Gỡ nút thắt chính sách: “Cú hích” cho lao động dân tộc thiểu số

Tuy nhiên, sau hơn một thập kỷ, chính sách này cần được sửa đổi nhằm tạo “cú hích” để giải phóng nguồn lực con người vùng khó khăn và bước vào giai đoạn phát triển mới.

Quyết định số 42 về hỗ trợ tổ chức, đơn vị sử dụng lao động DTTS tại khu vực miền núi, vùng đặc biệt khó khăn được xem là một chủ trương lớn, thể hiện quyết tâm của Nhà nước trong việc đồng hành cùng doanh nghiệp (DN) và người lao động DTTS, góp phần giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập và ổn định an sinh vùng sâu, vùng xa.

Trong giai đoạn 2012 – 2024, cả nước có hơn 569.000 lượt lao động đã được Nhà nước hỗ trợ đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và bảo hiểm thất nghiệp, góp phần bảo đảm quyền lợi, ổn định cuộc sống và tạo niềm tin vào chính sách. Gần 88 tỷ đồng đã được phân bổ cho công tác đào tạo nghề, giúp 47.340 lao động được bồi dưỡng tay nghề ngay tại DN hoặc cơ sở sản xuất. Tổng ngân sách thực hiện các chính sách hỗ trợ trong giai đoạn này khoảng 1.270 tỷ đồng, bao gồm chi phí cho bảo hiểm, đào tạo, định mức lao động và miễn giảm tiền thuê đất. Điều đó thể hiện cam kết mạnh mẽ của Nhà nước trong việc đầu tư cho nguồn nhân lực vùng khó khăn. Nhiều tập đoàn và tổng công ty lớn trong ngành cao su, cà phê, giấy – vốn sử dụng nhiều lao động DTTS đã được thụ hưởng chính sách và có điều kiện phát triển ổn định.

Lao động dân tộc thiểu số ở buôn Kon H'ring (xã Ea Yiêng, huyện Krông Pắc) tham gia lớp sơ cấp nghề dệt thổ cẩm. Ảnh: Đinh Nga

Tiêu biểu như tỉnh Đắk Lắk, trong giai đoạn 2012 – 2024, tỉnh đã triển khai hiệu quả các chính sách theo Quyết định số 42. Trong đó, tỉnh đã hỗ trợ đào tạo nghề cho 735 lao động DTTS, tổng kinh phí hơn 2,1 tỷ đồng. Từ năm 2012 đến giữa năm 2025, tỉnh đã hỗ trợ gần 62 tỷ đồng đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho 9.531 lao động thuộc 24 DN, chủ yếu trong lĩnh vực cà phê, cao su, ca cao, lâm nghiệp, dịch vụ trồng trọt. Đồng thời, tỉnh đã miễn giảm tiền thuê đất cho 5 DN, với tổng số tiền trên 113 tỷ đồng. Các đơn vị thụ hưởng gồm: Công ty Cổ phần Cao su Đắk Lắk, Công ty TNHH MTV Cao su Ea H’leo, Công ty Cổ phần Cà phê Ea Pốk, Công ty TNHH MTV Cà phê Ea Tul và Công ty TNHH MTV Cà phê Đrao.

Theo đánh giá của Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), chính sách hỗ trợ tổ chức, đơn vị sử dụng lao động là người DTTS theo Quyết định số 42 đã phát huy hiệu quả rõ nét. Thông qua chính sách hỗ trợ đã giúp DN tiết giảm chi phí đầu tư, giảm giá thành sản xuất, tăng thu nhập, duy trì và mở rộng sản xuất, kinh doanh.

Chính sách hỗ trợ lao động DTTS không chỉ là sự đầu tư cho con người, mà còn là đầu tư cho tương lai phát triển bền vững của vùng miền núi, vùng đặc biệt khó khăn”.

Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn.

Đặc biệt, việc hỗ trợ các loại bảo hiểm đã giúp người lao động yên tâm gắn bó lâu dài, được bảo đảm quyền lợi khi ốm đau, thất nghiệp hoặc hết tuổi lao động. Nhờ đó, đồng bào DTTS có việc làm ổn định, góp phần giữ vững an ninh trật tự tại các địa bàn trọng điểm. Công tác đào tạo nghề cho lao động DTTS đã góp phần thay đổi nhận thức, nâng cao trình độ, tay nghề và năng lực áp dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất. Từ đó, từng bước hình thành tư duy sản xuất chuyên nghiệp, xóa bỏ lối canh tác nhỏ lẻ, manh mún, góp phần nâng cao năng suất lao động, tăng thu nhập và cải thiện đời sống cho người dân.

