Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt - Nền tảng khoa học chiến lược
Báo cáo tại buổi làm việc, Viện trưởng Viện NCHN Cao Đông Vũ cho biết: Viện NCHN là tổ chức KH&CN công lập trực thuộc Viện Năng lượng nguyên tử (NLNT) Việt Nam, thực hiện chức năng quản lý, vận hành và khai thác Lò phản ứng hạt nhân (PƯHN) Đà Lạt; nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực, hỗ trợ kỹ thuật phục vụ công tác quản lý nhà nước; sản xuất, kinh doanh, cung cấp sản phẩm và dịch vụ trong lĩnh vực NLNT và liên quan; xuất nhập khẩu vật tư, thiết bị phục vụ cho các hoạt động thuộc chức năng, nhiệm vụ được giao theo quy định của pháp luật.
Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng làm việc tại Viện NCHN.
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng và Đoàn công tác Bộ KH&CN tham quan Lò PƯHN Đà Lạt.
Viện trưởng Cao Đông Vũ nhấn mạnh một số kết quả nổi bật của Viện qua 40 năm hoạt động. Cụ thể:
Về nghiên cứu và đảm bảo kỹ thuật cho Lò PƯHN Đà Lạt. Viện đã làm chủ kỹ thuật, công nghệ Lò PƯHN trong quản lý, vận hành và khai thác sử dụng. Vận hành an toàn Lò phản ứng với hơn 71.500 giờ ở công suất danh định 500 kW cho các hoạt động nghiên cứu khoa học, sản xuất sản phẩm, dịch vụ và huấn luyện, đào tạo nguồn nhân lực. Đồng thời, Viện làm chủ trong tính toán vật lý nơtron và thuỷ nhiệt để thiết kế vùng hoạt với nhiên liệu độ giàu thấp (LEU); làm chủ trong tính toán, thiết kế cấu hình thay đảo nhiên liệu định kỳ, nhằm sử dụng nhiên liệu được tối ưu, tiết kiệm chi phí nhưng vẫn đảm bảo an toàn. Những kết quả đạt được trong lĩnh vực nghiên cứu vật lý và kỹ thuật Lò phản ứng không những góp phần quan trọng vào việc kéo dài tuổi thọ của Lò PƯHN Đà Lạt mà còn là nền tảng để Viện tham gia hiệu quả hơn trong thẩm định tính toán thiết kế Lò phản ứng nghiên cứu mới của Dự án Trung tâm Nghiên cứu khoa học công nghệ hạt nhân đang được triển khai.
Về nghiên cứu Vật lý hạt nhân, Viện đã xây dựng được 3 hệ đo chất lượng cao: hệ phổ kế trùng phùng để thực hiện các nghiên cứu cấu trúc hạt nhân theo phản ứng (n, 2); 2 hệ đo PGNAA để phát triển kỹ thuật và dịch vụ phân tích mẫu cho các ngành để tiến hành các nghiên cứu cơ bản và ứng dụng tầm cỡ quốc tế. Đưa kênh ngang số 1 và số 2 của Lò phản ứng vào sử dụng phục vụ nghiên cứu vật lý hạt nhân và đào tạo. Đến nay cả bốn kênh nơtron nằm ngang của Lò PƯHNĐL đều đã được sử dụng cho các mục đích nghiên cứu khác nhau.
Đáng chú ý, Lò PƯHN Đà Lạt là một trong bốn lò trên thế giới áp dụng thành công kỹ thuật phin lọc nơtron để tạo ra các dòng nơtron đơn năng, công cụ cần thiết để tiến hành các nghiên cứu vật lý hạt nhân thực nghiệm, phục vụ cho nghiên cứu cơ bản về số liệu và cấu trúc hạt nhân cũng như các nghiên cứu ứng dụng. Viện đã phát triển và ứng dụng thành công phương pháp trùng phùng gamma-gamma nghiên cứu sơ đồ mức, mật độ mức và hàm lực gamma của một số hạt nhân thông qua phản ứng bắt nơtron nhiệt. Đây là một công cụ quan trọng có độ phức tạp cao trong thiết lập hệ đo và xử lý số liệu; giúp hiểu rõ hơn về cấu trúc và tính chất của các hạt nhân.
