Lần đầu tiên sau hơn một thập kỷ, xe điện (EV) đã bị loại khỏi danh mục ngành công nghiệp chiến lược trong kế hoạch 5 năm (2026-2030) của Trung Quốc.
Thông tin từ Reuters ngày 29/10 đã giáng một đòn tâm lý mạnh vào thị trường ô tô toàn cầu. Không chỉ là một thay đổi chính sách đơn thuần, đây là tín hiệu rõ ràng nhất cho thấy Bắc Kinh đã sẵn sàng "cai sữa" cho một ngành công nghiệp mà họ đã dốc sức nuôi dưỡng bằng hàng trăm tỷ USD.
Động thái này diễn ra trong bối cảnh ngành xe điện Trung Quốc, dù thống trị thế giới, đang phải đối mặt với tình trạng dư thừa công suất nghiêm trọng và một cuộc chiến giá cả tàn khốc "đua xuống đáy". Khi "nguồn sữa" trợ cấp cạn dần, một cuộc thanh lọc đẫm máu được dự báo là không thể tránh khỏi.
Bài học từ Trung Quốc cũng là lời cảnh báo cho các thị trường khác, như Mỹ, nơi doanh số xe điện đang lao dốc không phanh khi các ưu đãi biến mất.
Trung Quốc lần đầu sau hơn 10 năm gạch tên xe điện khỏi ngành chiến lược giữa cơn khủng hoảng dư cung (Ảnh: ET Auto).
Khi "đứa con cưng" phải tự bước đi
Quyết định của các nhà hoạch định chính sách hàng đầu Trung Quốc được giới phân tích nhìn nhận là một lời tuyên bố về việc ngành xe điện đã "trưởng thành". Sau nhiều năm được bơm trợ cấp quy mô lớn, giờ đây, sự phát triển của ngành này sẽ phải tuân theo quy luật thị trường.
"Đây là sự thừa nhận chính thức rằng xe điện không còn cần được ưu tiên chính sách nữa. Các khoản trợ cấp sẽ dần biến mất", Dan Wang, Giám đốc phụ trách Trung Quốc tại Eurasia Group, nhận định trên Reuters.
Trong 3 kế hoạch 5 năm trước đó, xe năng lượng mới (NEV), bao gồm xe điện, xe lai sạc điện và xe pin nhiên liệu, luôn nằm trong danh mục chiến lược. Chính sách này đã rót hàng tỷ USD để khuyến khích cả sản xuất lẫn tiêu dùng.
Báo cáo năm 2024 của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ước tính, chính phủ Trung Quốc đã chi ít nhất 230 tỷ USD kể từ năm 2009 để hỗ trợ các "gã khổng lồ" trong nước như BYD. Con số này thậm chí chưa tính đến các ưu đãi lớn từ chính quyền địa phương.
Kết quả thật ấn tượng. Trung Quốc đã xây dựng một chuỗi cung ứng toàn diện, sản sinh ra những gã khổng lồ như BYD và biến quốc gia này thành thị trường NEV lớn nhất thế giới. Đến tháng 7/2024, NEV đã chiếm hơn 50% tổng doanh số ô tô, một mục tiêu mà họ đạt được sớm hơn 10 năm so với kế hoạch ban đầu.
Nhưng sự phát triển quá nóng ấy đi kèm một cái giá đắt.
Bội thực vì quá nhiều kỹ sư và doanh nhân
Thành công của Trung Quốc cũng được cho chính là mầm mống của cuộc khủng hoảng hiện tại, đó là sự dư thừa nghiêm trọng. Theo Công ty nghiên cứu Jato Dynamics, 93 trong số 169 hãng xe tại Trung Quốc có thị phần dưới 0,1%. Rất nhiều hãng xe nội địa chạy theo chỉ tiêu sản xuất do chính sách đặt ra, thay vì chạy theo nhu cầu thực tế của thị trường.
Dan Wang, hiện là nghiên cứu viên tại Viện Hoover, Đại học Stanford, mô tả trên Business Insider rằng thị trường xe điện Trung Quốc đang rơi vào tình trạng bão hòa vì "có quá nhiều doanh nhân, quá nhiều kỹ sư và quá nhiều chính quyền địa phương muốn nuôi dưỡng "nhà vô địch" của riêng mình".
