Nhà điêu khắc Đào Châu Hải và nỗi cô đơn của Thép

Trong giới điêu khắc tại Việt Nam, Đào Châu Hải là người đã truyền cảm hứng và dẫn dắt một thế hệ điêu khắc gia trẻ, tài năng bước vào con đường sáng tạo.

Những gì anh làm được trong hàng thập kỷ đắm đuối với nghề đã đưa anh vào hàng ghế danh dự nhất của nghệ thuật tạo hình Việt Nam đương đại.

Dấu chấm than trong không gian tĩnh lặng

Lần đầu tiên tôi gặp Đào Châu Hải là khi anh đến lắp đặt tác phẩm mới nhất của mình tại Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Flamingo (FCAM). Đó là một buổi sáng cuối thu mờ sương, lạnh run rẩy, Đào Châu Hải đứng tách khỏi đám đông, một mình hút thuốc. Anh mặc áo gile đen kiểu áo trấn thủ, phối cùng áo đen dài tay, đội mũ đen, đeo kính đen, vẻ mặt trầm ngâm, chẳng rõ vui hay buồn. Ở anh toát lên vẻ kín đáo, khó gần, một chút cao ngạo, như thể một dấu chấm than trong không gian tĩnh lặng.

Trước khi đến với rừng thông Đại Lải, Đào Châu Hải đã có một sự nghiệp hiển hách trải dài hàng chục năm. Sinh năm 1955, anh khởi nghiệp từ Đại học Mỹ thuật Việt Nam rồi tiếp tục trau dồi tại Học viện Mỹ thuật Quốc gia Moskva. Anh đã có nhiều năm gắn bó với công tác giảng dạy và từng giữ vai trò Chủ tịch Hội đồng Nghệ thuật chuyên ngành điêu khắc, Hội Mỹ thuật Việt Nam.

Tác phẩm của anh xuất hiện ở nhiều không gian trưng bày quốc tế, tiêu biểu là Berlin Biennale 2022 - một trong những sự kiện nghệ thuật đương đại uy tín nhất châu Âu và có tầm ảnh hưởng toàn cầu.

Tháng 7/2025, anh trở thành thành viên Viện Hàn lâm Nghệ thuật Liên bang Nga, một ghi nhận đầy trân trọng cho hành trình sáng tạo không ngừng nghỉ.

Đi Đông, đi Tây nhưng Đào Châu Hải vẫn thể hiện niềm xúc động chân thành khi tham gia triển lãm Art In The Forest (AIF) 2025: “Với tư cách là một người Việt Nam, tôi luôn cảm thấy rằng được sáng tác và trưng bày tác phẩm trên chính quê hương mình là một niềm hạnh phúc đặc biệt, không thể tìm thấy ở nơi nào khác.”

Trước khi thực hiện tác phẩm, Đào Châu Hải đã nghiên cứu rất kỹ về miền đất này. Phía sau Đại Lải là dãy Tam Đảo, còn phía Nam trải rộng qua đồng bằng và lưu vực sông Hồng, là vùng đất dẫn về Ba Vì. Tất cả tạo nên một không gian giàu trầm tích văn hoá của cộng đồng người Việt. Anh cảm nhận nơi đây mang đến cảm giác thanh bình, yên tĩnh, khơi gợi suy tưởng và cảm hứng sáng tạo.

Tác phẩm anh mang đến AIF lần này có cái tên rất thơ “Con chim sắt trong không gian tĩnh lặng.” Cấu trúc tác phẩm dựa trên nguyên lý origami – nghệ thuật gấp giấy truyền thống Nhật Bản. Từ một hình vuông đơn giản, người ta có thể biến đổi thành vô số hình thể khác nhau. “Tôi thấy triết lý đó rất phù hợp với mình ở giai đoạn này. Nó mang lại cho người sáng tạo lẫn người thưởng ngoạn một cảm giác nhẹ nhõm, sống động, không nặng nề - dù ngôn ngữ vật liệu thì lại ‘to nặng.’”

Tác phẩm cao 3 mét, nặng gần 3 tấn - một khối lượng đáng kể, nhưng anh đã tính toán kỹ về kích thước, màu sắc để hòa hợp với bối cảnh. Tác phẩm được cấu tạo từ thép tấm Handox 450 và thép không gỉ, tức là thép màu và thép trắng kết hợp với nhau. Hai gam màu chủ đạo là màu nâu gỉ sắt và màu trắng kim loại, tạo nên sự biến đổi sắc độ và sự đa dạng của bề mặt.

Mỗi nghệ sỹ đều tìm kiếm chất liệu phù hợp nhất với cảm xúc và thể chất của mình. Có người hợp với đá, có người hợp với gỗ, đất sét, xi măng… Với Đào Châu Hải, sau nhiều năm làm nghề, trải qua nhiều lựa chọn, anh nhận ra mình phù hợp nhất với kim loại. “Thép cho tôi cảm giác mạnh mẽ, bền vững và có sức nặng - cả theo nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Chất liệu này quyến rũ tôi và giúp tôi biểu đạt trọn vẹn suy nghĩ của mình,” anh chia sẻ.

Nhìn từ xa, tác phẩm như hòa cùng thiên nhiên, giống như một chú sẻ nâu đậu trên bãi cỏ, đánh thức những ký ức xa xưa về một tuổi thơ gắn liền với thiên nhiên, đồng ruộng.

