Trụ sở Hội đồng Giáo sư nhà nước
Gặp cô Trần Thị Biển trong một buổi đi điền dã làm bản rập ở chùa Linh Quang, Hải Phòng, tôi được nghe cô chia sẻ về những việc mình đã làm, được thấy tình yêu tha thiết của cô với mỹ thuật, với cái đẹp văn hóa dân tộc. Cứ thế, tôi như bị cuốn theo những câu chuyện về sáng tạo nghệ thuật, về tình yêu cái đẹp của người phụ nữ đã dành cả tuổi thanh xuân cho nghiên cứu lịch sử mỹ thuật Việt Nam nói chung và mỹ thuật truyền thống nói riêng.
Cô Trần Thị Biển đang làm bản rập ở chùa Linh Quang, Hải Phòng
PGS. TS Trần Thị Biển tâm sự: “… mình sinh ra và lớn lên ở vùng nông thôn nghèo, tuổi thơ gắn với ruộng đồng lúa nước, chiêm trũng thuộc huyện Tiên Lữ cũ của tỉnh Hưng Yên, trong một gia đình có truyền thống yêu nước với cha, chú, cậu ruột là những người đã tham gia vào cuộc kháng chiến của đất nước. Nhớ lại những kỉ niệm ấu thơ, cô xúc động nói: “Sự hy sinh của người chú, cậu trong những cuộc kháng chiến đó đã hằn sâu trong ký ức tuổi thơ, mách bảo tôi cần phải sống nỗ lực hơn trong hiện tại, tương lai… Và chính những nhọc nhằn, nghèo khó của người thân, của những con người thôn quê chất phác đã xây cất cho tôi những ước mơ hoài bão khi hướng tới con đường tri thức”
PGS.TS Trần Thị Biển tốt nghiệp thủ khoa Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội từ năm 1996. Những thử thách cùng kiến thức được học và tích lũy trong 5 năm đại học là “bệ đỡ” để cô xây dựng cho mình con đường sự nghiệp khi được nhận công tác tại Viện Mỹ thuật thuộc trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội. Tại đây, những khát vọng về nghiên cứu khoa học, kỹ năng nghiên cứu, giảng dạy mỹ thuật được bồi đắp và cháy bỏng trong mình. Được vùng vẫy trong bể kiến thức, được học tập tiếp cận những vấn đề khoa học từ các nhà khoa học trong và ngoài nước, từ bạn bè, đồng nghiệp, soi chiếu và lý luận mỹ thuật dưới nhiều góc nhìn, nhiều mã ngành để cô có thể tìm cho mình hướng đi đúng đắn.
Năm 2022 là năm có nhiều kỷ niệm đáng nhớ với quá trình tham dự ứng viên Phó Giáo sư, sau rất nhiều những nỗ lực và cố gắng, cô là ứng viên duy nhất ở mã ngành Nghệ thuật đã về đích với danh hiệu học hàm Phó Giáo sư.
Được đào tạo từ bậc đại học với chuyên ngành Lý luận và Lịch sử mỹ thuật, những môn dạy cũng là những môn học cơ bản cho chuyên ngành đào tạo mỹ thuật như: Lịch sử mỹ thuật Việt Nam, Lịch sử Mỹ thuật thế giới, Mỹ học, Nghệ thuật học và sau này dạy học ở trình độ sau đại học là những môn học về phương pháp nghiên cứu khoa học, Lý luận dạy học mỹ thuật, Nghệ thuật đương đại, Mỹ thuật châu Á, Lịch sử Design, Bản sắc văn hóa trong thiết kế mỹ thuật ứng dụng… đã giúp Phó GS.TS Trần Thị Biển có góc nhìn tổng hợp về bối cảnh lịch sử, xã hội của mỹ thuật Việt trong quá khứ, hiện tại và tương lai.
