Thỏa thuận Paris 2015 tròn 10 năm và “liều thuốc thử” tại COP30

Thỏa thuận Paris và điểm yếu “tự nguyện”

Được thông qua vào năm 2015, Thỏa thuận Paris đặt ra một mục tiêu toàn cầu rõ ràng, nhưng không ràng buộc: giữ mức tăng nhiệt độ dưới 2°C (lý tưởng nhất là gần 1,5 độ) so với thời kỳ tiền công nghiệp. Thỏa thuận cũng kêu gọi các quốc gia vạch ra lộ trình dựa trên khoa học hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 ở cấp quốc gia và toàn cầu. Thỏa thuận yêu cầu các quốc gia nộp và cập nhật các kế hoạch hành động 5 năm và báo cáo minh bạch về tiến độ thực hiện.

Anh chinh COP30 — Biểu tượng COP30 tại Belem, Brazil. Ảnh: GI

Tuy nhiên, vấn đề của Thỏa thuận Paris 2015 nằm ở chính tính chất “tự nguyện” cốt lõi của nó - một lời hứa không ràng buộc của các quốc gia về việc cắt giảm khí thải nhà kính. Và trong một thế giới vẫn còn quá nhiều bất đồng hiện nay, thì “sự tự nguyện” là điều quá xa xỉ và thường gây ra những tranh cãi không hồi kết.

Điều này phần nào được thể hiện qua việc tính đến ngày cuối tháng 9/2025, mới chỉ có 64 bên gửi bản cam kết có tên là Đóng góp do Quốc gia tự Quyết định (NDC), mặc dù Thỏa thuận Paris yêu cầu phải nộp trước tháng 2 năm 2025. Sự thiếu cam kết mạnh mẽ từ các quốc gia phát thải lớn đã làm xói mòn nghiêm trọng hiệu quả của cơ chế tăng cường tham vọng của Thỏa thuận Paris.

Chống biến đổi khí hậu đã quá cấp bách

Đến lúc này, không chỉ các lãnh đạo dự COP30 mà ngay cả mọi người dân bình thường trên hành tinh này đều có thể cảm nhận được tác động nghiêm trọng của biến đổi khí hậu.

Theo thống kê của Liên hợp quốc, năm 2024 là năm ấm nhất được ghi nhận trên toàn cầu, với nhiệt độ trung bình vượt gần 1,5°C so với mức tiền công nghiệp, và tháng 1 năm 2025 tiếp tục là tháng ấm nhất trong lịch sử. Thực tế khắc nghiệt này đã được minh chứng bằng hàng loạt thảm họa khí hậu diễn ra trên khắp thế giới trong những năm qua và ngày càng nghiêm trọng.

Thống kê cũng đã chỉ ra rằng dù có những tiến bộ đáng kể từ Thỏa thuận Paris, chủ yếu nhờ vào sự tăng trưởng nhanh chóng của năng lượng tái tạo giá rẻ, lượng khí thải nhà kính toàn cầu vẫn tiếp tục tăng, đạt mức kỷ lục 57.7 GtCO2e vào năm 2024 - mức tăng 2.3% so với năm 2023.

Các kịch bản hiện tại dựa trên việc thực hiện đầy đủ tất cả các cam kết mới nhất vẫn dẫn đến mức tăng nhiệt độ toàn cầu dự kiến là 2,3°C đến 2,5°C vào cuối thế kỷ này. Trong khi đó, các chính sách hiện tại cho thấy thế giới đang hướng tới mức nóng lên tới 2,8°C - một thảm họa cho toàn nhân loại.

Sự rút lui của Mỹ và những cam kết thiếu tham vọng

Trong bối cảnh đó, sự đồng thuận của các quốc gia, các bên là điều cần thiết nhất để giải quyết cuộc khủng hoảng cấp bách toàn cầu này. Tuy nhiên, sự đồng thuận cũng đang là điều gì đó xa xỉ đối với thế giới hiện nay.

Sự kiện đáng lo ngại nhất được nhắc đến gần đây là quyết định rút khỏi Thỏa thuận Paris của Mỹ (có hiệu lực vào tháng 1/2026). Đây không chỉ là một đòn giáng mạnh vào tinh thần hợp tác toàn cầu. Các phân tích đã chỉ ra rằng việc rút lui này sẽ hủy bỏ khoảng 0,1°C tiến bộ trong dự báo nóng lên toàn cầu.

Không chỉ sự rút lui của Mỹ, mà cam kết của Trung Quốc về việc cắt giảm sản lượng carbon từ 7% đến 10% so với mức đỉnh vào năm 2035 cũng bị cho rằng là quá yếu. Ngoài ra, sự chậm trễ và các cam kết “thiếu thuyết phục” từ các nước phát thải lớn như Liên minh châu Âu cũng đã làm xói mòn triển vọng về bất cứ một sự đột phá nào tại COP30.

Cũng cần lưu ý rằng thành công của COP30 sẽ phụ thuộc vào chương trình nghị sự hàng đầu là thực hiện Mục tiêu Định lượng chung mới về Tài chính Khí hậu (NCQG), với tham vọng huy động ít nhất 300 tỷ USD hàng năm cho các nước đang phát triển vào năm 2035 và phấn đấu đạt 1,3 nghìn tỷ USD mỗi năm. Tuy nhiên, nhiệm vụ này được cho rằng còn rất xa vời.

Niềm hy vọng từ phán quyết của ICJ

Rất may, trong bối cảnh đầy ảm đạm kể trên, vẫn còn những tia hy vọng ở phía trước. Đầu tiên phải kể đến việc vẫn còn nhiều quốc gia, các tổ chức toàn cầu đang quyết liệt chống lại biến đổi khí hậu và đưa ra những cam kết mạnh mẽ tại COP30.

Hơn nữa, vào tháng 7/2025, sau một chiến dịch kéo dài nhiều năm do Vanuatu khởi xướng và được nhiều quốc gia ủng hộ, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) đã ban hành một ý kiến tư vấn chưa từng có và nhất trí cao về nghĩa vụ của các quốc gia liên quan đến biến đổi khí hậu.

Tòa án cấp cao nhất của Liên hợp quốc đã phán quyết rằng các quốc gia có nghĩa vụ bảo vệ môi trường khỏi khí thải nhà kính và hành động cần thiết để thực hiện nghĩa vụ này. Phán quyết cũng khẳng định rằng việc hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5 độ C trên thực tế là mục tiêu cần phấn đấu và không còn là sự “tự nguyện” nữa.

Việc thống nhất những cơ chế giúp phán quyết của ICJ được thực thi hiệu quả chính là một nhiệm vụ hàng đầu và được chờ đợi tại COP30. Và nếu thành công, nó có thể giải quyết được cái nghịch lý “tự nguyện” đã tồn tại suốt 10 năm qua của Thỏa thuận Paris 2015.

Nguồn: https://congluan.vn/thoa-thuan-paris-2015-tron-10-nam-va-lieu-thuoc-thu-tai-cop30-10316792.html