Liên kết vùng – chìa khóa chiến lược mở lối tăng trưởng cho Việt Nam

(Dân trí) - Với liên kết vùng, các tỉnh không chỉ dừng lại ở giao dịch mà sẽ đầu tư sâu rộng vào nhau, phát huy được sức mạnh kinh tế và kết quả cuối cùng là tăng thu cho ngân sách Nhà nước.

Trong những thập kỷ qua, Việt Nam đã đạt nhiều kết quả tích cực trong phát triển vùng. Một số vùng kinh tế - xã hội đã hình thành trung tâm sản xuất tập trung, chuyên môn hóa theo hướng hiện đại. Năng suất lao động và thu nhập bình quân đầu người ở nhiều khu vực có sự cải thiện đáng kể.

Tuy nhiên, bên cạnh thành tựu, vẫn còn không ít hạn chế. Sự phát triển giữa các vùng chưa đồng đều, khoảng cách giàu nghèo còn lớn, nhất là giữa đô thị và nông thôn, giữa các vùng phát triển nhanh và những khu vực còn khó khăn. Nguồn nhân lực chất lượng cao chưa được phân bổ hợp lý, cơ sở hạ tầng còn thiếu đồng bộ….

“Nỗi niềm" quá khứ: Sự thiếu liên kết vùng gây lãng phí, kéo lùi tăng trưởng kinh tế và năng suất lao động

Một trong những nguyên nhân cơ bản là việc liên kết phát triển vùng, xây dựng không gian kinh tế chưa hiệu quả, nguồn lực bị phân tán; lợi ích của từng địa phương bó buộc theo địa giới hành chính, thậm chí còn cạnh tranh, làm triệt tiêu lợi thế chung của toàn vùng.

Theo chuyên gia, trước tháng 8/2025, sự thiếu liên kết vùng giữa 63 tỉnh thành đã gây ra nhiều bất cập và lãng phí, điển hình là sự trùng lặp trong quy hoạch và đầu tư, dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh, phân bổ nguồn lực không hiệu quả và lãng phí tài nguyên do không tận dụng được lợi thế so sánh của từng vùng.

Ngoài ra, tình trạng này còn cản trở luồng di chuyển của lao động và hàng hóa, cũng như hạn chế khả năng hợp tác và ứng phó với các vấn đề chung. Hệ quả, tốc độ tăng trưởng kinh tế và năng suất lao động của vùng những năm gần đây có xu hướng chậm lại.

Thống kê cho thấy tốc độ tăng trưởng ở Đông Nam Bộ từng đạt trung bình trên 10% rồi giảm rõ rệt trong thập niên gần đây, duy trì trung bình 7-8% mỗi năm. Đặc biệt, tăng trưởng GRDP giảm sâu trong năm 2020-2021 do Covid-19. Sức hút FDI cũng suy giảm khi quy mô trung bình mỗi dự án của vùng chỉ khoảng 10 triệu USD, thấp hơn mức bình quân cả nước là 12,42 triệu USD.

Về năng suất lao động, theo báo cáo của Tổng cục Thống kê giai đoạn 2011-2020, bình quân mỗi năm tốc độ tăng năng suất lao động của toàn nền kinh tế đạt 5,29%. So với các nước trong khu vực, mức tăng này rất thấp, đáng chú ý là chênh lệch tuyệt đối vẫn tiếp tục gia tăng.

Tính theo PPP 2017, năng suất lao động của Việt Nam năm 2020 đạt 18,4 nghìn USD, chỉ bằng 11,3% mức năng suất của Singapore; 23% của Hàn Quốc; 24,4% của Nhật Bản; 33,1% của Malaysia; 59,1% của Thái Lan; 60,3% của Trung Quốc; 77% của Indonesia và bằng 86,5% năng suất lao động của Philippines.

Doanh nghiệp logistics vui mừng sau sáp nhập

Việc thiếu quy hoạch đồng bộ cảng/khu công nghiệp đẩy chi phí logistics ở Việt Nam lên cao, trung bình ở mức 16 - 17% GDP. (Ảnh: DT).

 Ngoài ra, những hạn chế như "phát triển manh mún, cục bộ" hay "cạnh tranh thiếu lành mạnh" cũng đang kiềm hãm sự tăng tốc chung của nền kinh tế. Chưa kể, các hành vi cạnh tranh không tuân thủ nguyên tắc đạo đức kinh doanh, gây tổn hại đến lợi ích của các bên tham gia thị trường và ảnh hưởng tiêu cực đến sự ổn định của hệ thống kinh tế.