Chính sự hậu thuẫn và trợ cấp hào phóng này đã khuyến khích cả các tập đoàn công nghệ lớn như Huawei và Xiaomi lấn sân sang lĩnh vực ô tô, tạo ra một môi trường cạnh tranh khốc liệt. "Điều đó khiến các công ty tung ra hàng loạt sản phẩm na ná nhau, hạ giá không thương tiếc và cầu mong đối thủ cạn vốn trước mình", ông Wang nhận định.
Đó chính là cuộc "đua xuống đáy" về giá, và hậu quả đang phản ánh rõ trên báo cáo tài chính. Tháng 8 vừa qua, BYD, dù là kẻ thống trị, cũng cho biết lợi nhuận ròng quý II của hãng giảm 30% so với cùng kỳ. Gã khổng lồ này thừa nhận lợi nhuận ngắn hạn bị kéo giảm bởi chi phí marketing quá mức và các chương trình giảm giá.
"Ở cấp độ quốc gia, không còn cần tập trung quá mức vào NEV nữa vì điều đó có thể làm trầm trọng thêm tình trạng dư thừa công suất", Tu Xinquan, Hiệu trưởng Viện Nghiên cứu WTO, Đại học Kinh tế và Kinh doanh Quốc tế Trung Quốc, nói với Reuters.
Lợi nhuận quý II của BYD, “ông vua” xe điện Trung Quốc, sụt 30% vì cuộc đua giảm giá và chi phí quảng bá quá tay (Ảnh: Getty).
Cuộc thanh lọc bắt buộc: Ai tồn tại, ai biến mất?
Việc bị loại khỏi kế hoạch 5 năm không có nghĩa là xe điện "thất sủng". Một cố vấn chính sách Trung Quốc giấu tên khẳng định NEV vẫn cực kỳ quan trọng xét về vai trò xuất khẩu và chuỗi cung ứng. Tuy nhiên, sự thay đổi này đồng nghĩa các hãng xe sẽ phải cạnh tranh bằng thực lực thị trường.
Chính phủ Trung Quốc đã kết thúc chương trình trợ cấp mua xe điện vào cuối năm 2022 và dự kiến ngừng ưu đãi thuế mua xe vào năm 2027. Khi "bầu sữa" cạn kiệt, một cuộc đào thải quy mô lớn là điều được dự báo trước.
Giám đốc điều hành Xpeng, He Xiaopeng, từng nói với The Straits Times rằng phần lớn hãng xe Trung Quốc sẽ không thể tồn tại sau thập kỷ tới. "Tôi tin rằng chỉ còn khoảng 7 hãng xe lớn có thể tồn tại", ông nói.
Vậy ai sẽ là người sống sót?
Theo các nhà phân tích, thị trường sẽ phân hóa rõ rệt. Cui Dongshu, Tổng thư ký Hiệp hội Ô tô Du lịch Trung Quốc, cho rằng chính phủ sẽ thúc đẩy các hãng tập trung vào đổi mới sản phẩm và hạn chế sản xuất xe kém chất lượng.
Shaochen Wang, nhà phân tích của Counterpoint, chỉ ra 2 hướng đi chính để tồn tại:
Đầu tiên là lợi thế chi phí. Các hãng như BYD và Leapmotor đang củng cố vị thế nhờ tích hợp chuỗi cung ứng theo chiều dọc và liên tục ra mắt các sản phẩm giá rẻ, tiết kiệm hơn.
Thứ hai là lợi thế công nghệ. Các "tay chơi" mới như Xiaomi và liên minh HIMA (Huawei) thu hút người dùng nhờ sức mạnh thương hiệu và công nghệ thông minh tiên tiến.
Những hãng xe không có lợi thế cốt lõi rõ ràng sẽ là những cái tên đầu tiên bị xóa sổ.
Cú sốc "cai trợ cấp" và bài học nhãn tiền từ Mỹ
Nếu Trung Quốc đang chủ động "giảm liều" trợ cấp một cách có kế hoạch, thì thị trường Mỹ lại cho thấy một kịch bản "sốc thuốc" khi các ưu đãi biến mất đột ngột.
