Nét đẹp trang phục dân tộc Dao ở Cao Bằng - Báo Cao Bằng điện tử

Trong bức tranh văn hóa đa sắc màu của vùng non nước Cao Bằng, trang phục truyền thống của người Dao nổi bật như một di sản sống, rực rỡ và sâu lắng. Từ những thớ vải chàm mộc mạc, qua đôi bàn tay tài hoa và đức tính kiên nhẫn của người phụ nữ, những bộ trang phục đã ra đời, mang theo hơi thở của núi rừng, tín ngưỡng cổ xưa và tâm hồn của cả một tộc người. Dù là sắc đỏ mãnh liệt của Dao đỏ hay vẻ chàm thâm trầm của Dao tiền, mỗi bộ y phục đều là một kho tàng nghệ thuật, một câu chuyện được dệt, thêu và vẽ bằng sáp ong, kể về quá trình lao động, sự khéo léo và khát vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc giữa biên cương.

Lộng lẫy trang phục Dao đỏ

Trang phục truyền thống của phụ nữ Dao đỏ gồm áo, quần, khăn vấn đầu, thắt lưng và các đồ trang sức đi kèm. Trên trang phục có các màu cơ bản: đỏ, xanh, trắng, vàng, đen, trong đó tông đỏ là chủ đạo. Theo quan niệm của người Dao đỏ, màu đỏ mang lại hạnh phúc, may mắn và mọi điều tốt lành cho con người.

Chiếc áo dài (lui đáo) là điểm nhấn và là phần quan trọng nhất của bộ y phục với hai chuỗi bông gù đỏ ở hai bên nẹp áo. Trang trí ở nẹp áo, gấu, xẻ tà là những dải hoa văn rộng. Cửa tay áo cũng giống như trên nẹp áo, có họa tiết hoa văn hình sóng nước xen lẫn các họa tiết khác tô điểm thêm phần sặc sỡ cho thân áo. Ở hai bên xẻ tà là một dây hạt cườm có đính tua chỉ màu đỏ, vàng ở đầu. Chiếc áo dài được may bằng hai lớp vải nên khá dày. Mặc trong áo dài là áo bé (lui ton) được làm bằng vải tự dệt nhuộm chàm, cổ áo tròn, quanh cổ viền vải đỏ, đính hai hàng hoa bạc song song. Thân trước ngực gắn một hàng dọc những miếng bạc mỏng hình chữ nhật. Thân sau cũng được trang trí bằng các bông hoa bạc (nhạn piăng).

Các chàng trai, cô gái dan tộc Dao đỏ trong ngày hội dân tộc.

Chị Triệu Thị Mai, người Dao đỏ, xã Thành Công chia sẻ: Mỗi khi mặc bộ lễ phục truyền thống, tôi cảm thấy tự hào lắm. Màu đỏ như một lời chúc phúc của tổ tiên. Chiếc khăn quấn đầu phải quấn thật to, thật cao, như một vành nón, thể hiện sự tôn kính và đức hạnh của người phụ nữ. Trang sức bạc lớn, lấp lánh đính trên khăn, yếm ngực không chỉ làm tăng vẻ kiêu sa mà còn được xem là vật bảo hộ và là vật hồi môn quý giá, thể hiện sự giàu có và đức hạnh. Ông bà tôi nói, nếu không có trang sức bạc, bộ quần áo sẽ thiếu đi linh hồn, thiếu đi lời cầu an lành.

Tiếp đến là chiếc quần (hấu) được trang trí các hoa văn từ gấu quần lên đến đầu gối. Với các họa tiết được thêu chia thành từng ô bằng chỉ màu trắng, vàng, đỏ. Hoa văn chủ yếu là hình đồi cây, sóng nước, giọt lệ, bàn chân hổ.

Với trang phục nam giới Dao đỏ mặc quần áo chàm như dân tộc Tày, Nùng... chỉ khác đôi chút là áo ngắn hơn. Đặc biệt bên trong áo chàm chú rể Dao đỏ mặc từ 3 - 7 áo sơ mi khác màu.

Phụ nữ Dao đỏ thường tự tay tạo ra bộ y phục với các công đoạn rất tỉ mỉ, đòi hỏi sự kiên trì và khéo léo. Trước khi cưới, các cô gái tập trung cho việc thêu thùa, khâu vá, hoàn thành bộ trang phục của riêng mình. Bộ trang phục này sẽ theo họ suốt cuộc đời. Trang phục Dao đỏ sử dụng kỹ thuật thêu chắp, thêu đột độc đáo. Hoa văn được thêu kín, dày đặc ở các vị trí quan trọng như viền áo, cổ áo, ngực áo và khăn đội đầu. Các họa tiết thường mô tả cuộc sống sinh hoạt, tôn giáo: hình người, chim chóc, ruộng bậc thang, các ký tự cổ... Các mũi thêu được phối hợp từ nhiều màu sắc khác nhau, tạo nên hiệu ứng thị giác rực rỡ, lấp lánh. Ngoài bộ y phục phụ nữ Dao đỏ còn sử dụng các trang sức như: vòng cổ (3 chiếc), vòng tay, khuyên tai và xà tích.

Nét thanh lịch và sâu lắng của trang phục Dao tiền

Nếu Dao đỏ rực rỡ như hoa thì trang phục Dao tiền lại trầm mặc và sâu lắng như thi ca núi rừng. Vẻ đẹp của họ đến từ sự hài hòa, nhã nhặn của hai gam màu chàm và trắng, kết hợp với kỹ thuật thủ công đạt đến đỉnh cao.

