Nhà báo Phan Quang tặng tập sách Quê hương cho tác giả Ảnh: V.T
Mãi đến Tết năm 1995, lần đầu tiên tôi được đi công tác cùng ông, cũng là dịp về thăm quê. Ghé thăm Thành Cổ Quảng Trị, ông đứng hồi lâu bên bức tường nham nhở bởi bom đạn cày xéo, vết tích cuối cùng còn lại của Trường Bồ Đề xây dựng sau năm 1945. Ngôi trường mà người Pháp gọi là “tiểu học kiêm trị” bên bờ sông Thạch Hãn, nơi ông từng theo học tuổi thiếu thời đã bị đạn bom Mỹ biến thành một đống gạch vụn vào mùa hè đỏ lửa năm 1972.
Năm 1947, ông bước vào tuổi thành niên cũng là lúc mặt trận Bình Trị Thiên bị vỡ. Cũng vào năm ấy, ông được kết nạp Đảng tại chiến khu Hòn Linh, tỉnh Quảng Trị và cử về công tác vùng sau lưng địch. Năm sau, Phân khu ủy Bình Trị Thiên chủ trương đưa một số cán bộ, đảng viên trẻ có ít nhiều học vấn ra vùng tự do học tiếp, chuẩn bị khi điều kiện cho phép thì cử đi đào tạo ở nước ngoài.
Phan Quang Diêu là một trong số mấy anh em ở Quảng Trị được chọn đi học. Không ngờ, đến Liên khu ủy 4 đóng ở tỉnh Thanh Hóa làm thủ tục chuyển sinh hoạt Đảng, lãnh đạo nhận ra chàng trai thư sinh có học, có ít nhiều năng khiếu văn chương đưa ông vào làm báo Cứu quốc Liên khu IV. Ông bắt đầu làm báo từ đấy với bút danh Hoàng Tùng và bài báo đầu tiên là “Thăm một xưởng vũ khí của dân quân” đăng báo Cứu quốc Liên khu IV ngày 9 và 10/11/1948.
Năm 1954, Phan Quang Diêu về làm việc tại báo Nhân dân. Trong một cuộc giao ban, nhà báo Hoàng Tùng, Tổng biên tập nói: “Một tòa báo không thể có hai Hoàng Tùng, như vậy một Hoàng Tùng phải chết trước”. Hoàng Tùng (Phan Quang Diêu) cười vui, “Tôi xin hy sinh trước” và lấy bút danh mới là Phan Quang. Từ đó bạn đọc có một Phan Quang cho hôm nay và mãi nhớ về sau.
Bây giờ trước mắt tôi là “Tuyển tập Phan Quang” khổ lớn, gồm ba tập dày 1.675 trang, một “Tuyển tập Mười năm” gồm 831 trang in, “Quê hương” đầy đặn 330 trang, “Xin đừng quên nhau” mỏng mảnh nhưng chứa đựng lời nguyền sâu đậm về một loài hoa “Xin đừng quên nhau”. Hơn bốn chục đầu sách báo chí, văn học. Ông còn là một dịch giả mà chỉ cần đọc một lần cũng khó quên như “Hội chợ bán người”, “Những ngôi sao ban ngày”, “Nghìn lẻ một đêm”...xuyên suốt cuộc đời Phan Quang làm nghề báo.
Về báo chí nói chung, ông quan niệm: “Chung quy vẫn là sự phối hợp đồng bộ: chữ, tiếng, âm thanh, ảnh, hình, đồ họa... Báo chí theo loại hình nào cũng chỉ một chức năng, phục vụ con người. Mà trong tồn tại, con người chỉ có thể lưu giữ tư duy bằng ngôn ngữ và văn tự.”
Đường vào xã Hải Thượng, huyện Hải Lăng quê hương của nhà báo Phan Quang -Ảnh: QUANG GIANG
Sau 40 năm lăn lộn với từng con chữ, trang in, mùa hè năm 1988, nhà báo Phan Quang bước vào ngã rẽ nghề nghiệp: báo Phát thanh. Một lối rẽ giữa hai lựa chọn, giữa thời bao cấp khốn khó. Mới được đề bạt làm Thứ trưởng Bộ Thông tin chưa ấm chỗ, Phan Quang được Trung ương tín nhiệm kiêm giữ chức Tổng Giám đốc, Tổng Biên tập Đài Tiếng nói Việt Nam thay nhà báo lão thành Trần Lâm nghỉ hưu.