Theo The Autopian, các số liệu sơ bộ từ J.D. Power cho thấy một bức tranh thảm khốc: doanh số xe điện tại Mỹ trong nửa đầu tháng 10 có thể lao dốc tới 43% so với cùng kỳ năm ngoái. Đáng chú ý hơn, tỷ trọng xe điện trong tổng lượng xe bán ra có thể rơi từ gần 13% trong tháng 9 xuống chỉ còn khoảng 5% trong tháng 10.
Nguyên nhân là hàng loạt ưu đãi liên bang cho việc mua xe điện, xây dựng nhà máy pin và lắp đặt trạm sạc đã bị cắt giảm. Đồng thời, các quy định về khí thải (CAFE) cũng được nới lỏng.
Karl Brauer, chuyên gia phân tích cấp cao tại iSeeCars, nói thẳng trên Automotive News: "Việc mất đi khoản khấu trừ thuế cùng với quy định khí thải lỏng lẻo đã khiến các hãng xe tập trung trở lại vào các mẫu xe xăng và hybrid có lợi nhuận thay vì tiếp tục lỗ với xe điện".
Ông Brauer dự báo rằng sau khi thị trường bình ổn, tỷ lệ xe điện mới tại Mỹ có thể chỉ còn 4-6%. Với thị phần ít ỏi đó, các hãng xe "sẽ chẳng còn động lực nào để sản xuất, trừ khi họ có thể kiếm được ít nhất chút lợi nhuận".
Điều này dường như đẩy thị trường Mỹ vào một vòng luẩn quẩn. Ở phân khúc bình dân, một số ít hãng bán xe giá rẻ như Chevy Bolt, Tesla Model 3 nhưng với sản lượng thấp, khiến xe điện ngày càng hiếm. Trong khi đó, phân khúc cao cấp vẫn tồn tại và sinh lời, nhưng chỉ dành cho người có điều kiện.
Phần lớn thị trường bị gạt ra ngoài cuộc chơi và đây là một đòn giáng mạnh vào nỗ lực phổ cập xe điện, vốn đã bị cản trở bởi giá thành cao và hạ tầng sạc chưa đủ đáp ứng.
Xe điện phù hợp với nhiều người, nhưng khi không còn trợ cấp, bức tranh thị trường trở nên hoàn toàn khác (Ảnh: FT).
Châu Âu - một lối đi khác?
Trong khi Trung Quốc vật lộn với dư cung và Mỹ chứng kiến sụt giảm đột ngột, thị trường châu Âu dường như đang tìm thấy một con đường ổn định hơn.
Theo Hiệp hội Công nghiệp Ô tô châu Âu, trong tháng 9, xe điện thuần (BEV) chiếm 16,1% thị phần, trong khi xe hybrid tiếp tục là lựa chọn hàng đầu với 34,7%. Tổng thị phần xe xăng và diesel đã giảm từ 46,8% xuống còn 37%.
Sự khác biệt rõ nhất, theo The Autopian, là châu Âu có nhiều mẫu xe nhỏ, giá mềm hơn. Điều này giúp nhu cầu xe điện được phổ cập một cách tự nhiên và bền vững hơn, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào các chính sách trợ cấp hay các mẫu xe sang đắt đỏ.
Cú "bẻ lái" của Trung Quốc không chỉ là vấn đề nội bộ của quốc gia này. Nó là tiếng chuông báo hiệu sự kết thúc của kỷ nguyên "tiền dễ" - kỷ nguyên mà các hãng xe điện có thể tăng trưởng thần tốc, đốt hàng tỷ USD của nhà đầu tư và chính phủ mà không cần lo đến lợi nhuận.
Giờ đây, từ Thượng Hải đến Detroit, các nhà sản xuất ô tô đều phải đối mặt với một thực tế phũ phàng: trợ cấp sẽ không tồn tại mãi mãi, và người tiêu dùng sẽ không mua xe điện chỉ vì chúng "xanh".
Cuộc chiến xe điện toàn cầu đang bước vào giai đoạn 2. Đây không còn là cuộc đua xem ai huy động được nhiều vốn hơn, mà là cuộc chiến sinh tồn xem ai có thể sản xuất xe điện với chi phí đủ rẻ, công nghệ đủ hấp dẫn và quan trọng nhất là có lãi mà không cần đến "phao cứu sinh" trợ cấp.
Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/trung-quoc-ngung-bom-tien-cho-xe-dien-ky-nguyen-tien-de-toan-cau-co-het-20251030185720755.htm
Bình luận (0)