Bước đột phá về cơ chế tài chính cho các Quỹ phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

Một trong những nội dung quan trọng của Nghị định số 265/2025/NĐ-CP, quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (KH,CN&ĐMST) về tài chính và đầu tư là đã thiết lập khuôn khổ pháp lý đầy đủ, minh bạch cho việc hình thành và vận hành các Quỹ phát triển KH,CN&ĐMST. Đây là công cụ tài chính đặc thù thúc đẩy KH,CN&ĐMST ở cả trung ương và địa phương.

Củng cố mạng lưới Quỹ KH,CN&ĐMST trên cả nước

Theo quy định tại Điều 16, các Bộ, ngành, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và UBND tỉnh căn cứ điều kiện thực tế có thể thành lập Quỹ phát triển KH,CN&ĐMST. Các Quỹ này sẽ hoạt động theo mô hình gồm Hội đồng quản lý, Ban Kiểm soát và Cơ quan điều hành Quỹ, bảo đảm sự chuyên nghiệp, công khai, không làm tăng biên chế hiện có của cơ quan chủ quản.

Cơ quan điều hành Quỹ được giao nhiệm vụ tổ chức, quản lý, thực hiện các chương trình tài trợ, đặt hàng, hỗ trợ doanh nghiệp và các tổ chức KH&CN. Đáng chú ý, Quỹ không được phép tài trợ trùng lặp với các nguồn ngân sách khác, đồng thời phải đảm bảo nguyên tắc minh bạch, tiết kiệm và hiệu quả trong sử dụng kinh phí.

Nội dung chi cho đặt hàng, tài trợ cho các chương trình, nhiệm vụ KH,CN&ĐMST của Bộ, ngành, địa phương; hỗ trợ kinh phí, hỗ trợ lãi suất vay để ứng dụng công nghệ, chuyển giao công nghệ, đổi mới công nghệ, đổi mới sáng tạo; hỗ trợ hoạt động nâng cao năng lực KH&CN; hỗ trợ hoạt động phát triển đổi mới sáng tạo, hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, thúc đẩy văn hóa đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp sáng tạo do quỹ phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của Bộ, ngành, địa phương được thực hiện theo nội dung quy định tại các khoản 1, 2, 3, 4 và 5 Điều 6 của Nghị định này.

Quỹ phát triển KH,CN&ĐMST của địa phương hỗ trợ kinh phí, hỗ trợ lãi suất vay để ứng dụng công nghệ, chuyển giao công nghệ, đồi mới công nghệ, đổi mới sáng tạo cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại địa phương. Việc lập kế hoạch và xác định tổng ngân sách nhà nước cấp hằng năm cho quỹ để thực hiện các nội dung quy định tại khoản 2 Điều này không tính đến khoản đóng góp tự nguyện, hiến, tặng cho của tổ chức, cá nhân.

Minh bạch trong quản lý, đánh giá hiệu quả và cơ chế tài chính

Nghị định yêu cầu Quỹ phải công khai việc đặt hàng, tài trợ và hỗ trợ, không cấp kinh phí cho những tổ chức, cá nhân đã được tài trợ từ nguồn khác cho cùng nội dung. Các khoản hiến, tặng, đóng góp hợp pháp được phép tiếp nhận và sử dụng đúng mục tiêu, đồng thời được giữ lại để tiếp tục sử dụng cho năm sau mà không phải nộp lại ngân sách.

Nghị định yêu cầu Quỹ phải công khai việc đặt hàng, tài trợ và hỗ trợ. Ảnh minh họa.

Cơ quan chủ quản (Bộ, ngành, địa phương) có trách nhiệm kiểm tra, giám sát hoạt động Quỹ, bảo đảm giải ngân đúng tiến độ và hiệu quả. Hằng năm, thủ trưởng Cơ quan điều hành Quỹ phải lập báo cáo đánh giá kết quả, hiệu quả hoạt động, có thể thuê tổ chức đánh giá độc lập để đảm bảo khách quan, minh bạch một điểm tiến bộ trong quản trị tài chính công.

