Giải mã tấm bia “bùa” ở Hội An

Thạc sỹ Huỳnh Dõng- Giảng viên chính Đại học Quảng Nam, Hội viên Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam đã gửi Văn Hóa bài viết với những nghiên cứu, phát hiện thú vị xoay quanh mối quan hệ kết nối giữa quần thể di tích Chùa Cầu và tấm bia bùa này.

Chùa Cầu đến bia đá - Di tích văn hóa và tương truyền

Tấm bia bùa này nằm dưới một gốc đa cổ thụ trên trục đường Phan Châu Trinh, cách Chùa Cầu Hội An về phía Bắc chừng hơn 100m, Gọi là bia bùa vì nó là một tấm bia đá, trên có khắc một đạo bùa hay gọi là một đạo thần phù. Tấm bia bùa là phát hiện của các nhà nghiên cứu Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp. Vậy tấm bia và công trình Chùa Cầu Hội An có những mối quan hệ nào không?

Bên trong di tích Chùa Cầu trước thời điểm trùng tu

Khi nhắc đến Chùa Cầu thì dường như người Hội An nào cũng nhớ đến tương truyền về mối bang giao hữu hảo lâu đời giữa xứ sở Phù Tang xa xôi với xứ Đàng Trong của các chúa Nguyễn từ thế kỷ 16; nhớ đến mối lương duyên của chàng thương nhân Nhật Bản Araki và công nương Ngọc Hoa, con gái nuôi của chúa Nguyễn Phúc Nguyên (1563-1635).

Và nhớ đến truyền thuyết về một con thuỷ quái (Linh Cù) rất to lớn, nằm sâu trong lòng đất; đầu ở Ấn Độ, lưng ở Việt Nam, đuôi ở Nhật Bản, mỗi khi con linh Cù khó ở, cựa mình, quẫy đuôi thì Nhật Bản bị động đất, sóng thần...

Di tích Chùa Cầu sau trùng tu

Những câu chuyện ấy đã thêu dệt nên truyền thuyết về sự ra đời của Chùa Cầu Hội An – (người ta cho rằng) Chùa Cầu Hội An là nơi thờ thần Bắc Đế Trấn Vũ, trông như một thanh gươm của ngài Bắc Đế Trấn Vũ cắm sâu vào lưng con thủy quái để trấn yểm không cho nó cựa quậy mà gây họa cho nhân gian.

Nếu chỉ nhìn phần nổi lên trên mặt nước của Chùa Cầu từ xa, ta có thể thấy Chùa Cầu như phần chuôi của một thanh gươm đang cắm sâu vào lòng đất. Nhưng khi đọc những bi ký trùng tu, liễn đối hoành phi và xà cò của Chùa Cầu ta không hề tìm thấy dấu hiệu nào nói về sự trấn yểm này.

Du khách tìm hiểu cây đa nơi có tấm bia bia bùa dưới gốc đa cổ thụ

Tấm bia bùa và Chùa Cầu Hội An là hai di tích nằm cách xa nhau, không cùng nằm trong một quần thể. Giữa hai có mối quan hệ nào không?

Chùa Cầu có trước bia bùa hay cùng niên đại? Mỗi di tích ấy có ý nghĩa gì? Và có mối quan hệ gì đến cấu trúc tâm lý và văn hóa tín ngưỡng, tâm linh của cư dân bản địa và ngoại kiều cư trú tại thương cảng cổ Hội An trong thời đại này? Trả lời và nhận thức được những vấn đề trên quả thật là một điều lý thú.

Bia bùa - Mô tả và phân tích

Bia là một tấm đá có kích thước khoảng 0,5m x 1,0m. Không ghi niên hiệu. Bên trái bia là hình vẽ của chòm sao Bắc Đẩu, một chòm sao sáng nhất trong chòm Đại Hùng (Phương Bắc) chòm có 7 ngôi sao: Thiên Xu (Tham Lang); Thiên Tuyền (Cự Môn); Thiên Cơ (Lộc Tồn); Thiên Quyền (Văn Khúc); Ngọc Hoành/ Thiên Hành (Liêm Trinh); Khai Dương (Vũ Khúc); Dao Quang (Phá Quân).

