“Thăm thẳm xứ sâm”, bức tranh đa sắc về Bắc Tây Nguyên

Trong gần nửa thế kỷ của dòng chảy báo chí cách mạng từ sau ngày thống nhất đất nước, có lẽ nhà báo Ngọc Tấn là người hiếm hoi của làng báo Bắc Tây Nguyên trung thành với thể tài bút ký.

Tập bút ký “Thăm thẳm xứ sâm” của tác giả Ngọc Tấn. Ảnh: H.N

“Thăm thẳm xứ sâm” tập hợp 21 bút ký, phần lớn đã đăng trên các báo, trong đó có những tác phẩm đạt giải cao qua các cuộc thi. Đó cũng là những bút ký được ông tuyển lựa trong hành trình hơn 40 năm miệt mài, say mê theo đuổi thể tài này.

Các bút ký thuộc nhiều mảng đề tài, từ chiến tranh, thân phận con người thời hậu chiến (Viên tướng bại trận và hai cuộc “gột rửa” ở thung lũng Ia Drăng; Có một trận chiến bi hùng giữa lòng phố núi; Những mối tình qua thế kỷ; Những câu chuyện cổ tích thời hậu chiến; Gửi lại rừng một thời con gái...) đến những gian lao nhưng đầy kỳ tích trong hành trình xây dựng cuộc sống mới (Hành trình qua xứ đói; Cánh đồng cổ tích; Những lặng thầm của đất...).

Ông còn khắc họa sinh động những vùng đất, ngôi làng với trầm tích văn hóa (Hoài niệm mùa lúa rẫy; Có một con đường thương mại xưa trên đất Tây Nguyên; Con thuyền xưa lặng lẽ; Pờ Yầu chon von; Ai về chép sử làng Đê; Xưa, đất ấy là ốc đảo…) hay câu chuyện lịch sử xuyên thời ý nghĩa trên vùng Tây Sơn Thượng đạo (Thảm án “Khai quốc công thần” của Vua Gia Long và hậu duệ đất An Khê)...

Kon Tum-một tỉnh ở Bắc Tây Nguyên có nhiều sự tương đồng về không gian văn hóa với Gia Lai-cũng được tác giả phác họa sống động dù chỉ qua vài bút ký (“Yang Ngà” của người Rơ Măm, Mùa ong ở xứ sở “chín tầng mây”, Thăm thẳm xứ sâm).

Nhà báo Ngọc Tấn. Ảnh: H.N

Những bút ký trong “Thăm thẳm xứ sâm” cũng có thể xem là những gì cô đọng nhất, đậm chất Ngọc Tấn nhất ở thể tài này. Nhờ vốn sống, vốn văn hóa phong phú, nhất là năng khiếu và tư duy “Xuyên qua hiện tượng trên bề mặt để thấy trầm tích bên dưới”, ông đã chinh phục bạn đọc bằng lối đi riêng.

Nhà báo Ngọc Tấn có lối viết đi vào vấn đề đầy lôi cuốn, không dứt ra được: “Tôi vẫn giữ ấn tượng với mùa lúa rẫy khi lần đầu bước chân đến Tây Nguyên. Giữa đại ngàn, từng mảng lúa chín nhấp nhô giữa triền xanh ngắt. Trong cái nắng rất mỏng của mùa khô mới chớm bắt đầu, cảm giác như là những dải vàng được ai dát ra giữa lưng chừng dốc” (Hoài niệm mùa lúa rẫy); “Mảnh trăng đầu tháng trông như miếng cà ai cắn dở quẳng lên ở cuối rừng mà không gian vẫn hầm hập nóng” (Chợt nhớ làng).

Cái kết của ông cũng không hẳn là hết, mà mở ra những suy tư, trăn trở: “Bao giờ sâm Ngọc Linh trở thành một thương hiệu đĩnh đạc trên thị trường chứ không phải đi hỏi mua kiểu thuốc giấu như hiện nay? Bao giờ Tu Mơ Rông trở thành vùng dược liệu đích thực để người dân hết đói nghèo?” (Thăm thẳm xứ sâm). Hay có khi là những chiêm nghiệm về cuộc đời, về thân phận con người được ông đúc rút từ những trăn trở, thấu cảm tận cùng: “Ở đời, nếu cứ đứng ở vị trí của mình, có lẽ ta chẳng bao giờ hiểu được hạnh phúc của người khác” (Những câu chuyện cổ tích thời hậu chiến).