Với các dòng nơtron đặc trưng, các thiết bị và phương pháp nghiên cứu đã xây dựng, Lò PƯHN Đà Lạt đã và đang là cơ sở đóng góp thêm số liệu hạt nhân mới cho thư viện số liệu hạt nhân quốc tế, và là cơ sở đào tạo chuyên sâu có uy tín về chuyên ngành Vật lý hạt nhân và Vật lý Lò phản ứng cho ngành NLNT Việt Nam và các trường đại học. Nhiều cán bộ khoa học đã trưởng thành từ chính nơi này, đã và đang có nhiều đóng góp cho ngành năng lượng nguyên tử nói riêng, đất nước nói chung trên các cương vị khác nhau.
Trong nghiên cứu công nghệ và sản xuất các chất đồng vị phóng xạ, Viện đã hoàn thiện quy trình công nghệ sản xuất các loại đồng vị phóng xạ chính trên Lò PƯHN Đà Lạt, như: I-131, máy phát Tc-99m, tấm áp P-32 và một số đồng vị khác cũng đã được nghiên cứu, phát triển thành công tại Viện. Thêm vào đó, nhiều loại KIT đánh dấu phóng xạ dùng trong chẩn đoán bệnh về não, ung thư xương, các bệnh lý về gan mật, bệnh Parkinson giai đoạn sớm, khối u thần kinh nội tiết v.v. đã được nghiên cứu, sản xuất thành công phục vụ cho nhu cầu chẩn đoán và điều trị bệnh của các khoa Y học hạt nhân trong nước, giảm bớt nhu cầu nhập khẩu từ nước ngoài. Viện tiến hành nghiên cứu điều chế và sản xuất một số đồng vị phóng xạ mới như 177Lu, 165Dy, 166Ho, 186Re, 153Sm, vi cầu 90Y...; nghiên cứu thành công kỹ thuật đánh dấu kháng thể đơn dòng với các đồng vị phóng xạ dùng trong chẩn đoán và điều trị hướng đích - là hướng nghiên cứu tiên tiến trên thế giới. Đây là những kết quả bước đầu quan trọng nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về chủng loại và số lượng đồng vị phóng xạ của các cơ sở y học hạt nhân trong nước trong tương lai; đồng thời chuẩn bị nền tảng để khai thác hiệu quả Lò phản ứng nghiên cứu đa chức năng, công suất 10 MW trong Dự án Trung tâm Nghiên cứu khoa học công nghệ hạt nhân đang thực hiện…
Tăng vai trò đào tạo và nghiên cứu chuyên biệt
Tại buổi làm việc với Viện NCHN, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: Công nghệ hạt nhân là lĩnh vực chiến lược, đòi hỏi Việt Nam không chỉ tiếp cận mà phải làm chủ. Các kết quả nghiên cứu phải đạt được sản phẩm ứng dụng phục vụ phát triển đất nước với các mục tiêu cụ thể như nghiên cứu đối với Lò SMR và Lò phản ứng có công suất lớn, đi kèm với yêu cầu đảm bảo an toàn bức xạ hạt nhân.
Để đạt mục tiêu đó, Bộ trưởng đề xuất xây dựng phòng thí nghiệm trọng điểm tại Viện NLNT Việt Nam để làm chủ công nghệ hạt nhân và năng lượng, nâng cao hiệu quả khai thác thiết bị cả nghiên cứu lẫn kinh tế. Bên cạnh đó, cần đặt ra các mục tiêu cao hơn để thu hút nhân lực chất lượng cao, tận dụng được nhiều nguồn lực khác, bao gồm từ ngoài nước. "Muốn thu hút người giỏi làm việc và cống hiến, chúng ta phải tạo ra công việc ‘vĩ đại’", Bộ trưởng nói.