“Người ta vẫn nói khi bạn sáng tác một cái gì đấy, dù là một bức tranh hay một tác phẩm điêu khắc, thì chính là thể hiện cá nhân mình,” Đào Châu Hải bộc bạch. “Có nhiều lúc, đặc biệt trong khoảng thời gian gần đây, tôi cảm giác mình sống trong một sự tĩnh lặng, cô đơn. Điều đấy cũng rất thú vị.”

Nghệ thuật phụng sự cộng đồng

Tác phẩm mới nhất của Đào Châu Hải sẽ được trưng bày trong không gian Bảo tàng Đương đại Flamingo, nằm trong khuôn viên Flamingo Đại Lải Resort. (Ảnh: Flamingo)

Điêu khắc là một loại hình nghệ thuật đặc biệt, gắn liền với kiến trúc, sự phát triển của đô thị và văn minh công nghiệp.

Đào Châu Hải cho rằng Việt Nam hiện tại vẫn thiếu một nền quy hoạch đô thị và văn hoá đúng nghĩa. “Chúng ta có những cái ‘làng lớn’ nhưng chưa có ‘thành phố’ thực sự, nên việc phát triển nghệ thuật gắn liền với không gian công cộng còn hạn chế.”

Tuy nhiên anh cũng rất lạc quan: “Nếu tách khỏi khía cạnh thị trường, tôi nghĩ, điêu khắc Việt Nam hiện nay phát triển rất tốt, đa dạng hơn nhiều về góc nhìn và nhận thức. Chỉ là truyền thông ít quan tâm đến mảng này, nên công chúng ít thấy hơn.”

Về nghệ thuật đương đại, anh thẳng thắn: Việt Nam đi sau thế giới khá xa. Đến nay Việt Nam vẫn chưa thực sự tham gia sâu vào các tổ chức hoặc sự kiện nghệ thuật quốc tế lớn. “Chúng ta vẫn đang ở vòng ngoài - tức là ngoại biên của thế giới nghệ thuật. Không phải vì nghệ sỹ Việt Nam kém, ngược lại, chúng ta có nhiều người rất tài năng. Nhưng họ không có đủ điều kiện, cơ chế và thiết chế để đưa tác phẩm ra quốc tế, để được đối thoại bình đẳng với nghệ sỹ nước ngoài.”

Trong bối cảnh điêu khắc chật vật tìm đất sống, Đào Châu Hải đánh giá cao những chương trình như Art In The Forest của Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Flamingo: “Theo trải nghiệm của tôi, Art In The Forest là một dự án rất tốt, đặc biệt ở ba điểm. Thứ nhất, sự lựa chọn nghệ sỹ rất chất lượng. Gần như tất cả những nghệ sỹ có tay nghề, có đóng góp cho điêu khắc Việt Nam trong 10 năm qua đều đã tham gia. Thứ hai, dự án còn mở rộng giao lưu quốc tế, mời được nhiều nghệ sỹ nước ngoài có uy tín. Tôi có quen biết một số người trong số đó - họ nói rằng họ thực sự hạnh phúc khi được sáng tác trong một không gian tự nhiên, xanh, gần gũi như ở Flamingo. Thứ ba, công tác lưu giữ và bảo tồn tác phẩm ở đây rất tốt. Các tác phẩm được trân trọng, không bị xâm hại hay thay đổi cảnh quan.”

Nghệ sỹ mong rằng trong thời gian tới, dự án sẽ mở rộng hơn nữa với công chúng - để mọi người, đặc biệt là giới trẻ, có cơ hội tiếp cận nghệ thuật đương đại một cách trực tiếp hơn. Đó chính là đóng góp và cống hiến lớn nhất của Art In The Forest cho cộng đồng.

Giờ đây, “Con chim sắt trong không gian tĩnh lặng” đã về đậu trên bãi cỏ của rừng thông Đại Lải. Hàng ngày du khách sẽ đi qua đây: các đôi tình nhân tay trong tay, những em bé nô đùa, chạy nhảy. Con chim sắt vừa gần gũi, vừa lạ lẫm sẽ trở thành một phần trong không gian sống, không ngừng khơi dậy những cảm xúc và suy nghĩ của người thưởng lãm. Khoảng cách giữa nghệ sỹ và công chúng, vì thế, lại càng được xích lại gần nhau hơn bao giờ hết…

Art In The Forest (AIF) là một chương trình nghệ thuật thị giác do Flamingo Holdings khởi xướng từ năm 2015 với mong muốn đưa nghệ thuật ra khỏi không gian trưng bày truyền thống, để hòa cùng thiên nhiên và đến gần hơn với công chúng.

Dự án nhiều lần được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vinh danh trong Top 5 sự kiện mỹ thuật tiêu biểu toàn quốc, đồng thời góp phần giúp Flamingo Đại Lải Resort được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công nhận là “Khu resort có không gian nghệ thuật bên hồ lớn nhất Việt Nam.”

Năm 2020, AIF chuyển sang một giai đoạn mới, Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Flamingo (FCAM) - bảo tàng nghệ thuật đương đại đầu tiên tại Việt Nam được ra mắt, quy tụ hơn 120 tác phẩm thuộc nhiều loại hình.

Nhân dịp kỷ niệm 10 năm hành trình (2015-2025), FCAM sẽ giới thiệu bộ sưu tập mới gồm 8 tác phẩm điêu khắc lớn của 8 nghệ sỹ tiêu biểu, tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong của Flamingo Holdings trong việc phát triển nghệ thuật đương đại Việt Nam./.

(Vietnam+)

Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/nha-dieu-khac-dao-chau-hai-va-noi-co-don-cua-thep-post1078106.vnp