Kỹ nghệ độc lạ: Khúc biến tấu của pháp lam Huế

Tại miền Trung, nhiều nghệ nhân miệt mài theo đuổi những bộ môn nghệ thuật độc đáo, đòi hỏi đam mê và sự kiên trì. Dẫu không ít thất bại vì chất liệu khó chinh phục, họ vẫn quyết tâm tạo nên hướng đi riêng, hình thành những sản phẩm thủ công, tác phẩm mỹ thuật độc bản.

Nghệ nhân pháp lam Đỗ Hữu Triết (55 tuổi, trú tại 66 Chi Lăng, P.Phú Xuân, TP.Huế) một lần nữa gây ấn tượng mạnh với giới sáng tạo khi trình làng cây đàn violin bằng đồng, mặt khảm pháp lam tinh xảo như tranh.

"MỔ" ĐÀN GỖ ĐỂ LÀM ĐÀN ĐỒNG

Đỗ Hữu Triết không còn là cái tên xa lạ trong giới mỹ thuật Huế khi tên tuổi của ông gắn liền với công cuộc hồi sinh pháp lam, nghệ thuật từng vang danh dưới thời nhà Nguyễn. Nhưng mỗi sản phẩm pháp lam ông tạo ra luôn mang dấu ấn riêng, độc đáo và bất ngờ. Mới đây, ông một lần nữa khiến công chúng trầm trồ khi giới thiệu cây violin bằng đồng với mặt khảm pháp lam tinh xảo. "Đó không phải là sự chơi ngông mà hoàn toàn dựa trên những kiến thức về kỹ thuật chế tác đồng, kỹ thuật pháp lam… Tôi không muốn pháp lam chỉ đóng đinh trong suy nghĩ của mọi người rằng nó chỉ sống được trên những bức tranh trang trí của đền đài xưa…", ông Triết nói.

Độc đáo cây đàn violin bằng đồng kết hợp với nghệ thuật pháp lam

ẢNH: HOÀNG SƠN

Khác với những tác phẩm pháp lam thông thường, cây violin của ông Triết là một nhạc cụ đòi hỏi sự kết hợp hiếm có giữa âm học, vật lý và thủ công mỹ nghệ, để biến cây đàn từ một nhạc cụ đơn thuần thành tác phẩm nghệ thuật đa giác quan: vừa nghe vừa nhìn, vừa cảm nhận sự tinh tế của pháp lam Huế trong từng đường nét. Để tạo ra cây đàn này, ông Triết đã phải "mổ" nhiều cây đàn gỗ, nghiên cứu cấu trúc, hình dáng và tỷ lệ, sau đó chuyển đổi sang đồng. Từng chi tiết từ vỏ, cần đàn cho đến các ô men đều được ông tính toán tỉ mỉ để giữ được âm thanh chuẩn lại đảm bảo hiệu ứng pháp lam lung linh như tranh kính màu.

Dòng đèn plique à jour mang sự quyến rũ một cách cổ điển

ẢNH: HOÀNG SƠN

"Làm thành công chiếc đèn bàn hình cây đàn violin bằng kỹ thuật tráng men plique à jour (kỹ thuật tráng men tạo lớp men trong suốt không cần đế kim loại, hiệu ứng như kính màu), tôi nghĩ: tại sao mình không làm luôn một cây đàn violin thật, trên đó tráng men pháp lam để trang trí. Sau một thời gian khá dài nghiên cứu, tôi đã làm được 4 cây đàn bằng đồng, 2 trong số đó đạt chuẩn âm thanh nhưng còn hơi cứng, cần phải hoàn thiện thêm", nghệ nhân Đỗ Hữu Triết chia sẻ. Ông bảo, về mặt kỹ thuật, đã có nhiều cây đàn làm bằng vật liệu thay thế gỗ nên violin bằng đồng cho âm chuẩn là hoàn toàn khả thi. Một khi thành công về âm học, kết hợp với pháp lam truyền thống cùng họa tiết mang tính biểu trưng của VN, nhạc cụ Tây phương này sẽ mang rất nhiều giá trị.

Dòng đèn plique à jour là bước đột phá trong nghệ thuật pháp lam Huế

ẢNH: HOÀNG SƠN

Nói thêm về nghệ thuật tráng men plique à jour, nghệ nhân Đỗ Hữu Triết cho biết từ nhỏ ông đã mê mẩn những cảnh cung điện châu Âu trong phim, say đắm vẻ xa hoa của các bộ đèn tiffany. Khi đã chinh phục được kỹ thuật pháp lam, ông quyết tâm tạo ra dòng sản phẩm vừa giàu kỹ thuật, vừa mang linh hồn pháp lam Huế. Và bước đột phá thật sự là dòng đèn plique à jour ra đời. "Ngày xưa, pháp lam chỉ dùng cho đồ nhỏ, trang sức. Ngày nay, nhờ cải tiến công nghệ, tôi đưa nó lên những sản phẩm lớn, từ đèn treo đến các bề mặt trang trí vài chục mét vuông", ông Triết nói.