Điều 17 của Nghị định quy định chi tiết trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân được Quỹ tài trợ. 

Các đơn vị phải ban hành quy chế chi tiêu nội bộ, sử dụng kinh phí đúng mục tiêu, thanh quyết toán theo quy định, và chịu trách nhiệm về tính hợp pháp, hợp lý của hồ sơ, chứng từ. Trường hợp sử dụng sai mục tiêu, gây thất thoát ngân sách sẽ bị thu hồi kinh phí và xử lý theo quy định pháp luật.

Cơ quan điều hành Quỹ có quyền xây dựng quy chế quản lý tài chính, kiểm tra, đánh giá, thuê kiểm toán độc lập, bảo đảm tính chuẩn mực, minh bạch trong việc sử dụng ngân sách nhà nước.

NAFOSTED – Trụ cột tài chính quốc gia cho khoa học và công nghệ

Về Quỹ Phát triển KH&CN quốc gia (NAFOSTED), đây là tổ chức tài chính công lập trực thuộc Bộ KH&CN, có chức năng tài trợ, đặt hàng và hỗ trợ các hoạt động KH&CN quy mô quốc gia.

Theo các Điều 18 đến 23, NAFOSTED hoạt động theo nguyên tắc công khai, minh bạch, bình đẳng, đảm bảo liêm chính khoa học và chuẩn mực quốc tế. 

Quỹ ưu tiên tài trợ cho nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và phát triển công nghệ, đặc biệt là các nhiệm vụ liên ngành, liên vùng, có tính chiến lược quốc gia. Nội dung nghiên cứu của nhiệm vụ KH&CN; hoạt động hỗ trợ nâng cao năng lực KH&CN quốc gia do Quỹ Phát triển KH&CN quốc gia tài trợ không được trùng lặp với các nội dung, hoạt động đã hoặc đang thực hiện bằng nguồn kinh phí của Nhà nước.

Nguồn kinh phí của Quỹ được bố trí từ chi sự nghiệp KH,CN,ĐMST&CĐS, đồng thời có thể tiếp nhận các khoản hiến, tặng, đóng góp hợp pháp trong và ngoài nước. 

Kinh phí được cấp tối đa 3 lần mỗi năm, căn cứ tiến độ giải ngân, đảm bảo tính linh hoạt trong quản lý ngân sách. 

Kinh phí cấp lần đầu căn cứ vào số kinh phí do Quỹ đề xuất nhưng không quá 40% của tổng số kinh phí tài trợ, đặt hàng, hỗ trợ dự kiến theo kế hoạch năm và được giao trước ngày tháng 3 của năm ngân sách. 

Các lần cấp kinh phí tiếp theo được xác định trên cơ sở đề xuất của Quỹ căn cứ vào tiến độ giải ngân kinh phí đã cấp và kế hoạch giải ngân trong giai đoạn tiếp theo. Thời điểm cấp kinh phí lần cuối trước ngày 01/9 hằng năm.

Về quản trị tài chính, Quỹ áp dụng chế độ kế toán hành chính sự nghiệp, thực hiện thanh quyết toán theo quy định, và có quyền thuê kiểm toán độc lập nhằm đánh giá, kiểm soát hiệu quả sử dụng vốn.

Chính phủ đã thiết lập cơ chế tài chính hoàn chỉnh, thống nhất, hiện đại cho các Quỹ KH,CN&ĐMST. Ảnh minh họa.

Với việc ban hành Chương III của Nghị định 265/2025/NĐ-CP, Chính phủ đã thiết lập cơ chế tài chính hoàn chỉnh, thống nhất và hiện đại cho các Quỹ KH,CN&ĐMST ở cả trung ương và địa phương. Đây là công cụ quan trọng nhằm huy động nguồn lực xã hội, khuyến khích doanh nghiệp và nhà khoa học đầu tư mạnh mẽ hơn cho đổi mới sáng tạo, góp phần hình thành hệ sinh thái tài chính quốc gia hỗ trợ phát triển KH&CN theo hướng bền vững.

