Người thầy trong "thời đại AI"

Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển nhanh chóng, câu hỏi liệu AI có thể thay thế người thầy đã trở thành cuộc tranh luận cấp thiết của ngành giáo dục. Nhân Ngày Nhà giáo Việt Nam (20-11), thay vì chỉ tôn vinh những cống hiến truyền thống, chúng ta cần nhìn nhận lại vị thế và sứ mệnh mới của người thầy khi AI "phủ sóng": người thầy không còn chỉ truyền tải kiến thức, mà là người kiến tạo năng lực, thắp lửa đam mê và hình thành nhân cách.

Lỗ hổng nhân văn mà AI không thể lấp đầy!

Không thể phủ nhận AI đang đảm nhiệm hiệu quả nhiều nhiệm vụ từng thuộc về giáo viên. Bài giảng trực tuyến, video giáo dục và các nền tảng học tập điện tử có thể truyền đạt kiến thức cơ bản một cách nhanh chóng, rõ ràng và lặp lại không giới hạn. AI còn hỗ trợ cá nhân hóa quá trình học: phân tích tốc độ tiếp thu, nhận diện lỗi lặp lại và điều chỉnh bài tập phù hợp với từng học sinh - điều mà một giáo viên rất khó thực hiện khi đứng trước lớp 40-50 học sinh. Công nghệ chấm điểm tự động cũng mang lại đánh giá định lượng nhanh, khách quan cho các dạng bài trắc nghiệm.

Người thầy trong "thời đại AI" - Ảnh 1. — Người giáo viên luôn quan sát, lắng nghe, phản hồi cảm xúc... với học sinh, điều này trí tuệ nhân tạo không thể nào thay thế .Ảnh: XUÂN TRƯỜNG

Tuy nhiên, tất cả ưu thế đó chỉ thể hiện vai trò của "bộ máy tri thức" - một hệ thống xử lý và phân phối thông tin. Tri thức, về bản chất, là dữ liệu đã được xử lý; điều mà AI không thể thay thế là chiều sâu nhân văn của giáo dục.

AI có thể mô phỏng giọng nói, biểu cảm, thậm chí phản hồi dựa trên dữ liệu cảm xúc. Nhưng máy móc không có linh hồn, không có hệ giá trị nội tại và không sở hữu khả năng đồng cảm thực sự. Những khoảng trống này chính là không gian đặc quyền của người thầy.

Trước hết là trí tuệ cảm xúc (EQ). Khi một học sinh buồn bã, lo âu hay có dấu hiệu khủng hoảng tâm lý, AI nhìn thấy sự sụt giảm trong điểm số; giáo viên lại đọc được biểu hiện tinh tế - một ánh mắt, một cử chỉ, một câu trả lời lảng tránh - để dò tìm nguyên nhân sâu xa. Người thầy thiết lập kết nối con người, tạo ra sự an toàn tinh thần cần thiết cho học sinh bộc lộ và chữa lành.

Thứ hai, sự tỉnh thức và chuẩn mực đạo đức. AI không biết gì về lòng tri ân, khiêm tốn hay tâm huyết - những phẩm chất nảy sinh từ thực hành đời sống. Người thầy qua hành vi và thái độ của mình dạy học sinh biết tôn trọng tri thức, tôn trọng người khác và trách nhiệm với cộng đồng. Sự hiện diện của thầy trong lớp - ánh mắt, nụ cười, năng lượng chia sẻ - là chất kết dính thúc đẩy hành vi học tập tích cực mà bài giảng một chiều không thể đem lại.

Cuối cùng là thẩm định chủ quan và xây dựng nhân cách. AI có thể đánh giá kết quả bằng điểm số; giáo viên đánh giá cả quá trình: nỗ lực, tinh thần hợp tác, tư duy phản biện và khả năng đối diện thất bại. Đây là những năng lực sống quyết định thành công và hạnh phúc lâu dài - những điều khó đo lường bằng thuật toán.

"Phép thử" để nghề giáo phải nâng cấp giá trị

Câu hỏi liệu trường học có bị thay thế bởi bài giảng trực tuyến đã có câu trả lời rõ ràng: không. Trường học cần chuyển đổi chức năng - từ trung tâm truyền tải tri thức sang trung tâm cộng đồng và phát triển nhân cách. John Dewey từng nhấn mạnh giáo dục gắn với đời sống; hôm nay, nhà trường càng phải là không gian học thông qua trải nghiệm có định hướng, nơi các tình huống thực tế rèn luyện kỹ năng sống và giá trị đạo đức.

Những khoảnh khắc học tập ngẫu nhiên, tình cảm ấm áp trong lớp, hay tinh thần đồng đội khi thực hiện dự án - tất cả tạo nên "khoảnh khắc giáo dục" mà AI không thể mô phỏng trọn vẹn. Do đó, công nghệ nên được xem là công cụ giải phóng thời gian cho giáo viên - để họ dành nhiều hơn cho vai trò cố vấn, người truyền cảm hứng và "kiến trúc sư" nhân cách.

Với chính sách giáo dục hướng phát triển năng lực, AI không phải là mối đe dọa mà là phép thử buộc nghề giáo phải nâng cấp giá trị. Công nghệ đòi hỏi người thầy sáng tạo hơn, chú trọng phát triển năng lực con người - học để biết, học để làm, học để chung sống và học để tự khẳng định - những trụ cột giáo dục theo hướng của UNESCO.

Vị trí của người thầy trong kỷ nguyên mới không thể thay thế: chỉ con người dạy con người về lòng tri ân, sự đồng cảm và ý nghĩa cuộc sống - những phẩm chất tạo nên nội lực tỉnh thức để thế hệ trẻ Việt Nam tự tin làm chủ tương lai. Khi tri thức trở nên sẵn có chỉ bằng một cú chạm màn hình, vị trí của giáo viên càng trở nên đặc biệt, chỉ con người mới dạy được con người về nhân cách, lòng tri ân, sự đồng cảm và khát vọng sống.

AI có thể thay thế một phần công việc nhưng không thể thay thế tư chất của người thầy!

Ba vai trò "vàng" của người thầy

Thay vì cạnh tranh, người thầy cần chuyển mình thành nhà kiến tạo (curator) và người dẫn dắt (catalyst). Trong đó, 3 vai trò không thể thay thế là:

Người truyền cảm hứng: AI có thể giới thiệu nghề nghiệp, cung cấp thông tin nhưng chỉ con người truyền được tâm huyết. Giáo viên chia sẻ câu chuyện nghề, khơi gợi động lực nội tại và giúp học sinh liên kết việc học với ý nghĩa cuộc đời, từ đó nuôi dưỡng đam mê bền vững.

Người cố vấn trí tuệ: Trong thời đại thông tin hỗn loạn, phân biệt giữa thông tin và trí tuệ là kỹ năng sống còn. Người thầy hướng dẫn tư duy phản biện, dạy cách học chứ không chỉ dạy kiến thức: thiết lập mô hình tự học, quản lý thời gian và phản tư sau mỗi thử thách.

Người xây dựng nhân cách: Giáo dục phải đặt nhân cách làm nền tảng. Thầy cô tổ chức trải nghiệm, rèn luyện kỷ luật tự thân, chống trì hoãn và nuôi dưỡng thái độ khiêm nhường để học hỏi. Nhà trường cần là môi trường thực hành các giá trị xã hội - nơi học sinh học cách sống chung, tôn trọng và chịu trách nhiệm.

Nguồn: https://nld.com.vn/nguoi-thay-trong-thoi-dai-ai-196251118210310558.htm