Giữa bia có hàng chữ Hán lớn: Bắc Đế sắc lệnh lập cực ngự phong yểm thuỷ đạo (Bắc Đế sắc lệnh lập điểm này để chống gió bão và chặn dòng nước dữ).

Bên phải là câu thần chú của đạo Phật mật tông: dịch ra Hán ngữ: Án ma ni bát mê hồng - Tiếng gầm thét làm kinh hồn yêu quái (Câu thần chú này rất phổ biến). Dưới cùng, tấm bia có ba chữ Hán “Thái Nhạc Sơn”.

Tấm bia đá đặt bên trong một am thờ nhỏ, nằm trong lòng gốc cây đa cổ thụ đã được TP.Hội An ghi vào Danh mục cây cổ thụ được bảo vệ

Tấm bia bùa rất nhỏ nằm khuất kín dưới một gốc cây đa cổ thụ, được các nhà nghiên cứu Viện Viễn Đông bác cổ thu rập lưu trữ thác bản, chưa lý giải gì về mối quan hệ giữa tấm bia bùa với Chùa Cầu Hội An.

Vậy nội dung và hình vẽ bùa chú trên tấm bia nói lên điều gì về mối quan hệ giữa nó với Chùa Cầu Hội An, về quan niệm tâm linh và văn hóa tín ngưỡng của những cư dân Việt bản xứ và các ngoại kiều Hoa, Nhật ở Hội An xưa.

Hình ảnh tấm bia bùa trước khi bị phá hoại

Theo tương truyền mùa lũ lụt phía bắc Hội An có nhiều dòng nước xoáy theo con lạch nhỏ cứ đổ ra sông Thu Bồn, làm sụt lở đôi bờ của hai phố Hoa và Nhật, giống như có con thuỷ quái (Linh Cù) hay giao long quậy phá làm ảnh hưởng đến sự giao thương qua lại giữa hai bờ, nên phải xây dựng chiếc cầu bắc qua, đắp đê be bờ và làm thêm biện pháp tâm linh là trấn yểm thuỷ quái.

Tấm bia và nội dung của nó bao gồm những hình vẽ phù chú, bí ẩn; sắc lệnh của Bắc Đế và một câu thần chú của Phật giáo Mật tông dùng sức mạnh của hành thổ để khắc chế hành thuỷ, còn vẽ các đạo thần phù (bùa) trấn yểm yêu quái của đạo Lão.

Trên những tấm đạo phù có viết các chữ nói về ngũ hành như mộc, hoả, thổ (mộc sinh hoả, hoả sinh thổ, thổ khắc thuỷ, các chữ nhật, nguyệt, tinh để chỉ về các hiện tượng mưa gió…).

Tấm bia bùa là một hiện tượng văn hóa cần được nghiên cứu. Khi người ta chưa biết rõ nguồn gốc xuất xứ của một hiện tượng văn hóa, một di tích lịch sử, một phong tục tập quán,…, thì một truyền thuyết, một tương truyền, một câu chuyện cổ tích ra đời để lý giải về điều đó. Truyền thuyết về Chùa Cầu Hội An và thanh gươm yểm trừ thủy quái Linh Cù của Bắc Đế Trấn Vũ không nằm ngoại lệ.

Bằng phương pháp khoa học nào mà con người biết được Linh Cù to lớn nằm vắt qua ba quốc gia Ấn, Việt, Nhật?