NATIF - Đòn bẩy cho ứng dụng và thương mại hoá

Về Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia (NATIF) - cơ quan chuyên trách tài trợ, đặt hàng các nhiệm vụ đổi mới sáng tạo, hỗ trợ lãi suất vay và kinh phí ứng dụng, chuyển giao, đổi mới công nghệ; đồng thời thúc đẩy phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo và văn hóa đổi mới.

NATIF được quyền tiếp nhận cả nguồn ngân sách và nguồn ngoài ngân sách (đóng góp, tài trợ, hiện vật, thu hợp pháp khác). Nguyên tắc hoạt động của Quỹ là minh bạch: công bố hướng ưu tiên, tiêu chí xét duyệt trên cổng thông tin; quy trình xét duyệt dân chủ, khách quan; không tài trợ trùng lặp. NATIF có quyền tạm dừng hoặc chấm dứt tài trợ khi phát hiện vi phạm; đồng thời có cơ chế kiểm soát, giám sát tiến độ và chất lượng chuyên môn.

Kinh phí tại điểm a khoản 1 Điều này hằng năm của Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia được cấp tối đa không quá 3 lần. Kinh phí cấp lần đầu căn cứ vào số kinh phí do Quỹ đề xuất nhưng không quá 40% của tổng số kinh phí dự kiến theo kế hoạch năm và được giao trước ngày 31/3 của năm ngân sách. Các lần cấp kinh phí tiếp theo được xác định trên cơ sở đề xuất của Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia căn cứ vào tiến độ giải ngân kinh phí đã cấp. Thời điểm cấp kinh phí lần cuối trước ngày 01/9 hằng năm.

Về quản trị tài chính, NATIF được cấp kinh phí theo kế hoạch do Bộ KH&CN phê duyệt, được phép sử dụng nguồn thu ngoài ngân sách cho các hoạt động tăng cường năng lực, bổ sung thu nhập, hợp đồng chuyên gia, truyền thông và đào tạo, với nguyên tắc công khai, minh bạch, chịu trách nhiệm giải trình. Việc tiếp nhận nguồn ngoài ngân sách phải được hạch toán riêng, phản ánh đầy đủ trong báo cáo tài chính và chịu kiểm tra, kiểm toán khi cần thiết.

Quản trị rủi ro - cơ chế mềm nhưng có trách nhiệm

Cả NAFOSTED và NATIF đều được trang bị cơ chế xử lý rủi ro tài chính: Từ miễn, giảm, giãn hoàn trả đến khoanh nợ, thậm chí xóa nợ trong trường hợp phá sản; các hình thức xử lý phải dựa trên hồ sơ, căn cứ minh bạch và, khi cần, có ý kiến chuyên gia độc lập. Tuy nhiên, việc xử lý rủi ro không làm thay đổi trách nhiệm giải trình của tổ chức chủ trì nhiệm vụ.

Với Chương III – Cơ chế tài chính cho các quỹ phát triển KH,CN&ĐMST, Nghị định 265/2025/NĐ-CP xây dựng một hệ thống Quỹ đồng bộ, từ cấp Bộ, địa phương đến 2 Quỹ quốc gia NAFOSTED và NATIF, tạo ra cơ chế tài chính linh hoạt, minh bạch và chịu trách nhiệm cho hoạt động nghiên cứu, ứng dụng và đổi mới công nghệ. Đây là nền tảng cần thiết để huy động nguồn lực xã hội, thúc đẩy liên kết công - tư và đẩy nhanh quá trình chuyển giao, thương mại hoá kết quả nghiên cứu, góp phần đưa KH,CN&ĐMST trở thành động lực chính cho tăng trưởng bền vững của đất nước.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/buoc-dot-pha-ve-co-che-tai-chinh-cho-cac-quy-phat-trien-khoa-hoc-cong-nghe-va-doi-moi-sang-tao-19725102523115479.htm