TP.HCM kiến tạo đô thị đáng sống toàn cầu: Vươn tầm từ 3 cực tăng trưởng

1 trung tâm - 3 vùng - 1 đặc khu

TSKH-KTS Ngô Viết Nam Sơn nhận định trước sáp nhập, cả ba địa phương TP.HCM, Bình Dương, Bà Rịa-Vũng Tàu đều vướng "nút thắt cấu trúc" khiến tăng trưởng thiếu bền vững, hiệu quả đầu tư chưa tương xứng, năng lực cạnh tranh quốc tế hạn chế. TP.HCM là đầu tàu nhưng không gian phát triển bó hẹp, hạ tầng quá tải, công nghiệp thiếu đột phá. Bình Dương hút vốn FDI mạnh song vẫn dựa nhiều vào gia công, thiếu nhân lực và nền tảng đổi mới sáng tạo. Bà Rịa-Vũng Tàu có lợi thế cảng biển, du lịch nhưng liên kết vùng rời rạc, logistics và dịch vụ giá trị cao còn yếu.

TP.HCM đặt mục tiêu sẽ vào top 100 thành phố đáng sống trên thế giới vào năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045

ẢNH: NGỌC DƯƠNG

Việc hợp nhất 3 địa phương thành TP.HCM mới được kỳ vọng sẽ tạo không gian phát triển mới, tháo gỡ nút thắt và định hình động lực tăng trưởng mang tính đột phá cho cả vùng. Trong đó, mô hình "1 trung tâm - 3 vùng - 1 đặc khu" là hướng đi tất yếu và đúng đắn bởi thành phố đã bước vào giai đoạn "siêu đô thị", với diện tích tăng gấp 3, dân số và quy mô kinh tế tăng gấp rưỡi.

Tuy vậy, ông Sơn cảnh báo nguy cơ lớn nhất chính là phát triển dàn trải, hiệu quả thấp, ngân sách không đủ. "Cần đầu tư có trọng tâm trọng điểm, lấy trục xương sống kết nối 3 khu vực làm nơi dồn lực đầu tư rồi lan tỏa ra dần. Mỗi vùng phải có lực hút riêng để giãn dân hợp lý, người dân dù ở đâu cũng có việc làm, trường học, bệnh viện, hạ tầng tiện ích tương đương, không cần dồn vào nội thành", chuyên gia này góp ý.

Tầm nhìn chung là nâng chất cho vùng TP.HCM bằng cách giảm bê tông hóa, tăng mảng xanh, xử lý ô nhiễm, kẹt xe, ngập nước. Song song đó, chuyển hướng phát triển về lượng sang vùng Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu. Những vùng này sẽ thu hút đầu tư sôi động hơn, tạo thêm công ăn việc làm, có nhà ở giá rẻ, góp phần giải bài toán giá nhà quá cao. Đây cũng là cách để TP.HCM phát triển cân đối, bền vững, đồng thời trở thành đầu tàu lan tỏa cho toàn vùng Đông Nam bộ.

Để mô hình "1 trung tâm - 3 vùng - 1 đặc khu" vận hành hiệu quả, ông Sơn cho rằng cần ưu tiên phát triển hệ thống giao thông đa phương thức. Trục chính là cao tốc và các tuyến vành đai, kết hợp đường sắt đô thị trong TP.HCM mới, có nhánh đi sân bay Long Thành. Hệ thống cảng phải được liên thông giữa Cái Mép - Thị Vải, Cát Lái, Hiệp Phước và trong tương lai là Cần Giờ, đồng bộ với đường bộ và đường sắt để giảm chi phí logistics.

Ông phân tích: "Cụm cảng này nếu được kết nối đa phương thức sẽ không chỉ phục vụ trung chuyển mà còn đảm nhiệm logistics công nghiệp và dân dụng, qua đó giảm chi phí xuất nhập khẩu, tăng sức cạnh tranh". TP.HCM cần tập trung định hình 4 hành lang chiến lược: Đông - Tây gắn với cảng biển, sân bay và giao thương quốc tế; Bắc - Nam trở thành trục sáng tạo, sản xuất và logistics; ven sông Sài Gòn là không gian đô thị - sinh thái - du lịch; ven biển phát triển cảng và đô thị biển. Song song với hạ tầng giao thông, hạ tầng số cũng cần được triển khai đồng bộ, từ dữ liệu, viễn thông đến đô thị thông minh, nhằm quản lý hiệu quả không gian siêu đô thị.

Trong cách phân vai phát triển, TSKH-KTS Ngô Viết Nam Sơn cho rằng TP.HCM sẽ là đô thị lõi, trung tâm tài chính quốc tế, đào tạo nhân lực chất lượng cao, R&D (nghiên cứu và phát triển) và công nghệ cao; Bình Dương phải nâng cấp thế mạnh FDI sang công nghiệp công nghệ cao, số hóa sản xuất và logistics; còn Bà Rịa-Vũng Tàu sẽ phát triển 2 mảng kinh tế biển: cảng biển - logistics và du lịch - đô thị biển.