Dự thảo các văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng nêu rõ tình trạng phát triển manh mún, cục bộ và cạnh tranh thiếu lành mạnh đã gây cản trở quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế, làm chậm lại quá trình tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, giảm tính cạnh tranh của nông sản Việt Nam và cả nền kinh tế trong bối cảnh hội nhập."

Trong đó, việc phát triển sản xuất và kinh doanh không đồng bộ, không có sự liên kết chặt chẽ, dẫn đến tình trạng manh mún, cục bộ, hạn chế năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Lấy ví dụ, việc thiếu quy hoạch đồng bộ cảng/khu công nghiệp đẩy chi phí logistics ở Việt Nam lên cao, trung bình ở mức 16 - 17% GDP. Đây là mức chi phí logistics tương đối cao so với các nước trong khu vực và châu lục (Nhật Bản chi phí logistics chỉ chiếm 11%/GDP, Singapore 8%, Malaysia 13%, Indonesia 13%)…

Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Cao Hồng Phong - Phó Tổng Giám đốc phụ trách Cảng Gemalink - bày tỏ sự vui mừng khi Vũng Tàu chính thức trở thành một phần của TPHCM. Ông Phong cho biết, đây là cơ hội vàng để hình thành cụm cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ theo mô hình siêu cảng số và hệ thống logistics thông minh, vận hành bằng dữ liệu lớn và công nghệ số hóa.

Liên kết vùng là một bước đi chiến lược tất yếu giải quyết gốc rễ vấn đề

Với những hệ lụy trên, sự ra đời của "tư duy chủ đạo" về liên kết vùng như một đòi hỏi tất yếu. Trong đó, hành động cách mạng - việc sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh (từ 63 xuống 34) là minh chứng quyết tâm chính trị sắt đá, thể hiện vai trò lãnh đạo quyết đoán, nhìn xa trông rộng của Đảng để giải quyết tận gốc rễ vấn đề.

Theo quy hoạch tổng thể quốc gia, cả nước được chia thành sáu vùng kinh tế - xã hội, mỗi vùng có đặc điểm riêng về vị trí, tiềm năng và thế mạnh, được định hướng phát triển phù hợp với lợi thế đặc thù. Đây là bước đi chiến lược nhằm tạo sự cân bằng trong phân bổ nguồn lực, đồng thời khuyến khích các vùng phát triển theo hướng liên kết, bổ trợ lẫn nhau.

Mô hình này giúp giảm bớt cấp trung gian, thu gọn đầu mối, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, đồng thời tạo điều kiện cho việc phân bổ nguồn lực và điều hành phát triển vùng được thông suốt, tập trung và linh hoạt hơn.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan: Lên kết vùng là một bước đi chiến lược tất yếu giải quyết gốc rễ vấn đề (Ảnh: DT).

Dưới góc độ chuyên gia, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho biết liên kết vùng dưới sự định hướng thống nhất của Đảng là con đường duy nhất để tối ưu hóa nguồn lực, tạo sức mạnh cộng hưởng thay vì triệt tiêu lẫn nhau.

Bà Chi Lan cho biết, thực tế trước kia Việt Nam cũng có thời gian phát triển kinh tế theo mô hình, song song lập các ban chỉ đạo. Tuy nhiên, các mô hình này đến nay không hiệu quả, còn phía các ban lãnh đạo cũng không đủ nguồn lực cũng như không đủ quyền quyết định để đưa đến thành công như kỳ vọng.

“Có một vài tỉnh có chủ động liên kết và phát huy được sức mạnh, tuy nhiên đây không phải là mô hình theo chính sách chung”, bà nhận định.

Chuyên gia cũng lấy ví dụ về ABCD Mekong - mô hình liên kết 4 tỉnh hỗ trợ đầu ra nông sản sạch khá thành công. Mô hình được lập ra bởi nhu cầu hiện hữu và sự tự nguyện của người dân, doanh nghiệp cùng lãnh đạo 4 tỉnh An Giang, Bến Tre, Cần Thơ, Đồng Tháp đồng ý liên kết.

“Tuy nhiên, chỉ 4 tỉnh thành với nhau thì cũng không giải quyết được vấn đề chung. Đây chỉ dừng lại ở liên kết riêng lẻ, không phải là liên kết do Chính phủ đề ra”, bà Chi Lan nhấn mạnh.

Theo đó, việc sáp nhập các tỉnh thành và liên kết vùng là cần thiết, theo bà Chi Lan, để phát huy cao lợi thế các bên, cùng phát triển bền vững, lâu dài. Chia nhỏ ra sẽ không làm được, chuyên gia nói thêm.

