Di sản kéo co ở Long Biên, Hà Nội: Chất liệu làm nên thương hiệu văn hóa

Người dân tham gia kéo co tại phường Long Biên. Ảnh: INT

Khi truyền thống được trao lại bằng những trải nghiệm chạm tay chạm mắt, kéo co trở thành chất liệu làm nên bản sắc và thương hiệu văn hóa của địa phương.

Di sản trong nhịp đập đời sống

Sáng 16/11, trong không gian linh thiêng của đền Trấn Vũ (Long Biên, Hà Nội), chương trình giao lưu, trình diễn “Nghi lễ, trò chơi kéo co” đã thu hút đông đảo nghệ nhân, cộng đồng thực hành di sản cùng bạn bè quốc tế.

7 giờ sáng, trước sân đền Trấn Vũ, những cụ già mặc áo the đen đứng trò chuyện, trẻ nhỏ háo hức chạy theo đoàn lân - sư - rồng, còn các đội kéo co đang rục rịch khởi động. Không gian lễ hội bắt đầu bằng nghi thức dâng hương, tế Thánh trầm mặc và thành kính. Nhưng chỉ vài phút sau, khi tiếng trống hội dội lên từ sân đền, không khí như bừng sáng. Du khách chen nhau đứng hai bên, người mặc áo đồng phục truyền thống, người cầm điện thoại ghi hình, tất cả hòa vào nhịp lễ hội.

Kéo co xuất hiện trong tiếng hò reo, trong hơi thở gấp gáp của từng đội, trong ánh mắt tập trung của các nghệ nhân Lào Cai, Bắc Ninh, Phú Thọ… Những sợi dây thừng trở thành sợi dây kết nối những vùng đất vốn xa cách nhau hàng trăm cây số.

Ông Nguyễn Mạnh Hà, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND phường Long Biên, chia sẻ: “Di sản văn hóa không chỉ là ký ức của quá khứ. Khi được trao lại cho thế hệ hôm nay bằng những hoạt động sống động như thế này, di sản trở thành nguồn lực cho phát triển bền vững”.

Ông Hà cho biết, với người dân phường Long Biên, kéo co không phải “một lễ hội để trưng bày”, mà là phần đời sống đã có từ lâu. Năm 2015, khi “Nghi lễ và Trò chơi Kéo co” được UNESCO ghi danh, niềm vui ấy lan đến tận các tổ dân phố. Nhiều gia đình vẫn nhớ khoảnh khắc đoàn nghệ nhân địa phương mang hình thức kéo co ngồi lên đại diện Việt Nam trong hồ sơ quốc tế.

Từ niềm tự hào ấy, Long Biên đã kiên trì phục dựng nghi thức truyền thống, gìn giữ không gian văn hóa đền Trấn Vũ - chùa Cự Linh - đình Ngọc Trì, đưa di sản vào trường học, tạo sân chơi trải nghiệm cho thanh thiếu niên.

Cô Nguyễn Tuyết Trinh, giáo viên Trường THCS Đoàn Thị Điểm, cho biết hằng năm, nhà trường đều thiết kế các chương trình ngoại khóa đưa học sinh tới đền Trấn Vũ để trải nghiệm di sản kéo co. Lần nào cũng vậy, phản ứng của học trò đều theo một “kịch bản” quen thuộc: Ban đầu còn rụt rè, nghĩ kéo co chỉ là trò chơi quen thuộc trong sân trường. Nhưng khi được nghệ nhân chỉ cách quấn dây, cách “lấy hơi”, khi nghe giải thích rằng sợi dây thừng tượng trưng cho sự đồng lòng và tinh thần hòa hợp của cả cộng đồng, nhiều em hào hứng giơ tay xin tham gia.

Khoảnh khắc những bàn tay nhỏ xíu nắm vào sợi dây thừng thô ráp, những đôi mắt tò mò sáng lên khi nhìn thấy cả đội cùng đổ người về phía sau, vừa là trải nghiệm, vừa là bài học mà sách giáo khoa khó truyền tải. Di sản khi ấy không còn là khái niệm nằm trong hồ sơ UNESCO, cũng chẳng phải những dòng chữ khô khan trong tài liệu bảo tồn.