Những thành công trong nghiên cứu khoa học và kết quả đào tạo mà cô có được hôm nay phần nhiều do sự nỗ lực mà thành. Ngay từ những năm 90s khi vừa mới ra trường, cô cử nhân với vóc người nhỏ bé, đen nhẻm đã đi điền dã theo các thầy, là các giáo sư, Nhà khoa học lang thang trên mọi vùng, miền để khai thác các di tích, có chuyến đi dài hàng tháng trời, cô cho biết: khi đó hầu hết là ghi chép nhật ký di tích bằng tay, có những đêm về cô vẫn ghi chép nhật ký di tích được học hỏi và theo cách hiểu của riêng mình. Đó chính là lý do, cô có thể nhớ chi tiết về các di tích mà mình đã đi qua, xác định những hiện vật mỹ thuật có giá trị cần được bảo vệ, gìn giữ.
Đoàn nghiên cứu của Viện Mỹ thuật tại chùa Dương Liễu, Hoài Đức, Hà Nội năm 1997, cô Trần Thị Biển (áo trắng, thứ 4 từ bên trái sang), Ni sư Thích Đàm Hải, cố PGS Nguyễn Du Chi (áo kẻ)
Có lẽ, bởi thế mà cô luôn yêu thiết tha những mái đình cổ kính, những mảng chạm dân gian dí dỏm đầy tính triết học và thẩm mỹ của người xưa, những trí tuệ tạo hình gửi trên những pho tượng chùa luôn làm nhà nghiên cứu này trăn trở khi kiếm tìm những luận giải và suy tư….
Đặc biệt, những cơ duyên trong nghiên cứu khoa học khi trực tiếp được làm việc với các nhà khoa học đầu ngành có kinh nghiệm và giỏi nghiên cứu như cố GS sư Trần Quốc Vượng, cố PGS Nguyễn Du Chi, cố PGS Chu Quang Trứ, PGS Trần Lâm Biền, PGS Nguyễn Đỗ Bảo cùng các nhà nghiên cứu phê bình mỹ thuật Thái Bá Vân, Nguyễn Bá Vân… đã giúp cô có thêm động lực để thực hiện những khát vọng của mình. “Những cơ hội được làm việc với chuyên gia của Phần Lan trong Dự án: Hợp tác văn hóa giữa Việt Nam và Phần Lan đã giúp tôi tiếp cận phương pháp làm việc chuyên nghiệp và khoa học của những nước phát triển”, – PGS.TS Trần Thị Biển cho hay.
Cô Trần Thi Biển, áo (dài trắng) tham gia Dự án Hợp tác văn hóa giữa Việt Nam và Phần Lan
Tham gia Dự án Hợp tác Văn hóa Việt Nam – Phần Lan
Trong quá trình đi điền dã, khảo sát tại các di tích mỹ thuật truyền thống trên khắp mọi nẻo đường của các vùng quê Việt. Trong đó, phần lớn là công trình nghiên cứu từ Bắc Trung bộ trở ra, nơi lưu giữ những dấu ấn mỹ thuật, lịch sử của người Việt xưa. Đó cũng là những cơ hội để nhà nghiên cứu này được học hỏi, để được yêu, hiểu nhiều hơn những thành tựu và tư duy thẩm mỹ mà cha ông đã gửi lại.
Cùng các cán bộ Viện Mỹ thuật đo đạc tại Chùa Keo, Thái Bình, tháng 7/1997
Đập tràn Bãi Thượng, Thanh Hóa, PGS Chu Quang Trứ, áo trắng, ngoài cùng bên phải
Cùng đồng nghiệp đi điền dã ngoài đảo, năm 1997
Cô Trần Thị Biển luôn tiếp cận mỹ thuật theo hướng ứng dụng, không ngừng cập nhật xu hướng phát triển của mỹ thuật để vươn ra với thế giới nhưng vẫn giữ bản sắc trong các thiết kế và sáng tác mỹ thuật. PGS-TS Trần Thị Biển chia sẻ: “Trái ngọt” đã sớm nở từ những gian nan mà mình và các đồng nghiệp trẻ bôn ba cùng trời đất góp nhặt lại những mảnh vỡ của cha ông.