Mặc dù đã mang lại những kết quả nhất định nhưng sau hơn một thập kỷ triển khai, chính sách này đang dần "lỗi nhịp" trước dòng chảy phát triển mới. Quyết định số 42 bắt đầu bộc lộ những điểm hạn chế như: phạm vi áp dụng quá hẹp, thủ tục rườm rà, nhiều nội dung không còn phù hợp với hệ thống pháp luật hiện hành như Luật Doanh nghiệp, Luật Đất đai sửa đổi...

Chẳng hạn, khi Luật Doanh nghiệp 2020 có hiệu lực, nhiều DN sau cổ phần hóa đã không còn được hưởng chính sách theo Quyết định số 42. Trường hợp của Công ty Cổ phần Cao su Đắk Lắk là một minh chứng. Tuy sử dụng hơn 1.200 lao động DTTS (chiếm hơn 52% tổng số lao động) nhưng từ năm 2021 đến nay, DN này không còn được hỗ trợ, trong khi vẫn phải chi trả hàng chục tỷ đồng tiền thuê đất, tiền bảo hiểm xã hội hằng năm. Áp lực này trực tiếp ảnh hưởng đến đời sống công nhân và hoạt động sản xuất.

Bên cạnh đó, quy định về đào tạo nghề cũng thiếu linh hoạt. DN muốn tự đào tạo nghề ngắn hạn cho lao động mới tuyển phải qua đơn vị có giấy phép, thủ tục nhiều, chi phí cao, không phù hợp với thực tế sản xuất. Các quy định về miễn giảm tiền thuê đất, định mức lao động cũng khó áp dụng…

Lao động dân tộc thiểu số làm việc tại Công ty TNHH SungHyun Đắk Lắk. Ảnh: Đinh Nga

Bà Lương Thị Oanh, Giám đốc Hợp tác xã Sản xuất nông nghiệp Ea Wy (huyện Ea H’leo) chia sẻ, đơn vị có nhu cầu tuyển dụng và đào tạo nhiều lao động là người DTTS. Tuy nhiên, mức hỗ trợ hiện nay còn thấp, việc tổ chức các lớp đào tạo chưa phù hợp với điều kiện thực tế tại địa phương nên không thu hút được người lao động tham gia. Do đó, chính sách sửa đổi cần quan tâm hơn nữa đến đặc điểm, đặc thù của lao động DTTS.

Sở Dân tộc và Tôn giáo Đắk Lắk cũng chỉ rõ, việc sáp nhập địa giới hành chính giữa Đắk Lắk với Phú Yên sẽ có nhiều xã mới có đặc thù dân tộc – miền núi nhưng không nằm trong danh sách thụ hưởng chính sách, tạo ra sự bất bình đẳng ngay trong cùng một địa phương. Do đó, cần bổ sung cơ chế xét đặc thù, cho phép các xã sáp nhập nếu đáp ứng tiêu chí vùng sâu, vùng xa, miền núi, DTTS thì cũng được thụ hưởng chính sách.

Từ thực tế trên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang kiến nghị Chính phủ sửa đổi toàn diện Quyết định số 42 theo hướng: mở rộng đối tượng thụ hưởng, bao gồm tất cả DN, ban quản lý rừng, hợp tác xã sản xuất – chế biến nông, lâm, thủy sản có sử dụng lao động DTTS; nâng mức hỗ trợ đào tạo từ 3 triệu lên 5 triệu đồng/người/khóa học; thời gian hỗ trợ bảo hiểm, định mức lao động kéo dài đến 10 năm; bãi bỏ những điều khoản không phù hợp với hệ thống luật hiện hành, đơn giản hóa thủ tục hành chính. Đồng thời, cập nhật địa bàn hỗ trợ xuống cấp xã, đồng bộ với Luật Đất đai 2024…

Nguồn: https://baodaklak.vn/xa-hoi/202506/go-nut-that-chinh-sach-cu-hich-cho-lao-dong-dan-toc-thieu-so-759164b/