Hay đó là cách giải thích cho lý do xây dựng một chiếc cầu bắc qua con kênh lộ giới giữa phố Minh Hương, Hội An - Cẩm Phô và dựng một tấm bia bùa trên một gò đất đầu dòng khe nhỏ nơi cửa ngõ đổ nước của những cái hồ rộng lớn phía Tây Bắc của Chùa Cầu, cũng là nơi mà tập trung nhiều nhất những thương khách người Chà Và (Ấn Độ), Nhật Bản, Khách trú (Trung Hoa) đang làm ăn buôn bán giao thương với cộng đồng người Việt bản xứ.

Phía Tây Bắc của phố cổ Hội An là một vùng trũng, có nhiều hồ, đầm, nước từ những nơi cao đổ về các vùng trũng này rồi chảy theo dòng khe ra sông Hội An. Chính vì thế việc lưu thông, giao thương giữa Minh Hương và Cẩm Phô bị chia cắt bởi dòng khe này. Các thương dịch từ bến Cẩm Phô, Điện Bàn, Duy Xuyên, Trà My, Phước Sơn…đến phố cảng Hội An gặp nhiều trở ngại.

Cho nên nó chính là nguyên do để xây dựng Chùa Cầu Hội An, Lai Viễn Kiều (Cầu đi lại, dành cho khách viễn lai, qua lại giao thương, mậu dịch) Đó mới là mục đích chính để xây dựng Chùa Cầu. Từ ban sơ, Chùa Cầu được xây dựng không nhằm mục đích trừ yểm thủy quái Linh Cù.

Bia bùa trên gò bờ Tây Bắc dòng khe và tẩm thờ Bắc Đế Trấn Vũ là hai công trình xây dựng sau khi Chùa Cầu đã hoàn thành. Điều này cũng lý giải, người xưa đã bắt đầu xây dựng Chùa Cầu từ hướng tây, phía bờ Cẩm Phô trước vì đó là nơi tập kết, vận chuyển vật liệu đá gỗ thuận tiện hơn.

Cầu bắt đầu xây từ đầu năm Thân (Khỉ) đến cuối năm Tuất (Chó) mới hoàn thành. Nhìn hướng đặt hai cặp linh vật khỉ chó trên hai đầu cầu ta cũng dễ dàng lý giải được điều đó.

Hành động phá hoại, tẩy xóa dấu tích trên tấm bia bùa khiến người dân bức xúc. Đến thời điểm, cơ quan chức năng vẫn đang điều tra và chưa có thêm thông tin gì về vụ việc phá hoại nói trên

Tấm bia bùa phải chăng là kịch bản tâm linh để giải quyết câu chuyện truyền thuyết về con thủy quái Linh Cù, trấn an tâm lý, cũng là một biện pháp giải thích lý do của việc trấn yểm với nhân dân và quan lại ở địa phương (người xưa rất sợ phong thủy và trấn yểm).

Nó hoàn toàn phù hợp với truyền thuyết về Bắc Đế Trấn Vũ- vị thần cai quản chòm sao Bắc cực, thống trị phương Bắc, Ngài là vị thần của Đạo giáo, kiêm quản lý các loài thuỷ tộc, theo hầu ngài là hai tướng quy, xà ( rùa, rắn) và Ngũ long thần tướng, tượng trưng cho sự trường tồn và sức mạnh siêu nhiên.

Nó cũng phù hợp trong cách lý giải của chúng ta về một Hội An, một thương cảng quốc tế sầm uất từ thế kỷ 16, nơi hội tụ và giao lưu, tiếp nhận nhiều nền văn hóa trên thế giới. Nhất là nói về vấn đề Tam giáo đồng nguyên Phật, Lão, Nho đồng nhất trong quan niệm tín ngưỡng của người Việt xưa.

Qua những vấn đề đã trình bày ở trên, chúng ta đã có thể nhận thức được một đời sống rất phong phú của người Hội An. Không chỉ là một giai đoạn văn minh trong quá trình phát triển kinh tế xã hội, mà phong phú cả trong đời sống văn hóa, tâm linh.

Nguồn:https://baovanhoa.vn/van-hoa/giai-ma-tam-bia-bua-o-hoi-an-126819.html