“Tôi nghĩ, đó chính là cách di sản sống bằng hơi thở đời sống: Không xa cách, không trưng bày trong tủ kính, mà chạm vào tay, vào mắt, vào cảm giác của từng người dân, từ những cụ cao niên gắn bó với lễ hội đến những đứa trẻ lần đầu biết rằng một sợi dây cũng có linh hồn văn hóa của mình”, cô Trinh chia sẻ.

Giữ bản sắc trong hành trình phát triển

Ông Nguyễn Mạnh Hà cho biết, sự kiện năm nay có thêm sắc màu từ bạn bè quốc tế: Nghệ nhân Hàn Quốc, Campuchia, Philippines. Họ mang theo những thói quen văn hóa riêng, những điệu hò riêng, nhưng tất cả đều chung tiếng cười và tinh thần đoàn kết trong các trận kéo co giao lưu.

Khi đội kéo co của đồng bào Tày, Giáy (Lào Cai) và đoàn bạn quốc tế chuẩn bị thi đấu, nhiều du khách nước ngoài hào hứng xin tham gia với lý do “muốn thử cảm giác văn hóa Việt Nam bằng cơ bắp”.

Trong nhịp trống, trong tiếng đất dưới chân vang lên rắn rỏi, người ta có thể cảm nhận rõ sợi dây vô hình gắn kết những cộng đồng vốn khác biệt về ngôn ngữ và phong tục. Đó cũng chính là tinh thần mà UNESCO đề cao: Di sản là cầu nối để con người hiểu nhau hơn.

Khi lễ hội đã dần khép lại, sân đền vẫn còn rộn ràng bởi những bước chân nán lại. Ông Trần Quang Long, người dân tổ 6, phường Long Biên, chia sẻ cảm nhận: “Nếu Long Biên có một ngày hội kéo co thường niên, chắc khách du lịch đến đông lắm”. Đây cũng chính là định hướng mà lãnh đạo phường Long Biên đang theo đuổi: Đưa di sản trở thành điểm nhấn, thành “thương hiệu văn hóa” của địa phương.

Theo lãnh đạo phường, Long Biên sở hữu vị trí cửa ngõ phía Đông Thủ đô, cùng cụm di tích kết nối thành hệ thống, đủ tiềm năng để phát triển kéo co thành sản phẩm du lịch - văn hóa đặc thù. Hướng đi này có thể triển khai theo nhiều lớp: Tổ chức tour trải nghiệm lễ hội truyền thống; xây dựng hoạt động trình diễn định kỳ tại đền Trấn Vũ; hình thành không gian học tập cho học sinh; phát triển bộ sản phẩm lưu niệm gắn với hình ảnh kéo co.

Khi di sản được kết hợp với du lịch và sáng tạo văn hóa, Long Biên không chỉ bảo tồn giá trị truyền thống, mà còn có cơ hội định vị mình như một điểm đến khác biệt trên bản đồ văn hóa Hà Nội, vừa đậm chất lễ hội, vừa giàu tính cộng đồng, vừa giữ được mạch truyền dạy cho thế hệ trẻ.

“Phát triển đô thị nhanh, dân cư đông đúc, công trình mọc lên liên tục… Long Biên hiểu rằng sự hiện đại ấy chỉ bền vững khi đi cùng tinh thần giữ gìn bản sắc. Di sản kéo co chính là một phần của bản sắc đó, một phần đang được cộng đồng nuôi dưỡng bằng chính sự tham gia của họ. Chúng tôi mong rằng từ hôm nay, Long Biên sẽ trở thành điểm hẹn thân thiện của du khách. Di sản sẽ là nhịp cầu để mọi người tìm thấy sự kết nối, sự đồng cảm và niềm tự hào chung”, ông Nguyễn Mạnh Hà bày tỏ kỳ vọng.

Nhật Hạ

Nguồn: https://giaoducthoidai.vn/di-san-keo-co-o-long-bien-ha-noi-chat-lieu-lam-nen-thuong-hieu-van-hoa-post757435.html