Cô Trần Thị Biển làm bản rập tại chùa tháp Phổ Minh, Nam Định (cũ)
Đang làm bản rập ở chùa Gôi, Nam Định, Tháng 2-2025
Đó là những triển lãm bản rập hoa văn trang trí từ đình, chùa và ra mắt cuốn sách “Hình tượng con người trong chạm khắc cổ Việt Nam” được tài trợ từ Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội và Quỹ Văn hóa Việt Nam – Thụy Điển. Bên cạnh đó, tác giả đã có khối lượng tài sản nghiên cứu khoa học với hàng trăm bài viết trên tạp chí chuyên ngành và các tham luận hội thảo khoa học cấp quốc gia và quốc tế, tham gia biên soạn sách giáo khoa môn Mỹ thuật và một số cuốn sách in chung. Đặc biệt là cô đã công bố 03 cuốn sách in riêng có giá trị về khoa học và thực tiễn. Trong số đó, có lẽ cuốn “Nghệ thuật trang trí trên bàn thờ Phật bằng đá trong chùa của người Việt thời kỳ nhà Trần cuối TK XIV” là một trong những nghiên cứu mà cô đã dày công thực hiện với nhiều kỷ niệm. Nội dung cuốn sách, luận giải về tính triết mỹ (triết học và mỹ thuật) nghi thức thờ Phật của người Việt đương thời vẫn còn nguyên giá trị. Đó không chỉ là thành tựu mà còn là niềm hạnh phúc của một nhà giáo truyền được tình yêu mỹ thuật tới nhiều người, được nghiên cứu, phát triển vốn truyền thống quý báu bao đời của cha ông lên từng trang sách.
Sách cùng tác giả
Trong tháng 04/2025, tại Hà Nội, dưới sự hỗ trợ của Trung tâm Hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám với Khoa Thiết kế Mỹ thuật của trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, PGS.TS Trần Thị Biển đã ra mắt cuốn sách “Nghệ thuật trang trí cửa võng trong nội thất đình làng” đây cũng là công trình khoa học được tác giả “thai nghén” từ nhiều năm trước – mà theo Nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng đã viết lời tựa cho người học trò yêu quý của mình như sau: “Cuốn sách Nghệ thuật trang trí cửa võng trong nội thất đình làng của tác giả Trần Thị Biển đã tập hợp được những tư liệu quan trọng các công trình cửa võng từ những ngôi đình làng điển hình Bắc Bộ, trong ba thế kỷ 16, 17, 18. Với sáu chương viết nghiên cứu, từ lịch sử kiến trúc, lịch sử nghiên cứu cho đến sự bài trí, kỹ thuật, chất liệu và các mô típ cơ bản. Một công trình chuyên sâu, bên cạnh những nghiên cứu về điêu khắc đình làng đã được khai thác và công bố trong hơn 50 năm qua, nhưng tập hợp nghiên cứu về cửa võng có lẽ đây là đầu tiên.. ”
Sách “Nghệ thuật trang trí cửa võng trong nội thất đình làng”
Buổi ra mắt sách tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám, Hà Nội
Còn khi nhận xét về cuốn sách này, PGS-TS-KTS Vũ Hồng Cương, Trưởng khoa Thiết kế Nội thất, Đại học Kiến trúc Hà Nội khẳng định: “… Đây là những tư liệu rất là quý để những nhà thiết kế trẻ có thể khai thác và ứng dụng được mỹ thuật truyền thống vào đời sống đương đại…”
Cô Trần Thị Biển đang ký tặng sách cho PGS-TS-KTS Vũ Hồng Cương
Khát vọng đổi mới giáo dục mỹ thuật và ứng dụng mỹ thuật truyền thống vào đời sống.
