Phát hiện dấu vết tộc người bí ẩn ở sa mạc Sahara

Sahara - Ảnh 1. — Sa mạc Sahara đầy cát từng rải rác các hồ và sông, trong thời kỳ được gọi là Thời kỳ ẩm ướt ở châu Phi - Ảnh: Đại học Sapienza Rome

Sa mạc Sahara là một trong những nơi khô cằn và hoang vắng nhất trên Trái đất, trải dài trên một dải Bắc Phi qua 11 quốc gia và có diện tích tương đương với Trung Quốc hoặc Mỹ. Tuy nhiên, một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Thiên nhiên (Nature) mới đây cho biết nơi đây không phải lúc nào cũng khắc nghiệt như vậy.

Có một Sahara xanh

Theo nghiên cứu, trong khoảng thời gian từ khoảng 14.500 đến 5.000 năm trước, đây là một thảo nguyên xanh tươi, giàu các nguồn nước và tràn ngập sự sống. Và theo DNA thu được từ hài cốt của hai người sống cách đây khoảng 7.000 năm tại nơi hiện là Libya, nơi đây là nơi sinh sống của một dòng dõi bí ẩn của những người sống tách biệt với thế giới bên ngoài.

Các nhà nghiên cứu đã phân tích bộ gen đầu tiên của những người sống ở nơi được gọi là "Sa mạc Sahara xanh tươi". Họ lấy DNA từ xương của hai người phụ nữ được chôn cất tại một nơi trú ẩn bằng đá có tên là Takarkori ở phía Tây Nam xa xôi của Libya. Những người này được ướp xác tự nhiên, đại diện cho hài cốt người được ướp xác lâu đời nhất được biết đến.

Nhà khảo cổ học Johannes Krause thuộc Viện Nhân chủng học Tiến hóa Max Planck (Đức), một trong những tác giả của nghiên cứu, cho biết: "Vào thời điểm đó, Takarkori là một thảo nguyên xanh tươi với một hồ nước gần đó, không giống như cảnh quan sa mạc khô cằn ngày nay".

Bộ gen cho thấy hai người Takarkori trên là một phần của dòng dõi con người riêng biệt và chưa được xác định trước đó, sống tách biệt với các quần thể cận Sahara và Á - Âu trong hàng nghìn năm.

Ông Krause cho biết: "Điều thú vị là người Takarkori không cho thấy ảnh hưởng di truyền đáng kể nào từ các quần thể cận Sahara ở phía Nam hoặc Cận Đông và các nhóm châu Âu thời tiền sử ở phía Bắc. Điều này cho thấy họ vẫn bị cô lập về mặt di truyền mặc dù thực hành chăn nuôi - một sáng kiến văn hóa có nguồn gốc bên ngoài châu Phi".

Bằng chứng khảo cổ học chỉ ra rằng những người này là những người chăn thả gia súc đã thuần hóa. Các hiện vật được tìm thấy tại địa điểm này bao gồm các công cụ làm bằng đá, gỗ và xương động vật, đồ gốm, giỏ đan và tượng nhỏ chạm khắc.

Tộc người bí ẩn sống biệt lập

Sahara - Ảnh 2. — Xác ướp tự nhiên 7.000 năm tuổi được tìm thấy tại một hang đá ở miền nam Libya vẫn còn chứa DNA - Ảnh: Đại học Sapienza Rome

Tổ tiên của hai người Takarkori được phát hiện có nguồn gốc từ dòng dõi Bắc Phi tách khỏi quần thể cận Sahara khoảng 50.000 năm trước. Điều đó trùng hợp với thời điểm các dòng dõi con người khác lan rộng ra ngoài lục địa và vào Trung Đông, châu Âu và châu Á - trở thành tổ tiên của tất cả mọi người bên ngoài châu Phi.

Ông Krause cho biết: "Dòng dõi Takarkori có thể đại diện cho tàn dư của sự đa dạng di truyền có ở Bắc Phi từ 50.000 đến 20.000 năm trước".

"Từ 20.000 năm trước trở đi, bằng chứng di truyền cho thấy sự gia tăng của các nhóm từ Đông Địa Trung Hải, tiếp theo là sự di cư từ Iberia và Sicily khoảng 8.000 năm trước. Tuy nhiên, vì những lý do vẫn chưa được biết, dòng dõi Takarkori vẫn tồn tại trong tình trạng biệt lập lâu hơn nhiều so với dự kiến. Vì Sahara chỉ có thể sinh sống được cách đây khoảng 15.000 năm nên quê hương ban đầu của họ vẫn chưa chắc chắn", ông thêm.

Dòng dõi của họ vẫn biệt lập trong suốt phần lớn thời gian tồn tại trước khi Sahara một lần nữa trở nên không thể sinh sống. Vào cuối giai đoạn khí hậu ấm hơn và ẩm ướt hơn được gọi là Thời kỳ ẩm ướt châu Phi, sa mạc Sahara đã biến thành sa mạc nóng lớn nhất thế giới vào khoảng năm 3.000 trước Công nguyên.

Các thành viên của loài Homo sapiens của chúng ta đã lan rộng ra ngoài châu Phi đã gặp gỡ và giao phối với các quần thể người Neanderthal hiện diện ở một số vùng của Âu - Á, để lại di sản di truyền lâu dài trong các quần thể không phải người châu Phi ngày nay. Nhưng người dân Sahara xanh chỉ mang một lượng nhỏ DNA của người Neanderthal, minh họa rằng họ có rất ít tiếp xúc với các quần thể bên ngoài.

Theo ông Krause, mặc dù bản thân quần thể Takarkori đã biến mất vào khoảng 5.000 năm trước khi Thời kỳ ẩm ướt châu Phi kết thúc và sa mạc quay trở lại, nhưng dấu vết tổ tiên của họ vẫn tồn tại trong nhiều nhóm người Bắc Phi ngày nay.

Ông cho biết: "Di sản di truyền của họ mang đến một góc nhìn mới về lịch sử sâu xa của khu vực này".