Phát biểu chỉ đạo, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định vai trò chiến lược của Viện NCHN trong đào tạo, nghiên cứu và phát triển công nghệ hạt nhân, nhất là trong bối cảnh Việt Nam chuẩn bị triển khai điện hạt nhân và các công nghệ tiên tiến như lò phản ứng mô đun nhỏ (SMR).
Theo Bộ trưởng, Viện NCHN từng là trung tâm hạt nhân duy nhất của cả nước, đảm nhiệm các chức năng đào tạo, nghiên cứu, sản xuất đồng vị phóng xạ và chiếu xạ công nghiệp. Tuy nhiên, khi nhu cầu phát triển NLNT gia tăng, năng lực hiện tại của Viện đã bắt đầu bộc lộ hạn chế.
Giai đoạn 2025-2035 là khoảng thời gian bản lề, khi lò phản ứng công suất 10MW của Trung tâm Nghiên cứu KHCN hạt nhân tại Đồng Nai chưa đi vào vận hành, Viện NCHN vẫn sẽ tiếp tục giữ vai trò trung tâm trọng yếu quốc gia. Tuy nhiên, theo Bộ trưởng, đây cũng là thời điểm để tái cấu trúc chức năng: Giảm vai trò sản xuất công nghiệp, tăng vai trò đào tạo và nghiên cứu chuyên biệt.
"Chúng ta có một cơ hội, một quá khứ, một hiện tại rất tốt để trở thành trung tâm đào tạo thực hành gắn với đổi mới sáng tạo hạt nhân của Việt Nam. Không có nơi nào phù hợp hơn Viện cho mục tiêu này", Bộ trưởng nhấn mạnh. Do vậy, định hướng chuyển Viện NCHN, trong đó có lò PƯHN Đà Lạt thành trung tâm đào tạo vận hành nghiên cứu ứng dụng quốc gia, phục vụ cho ứng dụng dân sự, đổi mới sáng tạo và đặc biệt là chuẩn bị cho tương lai phát triển hạt nhân Việt Nam, trong đó có công nghệ SMR. Từ mô hình "nghiên cứu ứng dụng là chính", Viện sẽ chuyển dần sang mô hình "đào tạo kết hợp với nghiên cứu ứng dụng".
Theo định hướng, Viện NCHN sẽ trở thành Trung tâm đào tạo thực hành tiền vận hành quy mô quốc gia. Đây sẽ là nơi bắt buộc các kỹ sư, vận hành viên và cán bộ an toàn của các nhà máy điện hạt nhân Việt Nam phải trải qua huấn luyện thực hành trước khi bước vào làm việc thực tế.
Bộ trưởng nhấn mạnh, Viện NCHN là phao cứu sinh về nguồn nhân lực khi Việt Nam bước vào điện hạt nhân. Nếu không có Viện, chúng ta không thể đào tạo đủ nguồn lực cho một ngành công nghiệp đòi hỏi trình độ và chuẩn hóa cao như vậy. Sau năm 2035, Viện NCHN cần chuyển hướng sang nghiên cứu linh hoạt, chuyên biệt, đặc biệt là hỗ trợ khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo và phát triển công nghệ mới.
Để thực hiện tốt vai trò mới, Bộ trưởng yêu cầu Viện NCHN cần được đầu tư về thiết bị hiện đại, hệ thống tự động hóa, đặc biệt là hệ thống mô phỏng cấp quốc gia phục vụ đào tạo. Định hướng đến năm 2035, Viện NCHN sẽ giảm dần sản xuất đồng vị công nghiệp, chuyển giao dần chức năng này sang Trung tâm Nghiên cứu KHCN hạt nhân tại Đồng Nai, và tập trung vào nghiên cứu chuyên biệt, thử nghiệm nhanh, hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo cho miền Trung - Tây Nguyên.
