Khám phá miền biên viễn Bắc Sơn

Qua đèo Tam Canh quanh co, ôm lấy những dãy núi đá vôi trải dài, Bắc Sơn hiện ra trong ánh nắng vàng óng ả trên nền trời xanh biếc thăm thẳm.

Phát triển văn hóa gắn với du lịch

Bắc Sơn hôm nay đã thay đổi nhiều. Dọc hai bên đường dẫn đến trung tâm huyện Bắc Sơn, xen lẫn nhà bê-tông hiện đại với mái nhựa, mái tôn, mái tấm lợp fibro xi-măng là những mái nhà sàn cổ lợp ngói âm dương truyền thống lấm tấm rêu xanh, điểm nhấn yên bình của thung lũng Bắc Sơn.

Xuống hết đèo Tam Canh, ngay lối rẽ trái hướng về xã Long Đống, chúng tôi đã thấy các lán ngói san sát. Những lò nung ngói to nhỏ bằng gạch xỉ hai bên đường, khắp nơi là mầu nâu vàng đặc trưng của đất sét.

Nghề làm ngói âm dương truyền thống của xã Long Đống, huyện Bắc Sơn đã có từ hơn 100 năm trước. Hiện nay, tuy nhu cầu của thị trường không cao, nhưng nhiều hộ dân nơi đây vẫn duy trì, giữ cho những lò nung đỏ lửa đêm ngày, như một cách bảo tồn nét văn hóa đặc trưng, một vốn quý trong đời sống truyền thống của đồng bào.

Vừa thoăn thoắt tước khối đất sét, vừa vui vẻ trò truyện, bà Dương Thị Nga (xã Long Đống, huyện Bắc Sơn) cho biết: Nguyên liệu chính làm ngói âm dương là đất sét nguyên chất được mua ở huyện Bình Gia. Đất sét sau đó sẽ được tước đất, lọc sỏi để loại bỏ tạp chất, ngâm nước ủ cho dẻo rồi đưa vào đóng khuôn, đợi khô sẽ cho vào lò nung. Viên ngói âm dương có hình máng, kích thước từ 25-30 cm/viên. Gọi là âm dương vì khi lợp có viên úp, viên ngửa. Hàng ngói xếp úp là ngói dương, xếp ngửa là ngói âm. Hai hàng ngói sấp ngửa đan lồng vào nhau tạo ra sự cố kết, chắc chắn.

Khác với trước đây, hiện nay nhu cầu sử dụng ngói âm dương tăng cao do yếu tố thẩm mỹ cũng như tính chất mát về mùa hè, ấm về mùa đông của loại ngói này. Đời sống của bà con cũng vì thế mà khấm khá hơn. Ngói được tiêu thụ khắp cả nước.

Gần đây, làng nghề làm ngói âm dương thôn Long Hưng, xã Long Đống, huyện Bắc Sơn cũng trở thành một điểm đến chính thức trong hành trình khám phá Công viên địa chất UNESCO Lạng Sơn “Một con đường mở ra, nơi những viên gạch thì thầm những bí mật cổ xưa”.

Tiếp tục cuộc hành trình, chúng tôi đến với thung lũng Bắc Sơn, thuộc Làng du lịch văn hóa Quỳnh Sơn, cách trung tâm huyện 2 km về phía bắc. Khác với thời điểm từ tháng 7 đến tháng 10 với những thảm lúa chín vàng, vào tháng 3, thung lũng Bắc Sơn tươi xanh, điểm xuyết sắc trắng của hoa mơ, hoa lê, hoa mận.

Là người con Bắc Sơn mang niềm đam mê với nghệ thuật nhiếp ảnh, từ nhiều năm nay, mỗi khi có thời gian, nghệ sĩ nhiếp ảnh Dương Doãn Tuấn (hội viên Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam) thường dành thời gian ngao du khắp các thôn bản, săn tìm những hình ảnh thật đẹp, thật ưng ý về cảnh sắc quê hương. Đất mẹ Bắc Sơn đã nuôi dưỡng, mang tới cho anh nhiều giải thưởng nhiếp ảnh cao quý như “Bắc Sơn mờ sương” (Huy chương bạc Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực miền núi phía Bắc), “Mùa vàng Bắc Sơn” (Triển lãm Cuộc thi Ảnh nghệ thuật cấp quốc gia “Tự hào một dải biên cương năm 2022”).

Đoàn văn nghệ xã Bắc Quỳnh, huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn biểu diễn tiết mục hát then, đàn tính cho du khách. (Ảnh: NGUYỄN ĐĂNG)

Dương Doãn Tuấn còn đảm nhiệm chức vụ Phó chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Bắc Quỳnh. Theo anh, nhiều năm trở lại đây, mô hình du lịch cộng đồng (homestay) luôn được đánh giá là một trong những hướng đi đúng đắn và hiệu quả của địa phương.