Tranh pháp lam với những điển tích xưa được thị trường ưa chuộng. ẢNH: HOÀNG SƠN

CẢM THƠ ĐỂ VẼ TRANH PHÁP LAM

Với kỹ thuật plique à jour, ông kết hợp nhiều loại men: men nhạy lửa, men "hấp" (men lạnh)… Tất cả tạo hiệu ứng lung linh, trong suốt như kim cương khi ánh sáng chiếu qua. Các lớp thủy tinh vô cơ và hữu cơ nhẹ, an toàn cùng kỹ thuật nung ở nhiệt độ thấp giữ trọn vẻ đẹp ánh sáng. Điều mà trước đây chỉ đạt được nhờ nhiều lớp thủy tinh chồng lên nhau. "Hướng đi này hoàn toàn mới, thậm chí Trung Quốc cũng chưa làm theo. Lần này, VN không chạy theo mà sáng tạo", ông Triết tự hào. Bởi vậy, dòng đèn plique à jour của ông không chỉ là vật trang trí mà còn là tác phẩm nghệ thuật kết hợp ánh sáng, màu sắc và kỹ thuật "rất Huế".

Hộp quà tặng tinh xảo bằng pháp lam có giá hàng chục triệu đồng. ẢNH: HOÀNG SƠN

Tại xưởng của mình, ông Triết luôn sẵn những tấm pháp lam có thể biến thành các mặt đèn thấu quang tinh tế, trong khi những tấm khác chỉ cần gắn vào khung gỗ đã trở thành món nội thất độc bản. Nhiều nhà thiết kế trẻ đã tìm đến đặt mặt bàn, ghế, tranh và các phụ kiện trang trí bằng pháp lam. Trong khi hệ đèn thể hiện sự mở rộng về vật liệu và kỹ thuật, các dự án tranh và nhạc cụ lại thể hiện chiều sâu văn hóa. Chẳng hạn, gần đây ông cùng cộng sự đã khiến giới nghiên cứu, học giả và công chúng bất ngờ với bộ tranh Kiều bằng pháp lam.

"Bộ tranh gồm 20 bức, phỏng theo bản minh họa đen trắng của họa sĩ Mạnh Hưng trong sách Truyện Thúy Kiều, do nhà in Ngô Tử Hạ (Hà Nội) xuất bản năm 1925. Sau 1 năm chế tác và một thời gian trưng bày tại cung An Định (Huế), bộ tranh ra Hà Nội chính thức trở thành bước ngoặt giúp tôi tự tin bước vào các dự án lớn hơn, như: Lục Vân Tiên, Bạch Đằng giang, Chinh phụ ngâm…", ông Triết kể và cho biết thêm: "Để những bức tranh pháp lam có hồn, tôi phải tìm đọc rất nhiều tài liệu, kỳ công nghiên cứu trang phục, bối cảnh lịch sử, cảm xúc nhân vật… Bởi vì họa tranh từ thơ, mình phải cảm được thơ, sau đó mới chạm nổi, vẽ phẳng trên đồng, đem nung".

Trang sức bạc rực rỡ sắc màu pháp lam được thị trường đón nhận như một món hàng “độc”. ẢNH: HOÀNG SƠN

Nghệ nhân Đỗ Hữu Triết vẫn tiếp tục phát triển dòng tranh cổ điển, mang lại lợi nhuận ổn định nhưng sự sáng tạo chưa bao giờ cho ông ngơi nghỉ. Ông ấp ủ những dự án đương đại táo bạo, bao gồm cả tranh trừu tượng hợp tác với các họa sĩ bên ngoài. Ông nói, khi có nhà tài trợ, ông có thể mời nhiều họa sĩ danh tiếng, đảm bảo chi phí thù lao, từ đó rút ngắn thời gian hoàn thiện tác phẩm. Một dòng sản phẩm từ pháp lam khác được thị trường hết sức ưa chuộng đó là trang sức bạc. Các chi tiết được nghệ nhân Đỗ Hữu Triết giản lược so với mẫu cung đình xưa nhưng vẫn giữ nét cổ điển nên rất phù hợp với thị hiếu hiện nay. (còn tiếp)

Nguồn:https://thanhnien.vn/ky-nghe-doc-la-khuc-bien-tau-cua-phap-lam-hue-185251119222915353.htm