Trở thành trung tâm đào tạo, vận hành và thử nghiệm công nghệ SMR tại Việt Nam
Với xu hướng phát triển lò SMR trên thế giới, Bộ trưởng định hướng Viện trở thành trung tâm đào tạo, vận hành và thử nghiệm công nghệ SMR tại Việt Nam. Lò thử nghiệm SMR đầu tiên sẽ đặt tại đây, là nơi chuẩn hóa nhân lực và thử nghiệm các công nghệ phụ trợ như số hóa vận hành, trí tuệ nhân tạo giám sát, và dự đoán bất thường trong vận hành. Bộ trưởng đề xuất, ít nhất 20% nhân lực tại Viện NCHN nên là chuyên gia công nghệ thông tin, để đáp ứng yêu cầu số hóa ngành hạt nhân trong tương lai.
Lò PƯHN Đà Lạt sẽ là cơ sở duy nhất của quốc gia có thể đảm đương vai trò đào tạo huấn luyện và hỗ trợ kỹ thuật tiền vận hành cho nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận và lò SMR. Do vậy, Viện NCHN cần: Nâng cấp Lò PƯHN Đà Lạt thành Trung tâm đào tạo thực hành quy mô quốc gia, là trung tâm tiền vận hành cho điện hạt nhân Ninh Thuận. Để làm được, cần khẩn trương đầu tư các hạng mục, nhất là hệ thống mô phỏng cấp quốc gia; Xây dựng các chương trình đào tạo đa tầng cho hạt nhân Việt Nam; Viện NCHN là đầu mối kết nối quốc tế về đào tạo cho lĩnh vực hạt nhân tại Việt Nam.
Bộ trưởng chỉ đạo, trong tháng 8/2025, Thứ trưởng Lê Xuân Định chủ trì, hoàn thiện kiến nghị trình Chính phủ xem xét, cho phép giao nhiệm vụ đặc biệt cho Viện trở thành Trung tâm đào tạo thực hành quốc gia, hỗ trợ triển khai nhà máy điện hạt nhân đầu tiên tại Việt Nam. Sau khi được chấp thuận về chủ trương, Bộ sẽ xây dựng và trình đề án cụ thể.
Không chỉ đóng vai trò trong nước, Viện NCHN được kỳ vọng trở thành đầu mối quốc tế trong đào tạo hạt nhân, đặc biệt trong lĩnh vực SMR cho khu vực ASEAN. Đây cũng là nơi tập trung các startup năng lượng hạt nhân đầu tiên ở Việt Nam, mở ra hướng đi mới kết hợp giữa công nghệ số và hạt nhân.
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng tham quan Nhà truyền thống Viện NCHN.
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, Viện NCHN hiện đứng trước ba cơ hội vàng: Việt Nam quyết tâm triển khai điện hạt nhân; Lò phản ứng tại Đồng Nai chưa vận hành; Công nghệ SMR sắp được triển khai.
Bộ trưởng cho rằng, chúng ta đang bước vào một giai đoạn bước ngoặt của ngành năng lượng hạt nhân. Viện NCHN có sứ mệnh lớn lao và duy nhất, trở thành trung tâm quốc gia chuẩn bị cho tương lai mới của hạt nhân Việt Nam.
Đoàn Công tác Bộ KH&CN tham quan Lò PƯHN Đà Lạt.
Kết thúc buổi làm việc, Bộ trưởng kỳ vọng Viện NCHN Đà Lạt giữ vững niềm tin, xác lập vị thế xứng đáng trong giai đoạn mới, trở thành trung tâm nghiên cứu, đào tạo trọng điểm, có tầm ảnh hưởng khu vực, chuẩn bị lực lượng cho điện hạt nhân Việt Nam, quyết tâm hoàn thành trọng trách quốc gia trong kỷ nguyên mới của năng lượng hạt nhân./.
Nguồn: https://mst.gov.vn/vien-nghien-cuu-hat-nhan-co-su-menh-lon-lao-va-duy-nhat-tro-thanh-trung-tam-dao-tao-thuc-hanh-quoc-gia-ve-nang-luong-hat-nhan-197250803112439949.htm
Bình luận (0)