Ông bộc bạch “như một cảm nhận lâu nay dồn nén xuống đáy lòng, tôi mang máng thích thú nếu được trở lại trực tiếp làm báo, cho dù trách nhiệm quản lý cơ quan sẽ nặng nề.” Cái “mang máng thích thú” của Phan Quang muốn được trực tiếp làm báo là có lý, bởi người ham viết “đã mang cái nghiệp vào thân” thì khó dứt lắm.
Nhưng trước mắt ông là một Đài phát thanh quốc gia mới trải qua “cơn bão tách nhập”, ít nhiều bị xáo trộn. Biên chế hơn 600 người lại rơi vào lúc Chính phủ kiên quyết giảm biên chế 20%. Công việc tăng thêm, người rút xuống còn 500, nhiều công nhân, ca sĩ đang độ sung sức phải nghỉ chế độ.
Cái quan tâm đầu tiên của một Phan Quang thâm niên, thành đạt trên trang báo in, giờ đây là mặt sóng chương trình phát thanh hàng ngày và các Ban biên tập mà mỗi ban như một tờ báo, rồi Đài Bá âm, Đài Phát sóng, Hệ thống truyền dẫn, cột angten. Ông chọn “đột phá khẩu” là tổ chức lại mặt sóng, các ban biên tập nhưng nhìn đi ngoảnh lại cộng sự toàn là những người mới. Ông về đài một mình, không mang theo một ai từng cộng tác thân thiết. Lái xe là anh Nguyễn Bá Hùng, người từng phục vụ thủ trưởng Trần Lâm.
Trước hết Tổng Giám đốc quyết định chấm dứt ngày phát thanh ba buổi: sáng, trưa, chiều tối mà kéo dài liên tục. Bắt đầu từ 1/1/1989, Hệ Chương trình Đối nội của Đài Tiếng nói Việt Nam phát sóng liên tục từ 4 giờ 55 phút đến 22 giờ 30 phút. Thời lượng tăng, tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều chương trình phát thanh ra đời.
Về Đài quốc gia ông nhận ra làm sao để chuyển cán bộ, phóng viên, biên tập từ “con dao pha” thành “chuyên gia”. Muốn vậy trước mắt phải nâng cấp, tăng thêm các cơ quan chức năng tham mưu, giúp việc cho Tổng Giám đốc và đẩy mạnh đào tạo, đào tạo lại đội ngũ phóng viên, biên tập.
Tổng Giám đốc chủ trương “hai nghe”. Nghe thính giả và nghe anh em trong đài nói gì, cần gì. Năm 1989, ông chỉ đạo Ban Bạn nghe Đài điều tra dư luận thính giả nghe đài ở một số tỉnh, thành phố đồng bằng Bắc Bộ, miền Trung, Nam Bộ.
Ông gạch đỏ dưới chân dòng nhận xét: “Thính giả đề nghị được nghe tin tức nhanh nhất, mới nhất, có ích nhất, được thưởng thức âm nhạc nhiều hơn, hay hơn, được tư vấn, giải thích nhiều hơn nữa về các vấn đề kinh tế, văn hóa, xã hội, nhất là khoa học và pháp luật.” Thủ trưởng kết luận ngắn gọn: “Bạn nghe Đài đã chỉ lối đổi mới cho chúng ta rồi đấy.”
Tôi đang là Phó Ban Thính giả được chuyển sang làm Phó trưởng Ban thư ký Biên tập nhận ngay công việc chưa hề làm bao giờ. “Nghiên cứu, khảo sát, xây dựng Hệ chương trình Âm nhạc và Tin tức, phát trên sóng FM”. Vào thời điểm ấy, Đài phát thanh Quốc gia lạc hậu FM. Sài gòn trước 1975 đã có Đài FM, các nước trong khu vực có cả.
Ngay cả Viên Chăn, thủ đô nước bạn Lào cũng đã có FM phát tin và nhạc cả ngày. Trong khi tôi và nhạc sĩ Cát Vận đang kẻ ô, bố trí khung và nội dung chương trình thì Tổng Giám đốc Phan Quang cùng cán bộ kỹ thuật, bá âm, tài vụ xoay xở đủ chiều nhưng không thoát ra khỏi “vòng kim cô” cấm vận của Hoa Kỳ. Cuối cùng, hãng Thompson của Pháp đã nhiệt tình hợp
tác với Đài Tiếng nói Việt Nam. Vậy là sản phẩm phát thanh đầu tay của Tổng Giám đốc Phan Quang đã thành. Ngày 4/9/1990, với sự có mặt của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, khai trương Đài FM Âm nhạc và Tin tức. Ba ngày sau chính thức phát sóng. Anh em vỗ tay reo mừng, Tổng Giám đốc nhỏ nhẹ: “Chúng ta đã có một bước đi khiêm tốn, nhưng quan trọng, là một bước đột phá để nâng cao chất lượng làn sóng và là tiền đề cho phát triển FM cũng như phát thanh hiện đại sau này.”