Bên cạnh đó, việc sáp nhập tỉnh thành theo chiều ngang còn là bước đi vô cùng quan trọng để sắp xếp địa lý lại một cách hợp lý hơn. Ví dụ với các tỉnh miền núi, trước khi họ gặp rất nhiều khó khăn để phát triển giao thương do không có bến cảng, không có cơ hội kết nối với nhà đầu tư, khách hàng… Như vậy, khi liên kết theo chiều ngang, mỗi tỉnh mới có biển có núi không chỉ phát huy hết được lợi thế mỗi nơi, mà còn hỗ trợ giải quyết được những vướng mắc hiện tại.

Chưa kể, với liên kết vùng, các tỉnh không chỉ dừng lại ở giao dịch mà sẽ đầu tư sâu rộng vào nhau, phát huy được sức mạnh kinh tế và kết quả cuối cùng là tăng thu cho ngân sách Nhà nước.

Ở diễn biến ngược lại, sáp nhập cũng giúp tránh lãng phí. Lấy ví dụ sân bay, tỉnh nào cũng muốn có sân bay và xây dựng sân bay nhỏ, song nhu cầu đi lại ở khoảng cách ngắn bằng hàng không là không nhiều, dẫn đến xây ra để đó, rất lãng phí.

Hay nhà máy điện, tỉnh này có thì tỉnh kia cũng muốn có. Nhưng với ngành đặc thù như điện lực, bà Chi Lan nhấn mạnh, phải quy hoạch tập trung thành một khu vực nơi có những điều kiện thuận lợi để đầu tư.

Với những luận điểm trên, chuyên gia tin tưởng Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng tới đây sẽ tiếp tục phân chia lại theo các tỉnh mới, liên kết vùng này với cùng khác trên nguyên tắc phân công rõ ràng các nhiệm vụ dựa trên lợi thế mỗi bên. Từ đó, mỗi vùng đều tăng tốc và kéo cả nền kinh tế phát triển.

Tựu chung, việc Đảng xác định liên kết vùng là tư duy chủ đạo và hành động sáp nhập đơn vị hành chính là bước đi lịch sử, tạo nền tảng vững chắc, khơi dậy niềm tin vào một giai đoạn phát triển mới, hiệu quả hơn.

Riêng khu vực phía Nam, sau hợp nhất TPHCM đóng vai trò Trung tâm kinh tế tài chính, kinh tế số, công nghệ cao, sáng tạo khởi nghiệp… nơi cung cấp tài chính, nhân lực, tri thức cho TPHCM và vùng Nam Bộ.

Cực thứ 2 là phía Bình Dương là đô thị công nghiệp gắn với trung tâm đô thị công nghiệp và trung tâm logistic đường sắt. Về liên kết vùng, như các khu công nghiệp Bình Dương, Đồng Nai, và Phú Mỹ phải nối với cụm cảng quốc tế Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ.

Trung tâm đường sắt phải nối tất cả hạ tầng trọng điểm và trung tâm tỉnh thành lân cận. Tức là nối với Cảng Cần Giờ, sân bay Long Thành, trung tâm TP.HCM, Biên Hòa, Long An, Tây Ninh…

Cực thứ 3 là đô thị biển Bà Rịa - Vũng Tàu, gồm 2 cụm quan trọng là kinh tế đô thị cảng biển Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ trong vịnh Gành Rái. Đô thị cảng tầm cỡ châu Á và chuỗi đô thị du lịch biển Cần Giờ - Vũng Tàu - Long Hải- Hồ Tràm…

Việc sáp nhập đã mang lại tín hiệu tích cực ban đầu. 9 tháng đầu năm 2025, Đồng Nai và Tây Ninh là hai địa phương ghi nhận kết quả thu ngân sách ấn tượng nhất vùng Đông Nam Bộ. Đồng Nai thu hơn 73.000 tỷ đồng, đạt 104% dự toán Chính phủ giao, trong khi Tây Ninh vượt 105,6% với tổng thu hơn 39.000 tỷ đồng.

Đây là hai trong số ít địa phương hoàn thành sớm chỉ tiêu năm, góp phần tạo nên bức tranh tài khóa tích cực cho toàn vùng. Trong khi đó, TPHCM đầu tàu kinh tế của cả nước thu ước đạt hơn 570.000 tỷ đồng, tương đương 81,8% dự toán năm và tăng hơn 15% so với cùng kỳ.

Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/lien-ket-vung-chia-khoa-chien-luoc-mo-loi-tang-truong-cho-viet-nam-20251024142025177.htm