Một bộ trang phục hoàn chỉnh của phụ nữ người Dao tiền gồm: áo, yếm, xà cạp, dây lưng, khăn vấn đầu, váy dài cùng đồ trang sức bằng bạc..., trong cộng đồng người Dao chỉ có phụ nữ Dao tiền mặc váy in hoa văn sáp ong.

Điều khiến trang phục Dao Cao Bằng trở thành di sản văn hóa là ở kỹ thuật chế tác thủ công tinh xảo, đòi hỏi sự kiên nhẫn phi thường và tài năng nghệ thuật bẩm sinh.

Kỹ thuật vẽ sáp ong là “chữ ký” riêng của người Dao tiền. Để tạo ra những hoa văn màu trắng nổi bật trên nền chàm, họ thực hiện một quy trình cầu kỳ: Sáp ong (phải là sáp ong khoái) được nấu chảy. Người phụ nữ dùng chiếc bút vẽ bằng tre hoặc ngòi đồng tự chế để chấm và vẽ hoa văn lên tấm vải trắng. Mỗi dụng cụ lại dùng để vẽ một loại hình nhất định: hình tròn, hình vuông, hay các đoạn thẳng. Vải sau khi vẽ sẽ được đem đi nhuộm chàm nhiều lần. Lớp sáp ong đóng vai trò che chắn, ngăn không cho thuốc nhuộm thấm vào, giữ lại màu trắng tinh khiết của vải ban đầu. Cuối cùng, vải được nhúng vào nước sôi, sáp ong tan ra và những họa tiết trắng tinh xảo hiện lên trên nền chàm thẫm.

Bà Đặng Thị Lan, một nghệ nhân cao tuổi ở xã Tam Kim đã dành cả đời để gìn giữ kỹ thuật vẽ sáp ong xúc động chia sẻ: Vẽ sáp ong cần cái tâm tĩnh lặng. Phải tỉ mẩn, không được run tay, vì sai một đường là hỏng cả tấm vải. Mỗi họa tiết là một thông điệp. Khi vẽ, mình như đang trò chuyện với tổ tiên, với núi rừng. Kỹ thuật này không chỉ là nghề, mà là cách chúng tôi lưu giữ ký ức văn hóa.

Trang phục phụ nữ Dao tiền hài hòa, nhã nhặn trong 2 sắc màu chính là đen và trắng.

Trang phục Dao tiền, đặc biệt áo dài của phụ nữ Dao tiền thường được ghép từ hai khổ vải được gấp đôi lại. Hai thân trước để rời, có nẹp từ cổ áo xuống tới chỗ xẻ tà. Đầu ống tay và nẹp áo đều được thêu hoa văn trang trí. Trên nẹp áo gắn hai hàng đồng tiền bạc lớn, nổi bật trên nền áo chàm. Ở cố áo, thân sau được đính một chùm đồng xu bạc thường từ 6 - 12 đồng. Phụ nữ Dao tiền thường đeo nhiều vòng cổ bạc và chuỗi hạt cườm, tạo nên vẻ duyên dáng, lấp lánh khi cử động.

Trong đời sống người Dao, bộ trang phục có giá trị hơn cả vàng bạc, vì nó là cầu nối giữa hiện tại và quá khứ. Một bộ lễ phục hoàn chỉnh của người Dao, tính cả trang sức bạc, có khi lên đến gần trăm triệu đồng, nhưng giá trị tinh thần thì không thể đong đếm được. 

Trong xu thế hội nhập và giao thoa văn hóa, việc bảo tồn trang phục truyền thống đứng trước nhiều thách thức. Tuy nhiên, tại Cao Bằng, đồng bào Dao đang nỗ lực gìn giữ di sản này bằng nhiều cách làm sáng tạo và thiết thực. Nhiều địa phương, như các xóm người Dao ở: Nguyên Bình, Thành Công, Tam Kim, Phan Thanh… đã thành lập các câu lạc bộ văn hóa văn nghệ, lớp học thêu may truyền thống, thu hút đông đảo thiếu nữ và các em nhỏ tham gia. Đây là cách tốt nhất để kỹ thuật vẽ sáp ong, kỹ thuật thêu chắp phức tạp không bị mai một. Đồng thời, đưa trang phục gắn liền với du lịch cộng đồng. Tại làng du lịch cộng đồng Hoài Khao, xã Thành Công hình ảnh những cô gái Dao trong trang phục rực rỡ đã trở thành một biểu tượng hấp dẫn du khách, biến việc gìn giữ văn hóa thành một sinh kế bền vững, tạo động lực cho bà con tiếp tục bảo tồn nghề truyền thống.

Trang phục dân tộc Dao ở Cao Bằng với vẻ đẹp rực rỡ hay thâm trầm, vẫn mãi là một di sản vô giá, là niềm tự hào của đồng bào. Nó là lời khẳng định mạnh mẽ rằng, dù thời gian có đổi thay, hồn núi và bản sắc tộc người vẫn luôn được dệt nên một cách sống động và bền bỉ.                   

          Minh Hòa

Nguồn: https://baocaobang.vn/net-dep-trang-phuc-dan-toc-dao-o-cao-bang-3181823.html