Tiếng khèn bè Yên Châu

Vùng đất Yên Châu nổi tiếng với giai điệu của chiếc khèn bè, một loại nhạc cụ gắn bó mật thiết với đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc Thái đen vùng Mường Vạt xưa. Tiếng khèn bè cất lên vui tươi trong lễ hội, rộn ràng trong điệu xòe ngày xuân, khi lại trầm bổng, da diết như tiếng lòng của đôi lứa yêu nhau… Mỗi giai điệu khèn mang theo tâm hồn, tình yêu và niềm tự hào của người Thái Yên Châu về quê hương mình.

Trong số các nghệ nhân chế tác khèn bè ở xã Yên Châu, ai cũng biết đến ông Lừ Văn Thanh ở bản Tủm, người gắn bó với nghề làm khèn ngót hai chục năm nay. Trong căn nhà sàn nhỏ giữa núi rừng, ngày ngày, ông Thanh tỉ mỉ lựa chọn ống tre, ống nứa tạo nên những chiếc khèn bè tinh xảo. Mỗi cây khèn, không chỉ gửi gắm trong đó tấm lòng, tình yêu của nghệ nhân còn là một cách để gìn giữ nét đẹp văn hóa của người Thái Yên Châu.

Ông Lừ Văn Thanh, bản Tủm, xã Yên Châu chế tác khèn bè.

Theo ông Lừ Văn Thanh, khèn bè được làm từ cây “mạy pao”, một loại nứa mọc tự nhiên trong rừng. Cấu tạo của chiếc khèn rất đặc biệt, gồm một ống thổi và 14 ống nứa ghép thành 7 đôi, mỗi đôi có độ dài khác nhau và kết lại thành bè theo hình bậc thang.

Ông Thanh, chia sẻ: Để làm ra một cây khèn bè hoàn chỉnh trải qua hàng chục công đoạn. Đặc biệt là để tạo nên nét riêng của khèn bè Yên Châu chính là phần lưỡi đồng nhỏ được gắn trong ống nứa. Lưỡi đồng được cắt, mài mỏng và gắn khéo léo, khi thổi tạo nên tiếng khèn trầm ấm, da diết, vừa như tiếng lòng của con người, vừa như hơi thở của núi rừng.

Ông Lừ Văn Thanh dạy cháu thổi khèn bè.

Nếu chế tác khèn bè là nghệ thuật của đôi tay, thì thổi khèn là nghệ thuật của trái tim. Đồng bào dân tộc Thái ở Yên Châu quan niệm, ai biết thổi khèn là người có tâm hồn đẹp, biết yêu thương, biết lắng nghe nhịp điệu của thiên nhiên và con người. Tại bản Ngùa, ông Lường Văn Chựa dù đã bước sang tuổi 81 nhưng vẫn say mê nghiên cứu, lưu giữ và truyền dạy các làn điệu khèn bè truyền thống cho thế hệ trẻ.

Ông Lường Văn Chựa cho biết: Khèn bè có 4 làn điệu chính, thứ nhất là điệu “băm” mang âm hưởng nhẹ nhàng, sâu lắng, thường đệm cho những bài hát tâm tình, ru con. Thứ hai là điệu “xiếng ẹt” thường thổi đệm cho người đàn ông hát và mang màu sắc vui tươi; thứ 3 là điệu “xiếng thuôn” với giai điệu trầm bổng, da diết, thổi đệm cho các cặp đôi trai gái khi hát giao duyên; cuối cùng là điệu khèn thổi trong khi múa xòe. Nhiều năm nay, tôi và các thành viên trong CLB văn hóa Thái cổ Mường Vạt duy tổ chức các lớp dạy múa, dạy thổi khèn cho các cháu nhỏ với mong muốn thế hệ trẻ biết trân trọng và nối tiếp truyền thống văn hóa của dân tộc.

Các thành viên CLB Bảo tồn văn hóa Thái Yên Châu sinh hoạt văn nghệ.

Tiếng khèn bè không thể thiếu trong các lễ hội, nghi lễ truyền thống từ lễ hội Xên bản, Xên mường, lễ Mừng cơm mới cho đến những ngày vui hội, lễ tết. Hiện nay, 100% bản của xã Yên Châu vẫn duy trì đội văn nghệ dân tộc, thường xuyên biểu diễn trong các dịp liên hoan văn nghệ, hội thi.

Ông Quàng Anh Tuấn, Phó Giám đốc Trung tâm TT-VH xã Yên Châu, thông tin: Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, từ năm 2021 đến nay, các cơ quan chuyên môn của xã đã phổi hợp, tổ chức hơn 10 lớp tập huấn chế tác và diễn tấu khèn bè cùng các loại nhạc cụ dân tộc cho trên 500 lượt hạt nhân văn nghệ bản. Đồng thời, phát huy vai trò của những nghệ nhân dân gian trong hoạt động truyền dạy; khuyến khích bà con nhân dân tích cực tham gia sinh hoạt các CLB văn hóa; tổ chức cho đoàn nghệ thuật của xã tham gia giao lưu, biểu diễn tại các chương trình, hội diễn văn nghệ các cấp.

Tiếng khèn bè là "linh hồn" trong các làn điệu khắp Thái của bà con Yên Châu.

Giữa nhịp sống sôi động, tiếng khèn bè vẫn vang vọng  giữa núi rừng Tây Bắc, là biểu tượng thiêng liêng của văn hóa Thái, được các thế hệ say mê gìn giữ và trao truyền, để giai điệu khèn bè mãi ngân vang cùng năm tháng. Tiếng khèn bè, cùng tiếng trống, tiếng chiêng hòa vào điệu xòe rộn rã đã trở thành bản sắc đặc trưng riêng có của vùng đất Yên Châu.

Nguồn: https://baosonla.vn/van-hoa-xa-hoi/tieng-khen-be-yen-chau-aCTPstRDg.html