Từ triết lý “Làm Đài theo kiểu con nhà nghèo” của Trần Lâm chuyển sang chủ trương “Đổi mới toàn diện” của Phan Quang là bước ngoặt quan trọng của Đài Phát thanh quốc gia. Nhà báo Phan Quang khiêm nhường, tôn trọng người tiền nhiệm. Hôm khánh thành Phòng Truyền thống của Đài có người so sánh với thời trước, ông Phan Quang từ tốn: “Mỗi thời mỗi khác, có thuận lợi mà cũng có cái khó riêng.
Thời anh Trần Lâm, khó khăn thiếu thốn trăm bề, lại chiến tranh ác liệt nữa.” Nhà báo Phan Quang gọi vị tiền nhiệm của mình là “Một đời tận tụy với làn sóng điện”, và viết: “Nhà báo Trần Lâm, vị tiền nhiệm của tôi là một đại thụ của Báo chí cách mạng Việt Nam...Anh chỉ có hai từ cho một đời cống hiến “Phát thanh”. Qua gần nửa thế kỷ đồng hành cùng dân tộc, hai từ ấy đã biến anh cùng Đài Tiếng nói Việt Nam thành tượng đài trong ngành truyền thông nước nhà.”
Trân trọng, quý mến người đi trước, thấu hiểu hoàn cảnh cụ thể của anh em trong cơ quan là điều nhà báo Phan Quang có được. Mới về đài, ông đã xem cụ thể thang bậc lương nhiều người. Ông ngạc nhiên khi thấy nhiều nhà văn, nhà thơ, ca sĩ trong đài nổi tiếng nhưng lương quá thấp. Nắm bắt chủ trương của Trung ương là những trường hợp đặc biệt, có lý do chính đáng có thể tăng vượt cấp 2 bậc lương. Ông bàn bạc với các đơn vị lên danh sách khoảng chục người, chủ yếu là văn nghệ sĩ thành danh. Rút cục hai người được tăng lương vượt cấp, một nhà thơ và một ca sĩ.
Phan Quang kín đáo, kiệm lời, trang nhã, ít xô bồ nên nhiều người gọi ông là “quan báo” hay “chính khách”.
Trả lời phỏng vấn của phóng viên Người làm báo Bình Định và Tạp chí Nghề báo thành phố Hồ Chí Minh, nhà báo Phan Quang dứt khoát: “Tôi không phải là chính khách. Chẳng qua do tổ chức phân công làm đối ngoại ba khóa Quốc hội, giúp việc ba đời chủ nhiệm. Mười lăm năm làm ông phó, chẳng có gì nhiều để nói, chỉ có vất vả chuyện đi lại. Được cái mỗi chuyến đi cũng cho mình ít nhiều điều mắt thấy tai nghe và một số tư liệu để làm nghề của mình.”
Nói ông là “quan báo” đúng nghĩa là lãnh đạo, quản lý một cơ quan báo chí thì không sai. ỞBáo Nhân dân, Ban Tuyên huấn Trung ương, Tạp chí Người làm báo, Bộ Thông tin, Đài Tiếng nói Việt Nam, Hội Nhà báo Việt Nam hay Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội, ông đều tham gia lãnh đạo, quản lý. Phan Quang bộc bạch: “Ởđâu thì cũng nghề ấy, nghiệp ấy. Dù sao cùng một lúc, đảm đương nhiều trách nhiệm cũng giúp cho mình dày dạn dần, tự tin hơn.”
Nghề báo, nghiệp văn đã thẩm thấu trong từng nếp nghĩ, tâm can của một Phan Quang. Có lần trước khi đưa bài đăng trên tạp chí phát thanh, tôi hỏi qua điện thoại là lấy nhà văn, hay nhà báo, ông trả lời gọn lỏn: “Phan Quang là được rồi”. Nhà báo Phan Quang rất quan tâm đến phản hồi của người nghe đài. Chương trình Tiếp chuyện bạn nghe đài thường được ông nhận xét chu đáo sau chương trình thời sự. Tết Nguyên đán đến, anh em biên tập đề nghị Tổng Giám đốc phát biểu chúc mừng năm mới thính giả trong và ngoài nước.