Kết nối du lịch với trải nghiệm thực tế

“Năm 2010, xã Bắc Quỳnh được huyện chọn thí điểm triển khai làng văn hóa du lịch cộng đồng. Từ đó đến nay, nhiều hộ gia đình đăng ký tham gia đón khách theo hình thức homestay. Các hộ đầu tư về nhà cửa, chỗ ăn nghỉ, chú trọng giới thiệu với khách du lịch về bản sắc văn hóa của địa phương, truyền thống của dân tộc Tày, cách chế biến các món ăn phù hợp với du khách”, đồng chí Dương Doãn Tuấn cho biết.

Anh Dương Công Cồ, chủ cơ sở lưu trú ở thôn Thâm Pát, xã Bắc Quỳnh, chia sẻ: “Sau khi tốt nghiệp Trường đại học Thể dục thể thao, tôi quyết định trở về quê hương để phát triển kinh tế gia đình. Năm 2022, nhận thấy tiềm năng du lịch cộng đồng tại địa phương, tôi quyết định làm homestay. Với diện tích hơn 1.200m², tôi bàn với gia đình vay vốn ngân hàng, cải tạo nhà ở, xây dựng mô hình mang tên “Dịch vụ du lịch trải nghiệm dành cho du khách”.

Về đêm, không gian Bắc Sơn tưởng như chùng xuống thì lại là lúc những điệu múa, câu hát ví, hát then cùng thanh âm trong trẻo của cây đàn tính lại được cất lên, làm say lòng du khách phương xa. Tham gia biểu diễn là những chàng trai, cô gái Tày với sắc áo chàm. Hiện mỗi xã đều duy trì được một đội nhóm biểu diễn được đào tạo và truyền dạy bài bản, liên tục.

Cùng với âm nhạc và những thức quà ẩm thực địa phương, đây là một trong những hoạt động du lịch nổi bật giúp du khách có dịp được trải nghiệm, hòa mình cùng đời sống dân dã, nét văn hóa đặc sắc của bà con, từ đó thấu hiểu và yêu thêm mảnh đất Bắc Sơn anh hùng nhưng chan chứa nghĩa tình này.

Từng có thời gian công tác và giảng dạy tại Trường trung học phổ thông Bắc Sơn, từ ý thức của một nhà giáo, với đồng chí Dương Thị Thép, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Bắc Sơn, việc gìn giữ bảo tồn các nét văn hóa gắn với phát triển du lịch cần xây dựng nền tảng từ chính thế hệ trẻ. Giáo dục các em qua điệu then, tiếng tính, qua những bài hát dân ca của bà, của mẹ, để các em hiểu và yêu quê hương mình, qua đó sẽ từng bước xây dựng ý thức chăm lo và phát triển quê hương.

Qua kiểm kê, huyện Bắc Sơn có 5 loại hình di sản văn hóa phi vật thể gắn với từng tộc người gồm: Lễ hội, tập quán xã hội, nghề thủ công truyền thống, nghệ thuật trình diễn dân gian và tri thức dân gian. Trên cơ sở những giá trị tự nhiên, lịch sử, văn hóa, hiện nay, huyện Bắc Sơn chú trọng phát triển du lịch sinh thái trải nghiệm, du lịch lịch sử văn hóa, du lịch cộng đồng. Cho đến nay, trên địa bàn huyện Bắc Sơn có 10 điểm du lịch, cơ sở lưu trú du lịch.

Cùng với Bắc Sơn, nhiều địa phương khác trên địa bản tỉnh Lạng Sơn cũng đã bắt tay xây dựng và triển khai thực hiện mô hình du lịch gắn với giá trị văn hóa bản sắc, bước đầu ghi nhận sự tăng trưởng qua từng năm.

Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lạng Sơn Lê Hải Yến: “Đến nay, tỉnh Lạng Sơn có 335 di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh đã được xếp hạng và đưa vào danh mục kiểm kê. Lạng Sơn còn là nơi lưu giữ kho tàng di sản văn hóa phi vật thể hết sức phong phú, đa dạng. Tỉnh cũng có 9 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia; 2 di sản văn hóa phi vật thể được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Cùng với đó, tới đây, vào tháng 9/2025, UNESCO sẽ chính thức ghi danh công nhận Công viên địa chất toàn cầu Lạng Sơn”.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Lạng Sơn Dương Xuân Huyên cho biết: “Công tác tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu, ứng dụng công nghệ thông tin, các thành tựu khoa học, kỹ thuật hiện đại vào việc quản lý, bảo tồn di sản văn hóa dân tộc gắn với phát triển du lịch được quan tâm, đẩy mạnh. Hiện nay, ngoài việc xây dựng các sản phẩm, các tuyến, điểm đến du lịch..., tỉnh Lạng Sơn đã, đang từng bước đầu tư xây dựng hệ thống phần mềm quản lý, số hóa di sản; triển khai hệ thống “Cổng thông tin du lịch thông minh và ứng dụng du lịch thông minh trên thiết bị di động” nhằm bảo lưu, trao truyền, tôn vinh, quảng bá, giới thiệu các nét đẹp văn hóa truyền thống của tỉnh đến bạn bè trong và ngoài nước”.

Nguồn: https://nhandan.vn/kham-pha-mien-bien-vien-bac-son-post868520.html