Cùng với thực tế đi đến nơi, đến chốn và sử dụng ngôn ngữ chọn lọc, các chi tiết trong bút ký của nhà báo Ngọc Tấn luôn sống động, đậm hơi thở cuộc sống. Những vùng đất được ông “đào xới” đúng với vẻ riêng của nó: “Mới lưng chừng Măng Rơi đã cảm giác thời tiết thay mùa. Cái nắng cô đặc bên này đèo cứ nhạt dần rồi pha loãng trong những tảng mây màu khói đèn lởn vởn trên các rặng núi cao… Khí lạnh chẻ theo lạch núi đập vào mặt tái tê như ai hất vào cả vốc kim nhọn. Núi rừng dần tê tái một màu đông” (Thăm thẳm xứ sâm); làm ai đã đọc một lần sẽ ấn tượng khó quên: “Trong màn sương tím nhợt, con sông Kon Pne như một vệt hồ loang lổ giữa bốn bức tường thành của núi” (Xưa, đất ấy là ốc đảo) hay: “Những ngọn núi lởm chởm, cao ngất, đánh đai lấy cái thung lũng nhấp nhô mấy quả đồi loang lổ vài đám xanh, trông như miếng vá trên thân áo sắp bục. Một doi đất chọc xuống từ lưng núi hình con đê cụt. Đeo bám bên sườn nó là những mái nhà chênh vênh trông tựa như cụm nấm dị kỳ” (Pờ Yầu chon von)...

Những vùng đất, những ngôi làng đặc biệt từng in dấu chân tác giả không còn là ký ức của riêng ông, mà trở thành miền nhớ trong tâm tưởng của nhiều người. Gần đây, khi đỉnh Pờ Yầu (xã Lơ Pang, huyện Mang Yang) trở thành cung đường chạy tuyệt đẹp giữa núi rừng, mọi người sẽ khó hình dung sự “chon von” Pờ Yầu ngày nào nếu không đọc lại những trang viết sống động như thể đang leo núi cùng tác giả: “Từ xa đã thấy cái chóp xanh ngằn ngặt của nó bồng bềnh giữa những váng mây màu trắng bạc. Con đường vừa lọt đôi chân vòng vèo, luồn lách qua những tảng đá to như tòa nhà. Chúng tôi ngồi chênh vênh trên sườn dốc, có cảm giác khẽ ẩy là lăn lông lốc xuống vực. Có những quãng dốc gót chân người đi trước như sắp chạm trán người đi sau. Chúng tôi mũi, miệng đua nhau hớp không khí, đôi chân như có ai rút hết gân”.

Hay nếu không đọc “Xưa, đất ấy là ốc đảo” thì nhiều người cũng thật khó hình dung đường về Kon Pne trước đây: “Cơn mưa dữ dằn trong đêm đã cuốn trôi mất chiếc cầu gỗ qua suối… Vừa qua khỏi con dốc trơn nhẫy, chi chít những vết chân trâu, đã bập ngay vào rừng già”.

Nếu “Miền cổ tích cuối cùng” là tập ký chân dung thì “Thăm thẳm xứ sâm” lại tập hợp những bài viết đa dạng đề tài. Nhiều bài ký được nhà báo gốc Quảng Bình viết cách đây hàng chục năm nhưng thông tin vẫn nguyên tính thời sự, cuồn cuộn trong từng chi tiết. Điều đó cho thấy cái tài của một nhà báo tinh tường quan sát và luôn đi đến tận cùng vấn đề. Như ông nói, đó là “một cuốn sử chưa trọn vẹn cho vùng đất Gia Lai-Kon Tum một thời đã qua”.

Trước khi nghỉ hưu, nhà báo Ngọc Tấn có thời gian làm việc tại Báo Gia Lai, Báo Nông thôn ngày nay. Ông đã đạt rất nhiều giải thưởng báo chí từ cấp bộ, ngành đến các giải báo chí quốc gia. Ở thể tài bút ký, ông đạt giải ba cuộc thi bút ký Tạp chí Văn nghệ Quân đội 2004-2005, giải thưởng cuộc thi bút ký “Việt Nam Tổ quốc tôi”, Báo Văn nghệ 2007-2008.

Ký là thể tài gần gũi với cuộc sống nhất và cũng giàu tính thời sự nhất, đồng thời cũng đòi hỏi người viết phải có vốn liếng chữ nghĩa, kiến văn và cảm nghiệm sâu sắc. Không phải ngẫu nhiên ký được xem là thể tài xung kích trong văn học lẫn báo chí.

Có lẽ vì vậy, đọc “Thăm thẳm xứ sâm”, bất chợt có cảm giác “bâng khuâng tưởng như đang cầm trên tay tiếng vọng thì thầm của đất qua màu sương khói tháng năm” như tác giả viết trong “Những lặng thầm của đất”.

Nguồn: https://baogialai.com.vn/tham-tham-xu-sam-buc-tranh-da-sac-ve-bac-tay-nguyen-post316093.html