-dan-toc-3179051.html
Bình luận (0)