Ông bảo nên làm nhưng phát ở đâu thì nên tính toán chu đáo. Anh em thời sự chọn giây phút sau lời chúc mừng năm mới của Chủ tịch nước.
Ông suy nghĩ rồi cho ý kiến: “Mình phụ trách Đài Tiếng nói Việt Nam, nhân năm mới thì bày tỏ lòng biết ơn thính giả đã nghe đài, nhận xét đóng góp ý kiến cho Đài quốc gia là được rồi. Sau đó Tổng Giám đốc Phan Quang phát biểu cảm ơn thính giả xa gần nhân dịp năm mới trong chương trình “Tiếp chuyện bạn nghe đài”. Cái khiêm nhường của một nhà báo từng trải, đầy tự trọng nhưng không phải ai cũng theo được.
Sâu thẳm trong Phan Quang là một miền quê Quảng Trị gió Lào cát trắng, nắng chát chúa, mưa xối xả, bão cuồng điên và chiến tranh tàn khốc. Con người Quảng Trị phải chấp nhận và vươn lên để sống, để tồn tại như bao con người. Ông viết: “Mới tuổi thiếu niên tôi đã rời làng quê, rồi đi khắp cả nước, đã ngoài 50 năm sống ở Thủ đô Hà Nội mà sao tôi vẫn thấy mình là một người Quảng Trị 100% với những bản tính khó sửa: thẳng thắn, trung thực đến cực đoan, vụng về trong đối xử, lắm khi nó đã hại mình.
Nhưng xứ quê nghèo ấy lại có những tiếng hát, giọng hò, giọng nói, nghe là thấy thân thương, da diết. Điều đó không cắt nghĩa được nhưng quả thật nó đã tạo nên tâm hồn đa cảm, tạng người lãng mạn của mình. Tôi được nhận từ quê hương nguyên vẹn con người tôi.”
Quê hương Quảng Trị, xứ sở miền Trung gồng mình gánh hai đầu đất nước thấm đẫm trong nhiều trang viết của Phan Quang. Ngòi bút của Phan Quang tung tẩy khắp mọi miền đất nước, nhất là đồng bằng Sông Cửu Long.
Mỗi tên đất, tên miền trên thế giới mà ông đi qua đều để lại dấu ấn trong từng bút ký ngồn ngộn chất sống và thấm đẫm tình người. Có lần tôi gọi ông là “người săn chi tiết”. Ông không nói gì mà chỉ cho tôi câu nói ngắn gọn của đại văn hào Nga M. Gorky: “những chi tiết nhỏ làm nên nhà văn lớn”.
Phan Quang là cây viết có vốn sống dồi dào, vốn kiến thức sâu rộng, có vốn ngoại ngữ thông thạo mà như ông nói “mỗi ngoại ngữ mở ra một chân trời hiểu biết”. Làm báo, viết văn, Phan Quang gói gọn trong 4 động từ “Đi, Đọc, Nghĩ, Viết”. Nghỉ hưu, ít đi hơn nhưng ba động từ còn lại vẫn đeo đẳng. Ông viết chậm, kỹ lưỡng. Nhà báo Lưu Nhi Dũ ở thành phố Hồ Chí Minh từ tốn hỏi: “Nhiều nhà báo đã nghỉ hưu là buông bút.
Còn ông, bí quyết nào giúp ông vẫn đều đều?” Phan Quang trả lời: “Đã nghỉ hưu mà vẫn đeo đẳng với nghề, chẳng qua là tại cái nghiệp của mình nó vậy. Nghề gắn với nghiệp. Descartes, triết gia người Pháp đã nói: “Tôi tư duy, thế nên tôi tồn tại”. Đối với mình, phải chăng “Ta viết, tức là ta tồn tại”. Tôi muốn nói thêm bởi ông là nhà báo lớn, nhà văn đa tài, nặng tình quê hương.
Vĩnh Trà
Nguồn: https://baoquangtri.vn/nha-bao-phan-quang-trach-nhiem-voi-cong-viec-nang-tinh-voi-que-huong-194392.htm
Bình luận (0)