Kiến trúc độc đáo của đồng bào Khmer An Giang

Chùa Xà Tón (Xvayton) tọa lạc tại xã Tri Tôn (tỉnh An Giang), mang kiến trúc độc đáo và đậm nét văn hóa Khmer Nam Bộ. Với lịch sử lâu đời, nơi đây lưu giữ những giá trị tâm linh, tín ngưỡng sâu sắc, gắn liền với đời sống tâm linh và tinh thần của Phật tử. Ngày 12/12/1986, Bộ Văn hóa đã ban hành Quyết định số 235/VH-QĐ công nhận chùa Xà Tón là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia.

Cổng chùa Xà Tón tại Tri Tôn trang trí mùa lễ Dâng y.

Theo sư Chau Sóc Khon (trụ trì chùa Xà Tón), tên gọi của chùa gắn với câu chuyện được lưu truyền rộng rãi tại địa phương. Trước đây, vùng Bảy Núi, đặc biệt ở Tri Tôn rất hoang sơ, cây cối mọc phủ khắp vùng, nên nhiều khỉ đến sinh sống, số lượng lên tới hàng trăm con. Mỗi khi thấy có người đi ngang qua, chúng tràn xuống quấy phá, nắm kéo.

Khi ấy, phum sóc vẫn còn thưa thớt nhưng đồng bào Khmer đã sớm xây dựng chùa để thờ Phật, đồng thời lấy tên “Xvayton” để đặt cho chùa, trong tiếng Khmer có ý nghĩa là “khỉ túm kéo”. Sau này, người dân quen gọi theo phiên âm tiếng Việt, đọc chạy thành chùa “Xà Tón”.

Chùa Xà Tón là ngôi cổ tự thuộc hệ phái Nam tông, có lịch sử hơn 300 năm, được khởi dựng năm 1696. Ban đầu, chùa chỉ là công trình đơn sơ bằng ván gỗ, mái lá trên nền đất thấp. Năm 1896, chùa được trùng tu, nhà chùa cùng người dân địa phương đào thêm hồ nước phía trước để lấy đất tôn cao nền móng.

Kiến trúc độc đáo của chùa Xà Tón thể hiện đặc trưng ở mọi góc nhìn.

Sau khi nền móng được xây kiên cố bằng đá xanh, vôi và ô dước, ngôi chùa được xây dựng lại vững chãi bằng gạch ngói, cột gỗ căm xe. Công trình mất 2 năm để hoàn thiện và có diện mạo như ngày nay.

Trải qua hàng trăm năm, khuôn viên chùa hiện nay được che mát bởi hàng cây cổ thụ vững chãi, không gian rộng, với kiến trúc đầy ấn tượng đặc trưng văn hóa Khmer. Những ngôi bảo tháp cổ kính tôn thêm nét đẹp uy nghiêm; cổng chùa xây dựng theo kiểu tam quan; bố cục kiến trúc được sắp xếp thống nhất với nhau trong từng hạng mục riêng biệt...

Hồ nước trong khuôn viên của chùa Xà Tón.

Khu chánh điện chùa Xà Tón đặt tại trung tâm, nằm trên nền cao nổi bật, hướng về phía mặt trời mọc. Từng đường nét bố trí và cách phối màu hài hòa tạo cho không gian vẻ đẹp cuốn hút đậm nét nghệ thuật.

Trên các mái vòm của chùa Xà Tón đều có hình tượng thần rắn Neak, được đúc chạm công phu với 7 hoặc 9 đầu dọc theo lan can lên chính điện, giữ vai trò hộ pháp bảo vệ chùa và phum sóc. Đây được xem là biểu tượng cho cội nguồn và bản sắc văn hóa Khmer, mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, khác biệt với hình tượng rồng của người Việt.

Không gian bên trong chùa gây ấn tượng với các bức tranh Phật tích phủ kín tường. Đặc biệt, gian thờ giữa đặt rất nhiều pho tượng Phật Thích Ca với các tư thế đứng, nằm, ngồi… vừa trang nghiêm, vừa thanh thoát.

Bà con phật tử cùng nhau làm bánh gừng nhân dịp lễ Dâng y.

Chúng tôi may mắn đến tham quan chùa Xà Tón ngay dịp lễ Dâng y của đồng bào Khmer. Bà con Phật tử tụ họp tại chùa làm bánh gừng, không khí rộn rã và ấm áp. Người dân cho biết, chùa là nơi tổ chức hầu hết lễ hội truyền thống quan trọng của đồng bào. Hàng năm, ngoài Sen Đôn Ta, chùa còn diễn ra nhiều lễ, Tết lớn, như: Chôl Chnăm Thmây, lễ Dâng y, lễ Phật đản...

Kinh lá buông được lưu giữ tại chùa Xà Tón, xã Tri Tôn.

 “Tôi rất ấn tượng về kiến trúc nghệ thuật của chùa Xà Tón, các chi tiết chạm khắc trên từng mái vòm mang đậm chất văn hóa của đồng bào Khmer, không gian chùa rộng rãi, thoáng mát. Tôi tìm đến đây còn vì lý do muốn “mục sở thị” những quyển kinh lá buông. Chùa này là một trong số ít chùa Khmer còn giữ tài sản quý giá nói trên, lưu giữ qua hàng trăm năm”, chị Nguyễn Thị Thanh Thủy (xã Chợ Mới) chia sẻ.

Kinh lá buông mà chị Thủy nhắc tới chính là di sản văn hóa vô giá tại chùa Xà Tón. Trong ngôi chùa cổ này hiện lưu giữ hơn 100 bộ kinh lá buông, dùng để thuyết giảng và lưu truyền Phật pháp, được chép lại bằng chữ Pali và chữ Khmer cổ...

Chùa Xà Tón có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần của đồng bào Khmer. Đây không chỉ là không gian tín ngưỡng thuần túy, mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa cộng đồng, lưu giữ nghệ thuật kiến trúc đặc sắc, cùng các phong tục, tập quán đặc trưng của đồng bào Khmer vùng Bảy Núi.

Bài, ảnh: NHƯ HUỲNH - KIỀU TRANG

Nguồn: https://baoangiang.com.vn/kien-truc-doc-dao-cua-dong-bao-khmer-an-giang-a467495.html