Đam mê nghiên cứu khoa học, yêu tha thiết mỹ thuật, mong muốn đổi mới giáo dục mỹ thuật từ môn phụ thành môn đặc thù khi cô tham gia biên soạn sách giáo khoa môn Mỹ thuật cấp Tiểu học – chương trình đổi mới 2018 của Bộ Giáo dục và đào tạo. PGS-TS Trần Thị Biển trăn trở: “Việc đào tạo giáo dục nghệ thuật/mỹ thuật thông qua di sản luôn được tôi quan tâm. Mỗi khi đứng lớp, giới thiệu sách giáo khoa cho đội ngũ giáo viên mỹ thuật toàn quốc hay những buổi lên lớp tôi luôn quan tâm đến việc truyền bá tri thức kết nối truyền thống – hiện đại. Vì thế, tôi luôn hy vọng đội ngũ tri thức trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học và giáo viên đứng lớp môn mỹ thuật sẽ luôn sát cánh cùng các môn học”
Hội đồng biên soạn SGK mỹ thuật theo chương trình GDPT 2018
Lớp đào tạo Sv Đại học của Đại học Kiến trúc Hà Nội
Qua những buổi lên lớp dành cho sinh viên Đại học và sau Đại học, cô Trần Thị Biển luôn đưa ra những “đề tài mở” để người học trao đổi kiến thức lẫn nhau, từ đó có cơ hội ứng dụng đồ án mỹ thuật của mình vào đời sống hiện tại.
Đang làm bản rập trên bệ đá Chùa Phổ Quang, Lâm Thao, Phú Thọ
Làm bản rập chim Phượng tại đình Trà Cổ, Móng Cái, Quảng Ninh
Đúng như câu PGS,TS.KTS Vũ Hồng Cương đã từng nói: “cô Biển có năng lượng làm việc rất lớn, đặc biệt trong nghiên cứu khoa học, điều mà chỉ có một số ít nhà nghiên cứu làm được, đó là ra mắt sách chuyên khảo cá nhân được đồng nghiệp trong giới mỹ thuật đánh giá cao và ứng dụng mỹ thuật truyền thống vào đời sống”
Cô Trần Thị Biển làm việc với nhân dân ở cụm Di tích Quốc gia Chùa Hổ Sơn và là nơi thờ Công chúa Trần Huyền Trân, Nam Định (cũ)
Giảng bài tại lớp Cao học, Đại học Kiến trúc Hà Nội
Làm việc tại xưởng mỹ thuật của PGS.TS Phạm Minh Phong
Làm việc tại xưởng mỹ thuật của PGS.TS Phạm Minh Phong
Một số hình ảnh tại Đình Lỗ Hạnh và Đình Phù Lão (Bắc Giang cũ):
Trò chuyện với tôi, sau những lần đi khảo sát và điền dã ở di tích về, cô luôn trăn trở về công tác bảo quản, bảo tồn hiện trạng của di tích đã thực sự xuống cấp theo thời gian vì những lý do khách quan đem lại như môi trường, thời tiết và con người.
Là cựu sinh viên của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, nhưng mỗi lần trở về trường xưa, PGS.TS Trần Thị Biển luôn có những cảm xúc khác nhau
Tôi, tác giả thực hiện bài viết này với mong muốn lan tỏa một thông điệp rằng: Hòa trong dòng chảy lịch sử mỹ thuật Việt Nam qua từng giai đoạn phát triển của đất nước, với gần 30 năm làm công tác nghiên cứu, lý luận phê bình mỹ thuật và có một chỗ đứng vững chắc với sự mến mộ trong lòng đồng nghiệp và học trò không phải là một điều đơn giản với bất kỳ một nhà khoa học nào, cô Trần Thị Biển như một bông hoa khoe sắc nhân dịp Kỷ niệm 100 năm thành lập của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam (1925-2025), cô đã đóng góp một phần công sức nhỏ của mình trong giảng dạy và nghiên cứu khoa học, Tiếp cận nhiều góc nhìn để có giải pháp phù hợp trong nghiên cứu và đào tạo Mỹ thuật. Đáp ứng lòng mong mỏi của các thầy là thế hệ Giáo sư đầu ngành của mỹ thuật Việt Nam, PGS-TS Trần Thị Biển luôn trăn trở tìm kiếm để “đưa đò” những lứa học trò kế cận để truyền ngọn lửa nhiệt huyết của mình trong nghiên cứu, bảo tồn và ứng dụng mỹ thuật truyền thống vào cuộc sống đương đại.
Bài,ảnh: Đặng Minh
Nguồn:https://haivn.vn/tran-thi-bien-nguoi-giu-lua-my-thuat-truyen-thong.html
Bình luận (0)