"Sau sáp nhập, thành phố có cơ hội hình thành chuỗi đô thị biển đa bản sắc, từ đô thị sinh thái Cần Giờ, đến đô thị du lịch - nghỉ dưỡng Vũng Tàu, Long Hải, Hồ Tràm. Nếu có metro hoặc đường sắt kết nối sân bay Long Thành và trung tâm, cả chuỗi này sẽ trở thành điểm đến quốc tế. Cảng và du lịch biển sẽ kéo theo nhu cầu nhân lực, từ đó hình thành đô thị biển đáng sống, thu hút cư dân gắn bó lâu dài", ông Sơn nói. Riêng với đặc khu Côn Đảo, ông đề xuất phát triển theo mô hình đảo xanh, ưu tiên giao thông sạch, du lịch trách nhiệm và kiểm soát sức chứa bằng quota du khách.

Bãi biển Thùy Vân, Bà Rịa-Vũng Tàu cũ; nay thuộc P.Vũng Tàu, TP.HCM

ẢNH: NGUYỄN LONG

Cần "bộ não điều phối" đủ mạnh

TS Trần Quang Thắng, Viện trưởng Viện Kinh tế và quản lý TP.HCM, cho rằng để hiện thực hóa tầm nhìn siêu đô thị quốc tế, TP.HCM hợp nhất phải đối diện nhiều thách thức cơ bản lẫn phức tạp. Trước hết, bài toán quy hoạch cho thành phố sau sáp nhập là xây dựng mô hình đô thị đa trung tâm, kết nối các đô thị vệ tinh, khai thác không gian ngầm và ven sông, đòi hỏi tầm nhìn chiến lược và sự đồng thuận cao. Trong khi đó, hạ tầng giao thông - logistics hiện đang quá tải, metro, đường vành đai, cao tốc, cảng biển, sân bay đều cấp bách nhưng vốn đầu tư hạn chế, tiến độ chậm.

TS Thắng nhấn mạnh mục tiêu tăng trưởng GRDP 8 - 10% chỉ khả thi khi thành phố hình thành một hệ sinh thái công nghệ đủ mạnh. Thực tế hiện nay, việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, quản trị thông minh mới chỉ ở bước khởi đầu, còn manh mún. Bên cạnh đó, áp lực dân số, ô nhiễm, ngập úng, chênh lệch giàu nghèo… khiến yêu cầu phát triển bền vững, nâng chất lượng sống và dịch vụ đô thị càng trở nên cấp thiết.

Theo TS Thắng, thách thức lớn nhất không nằm ở vốn hay công nghệ, mà là thiếu một "bộ não điều phối" đủ mạnh. Siêu đô thị hợp nhất không thể vận hành như 3 "bánh xe riêng lẻ", mà cần một trung tâm quyền lực thực chất để điều phối quy hoạch, phân bổ nguồn lực, giám sát thực thi và gắn kết lợi ích chung. Giải pháp ông đề xuất là thành lập Hội đồng điều phối vùng kinh tế đặc biệt TP.HCM, với sự tham gia của Chính phủ, chính quyền địa phương, bộ ngành, doanh nghiệp và viện nghiên cứu. Hội đồng này sẽ vận hành trên cơ sở pháp lý đặc thù, tích hợp dữ liệu số, từ đó trở thành "trung tâm thần kinh" của siêu đô thị, nơi kết nối chính sách, nguồn lực và hành động.

Khu công nghiệp Bàu Bàng, Bình Dương cũ; nay thuộc xã Bàu Bàng, TP.HCM

ẢNH: ĐỖ TRƯỜNG

TS Thắng cảnh báo nếu không xây dựng được "bộ não điều phối" đủ mạnh, TP.HCM mới dễ rơi vào nguy cơ "to xác nhưng yếu lực", kéo theo dự án dễ bị phân mảnh, lợi ích cục bộ lấn át lợi ích chung, sức cạnh tranh quốc tế bị suy giảm. Ngược lại, nếu làm tốt, thành phố không chỉ vượt qua nút thắt thể chế, mà còn tạo ra sức bật mới cho toàn vùng, hiện thực hóa khát vọng trở thành siêu đô thị đáng sống và hội nhập toàn cầu.

Mặt khác, ông Lâm Đình Thắng, Giám đốc Sở KH-CN TP.HCM, cho biết hệ sinh thái khởi nghiệp của TP.HCM đã vươn lên vị trí 111 toàn cầu, đặt nền tảng để hướng tới top 100 vào năm 2030 và top 50 vào năm 2045 trong bảng xếp hạng các thành phố năng động nhất về đổi mới sáng tạo. Mục tiêu này, theo ông, gắn chặt với tinh thần Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KH-CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Để hiện thực hóa, TP.HCM đã xác lập chiến lược "1-4-1" làm trụ cột phát triển. Trong đó "1 trung tâm" là Trung tâm tài chính quốc tế TP.HCM - hạt nhân kết nối vốn và thị trường, tạo nền tảng cho đổi mới sáng tạo, thu hút các tập đoàn công nghệ, quỹ đầu tư mạo hiểm và khởi nghiệp hội tụ. "4 cao" gồm: trung tâm công nghệ cao đa mục tiêu, các khu công nghiệp công nghệ cao, nền giáo dục chất lượng cao và y tế chất lượng cao. "1 chiến lược" là hạ tầng chiến lược, tập trung trước hết vào hạ tầng giao thông hiện đại và hạ tầng số tiên tiến.

Ông Lâm Đình Thắng khẳng định KH-CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ là công cụ hỗ trợ, mà là động lực chủ chốt để TP.HCM giữ vững vị trí đầu tàu sau sáp nhập, vươn lên thành trung tâm kinh tế số và tài chính quốc tế Đông Nam Á, từng bước khẳng định chỗ đứng trong nhóm đô thị đáng sống toàn cầu. (còn tiếp)