Lụa Vạn Phúc từ OCOP đến mạng lưới thành phố thủ công sáng tạo thế giới

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử nhưng nghề dệt lụa vẫn gắn bó với dân Vạn Phúc như một mảnh của hồn làng. Thời phong kiến nhà Nguyễn làng có tên là Vạn Bảo được chọn để may quốc phục cho hoàng triều nhưng do kị húy phải đổi thành Vạn Phúc. Thời thuộc Pháp năm 1931 lụa Vạn Phúc lần đầu tiên được quảng bá ra thế giới khi giới thiệu tại hội chợ Marseille và được khách nước ngoài đánh giá là sản phẩm đệ nhất tinh xảo của xứ Đông Dương.

Thời bao cấp sản phẩm lụa Vạn Phúc được xuất sang các nước thuộc khối xã hội chủ nghĩa, thu về nguồn ngoại tệ quý giá cho đất nước còn đang gặp nhiều khó khăn. Thời kinh tế thị trường mới mở cửa, làng Vạn Phúc có hàng ngàn khung dệt, sản xuất nhiều loại lụa phần đáp ứng cho thị trường nội địa, phần để xuất khẩu.

Trong nhịp sống hiện đại, lụa Vạn Phúc lại gắn với chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) khi có tới 4 sản phẩm được xếp hạng 4 sao và 5 sao. Theo ông Nguyễn Văn Hùng - Chủ tịch Hội làng nghề dệt lụa Vạn Phúc khi tham gia OCOP, sản phẩm lụa Vạn Phúc được cải tiến hơn về chất lượng theo tiêu chuẩn quốc gia. Nhờ đó nó được người tiêu dùng tin tưởng hơn, sản lượng tiêu thụ tăng lên thấy rõ, đời sống của hàng trăm hộ làm nghề cũng được cải thiện. Trung bình mỗi năm làng Vạn Phúc sản xuất khoảng 100.000m lụa các loại trong đó có khoảng 39.000m lụa tơ tằm và 61.000m lụa tơ bóng, cho doanh thu xấp xỉ 20 tỷ đồng.

Lễ công nhận làng lụa Vạn Phúc trở thành thành viên mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo trên toàn thế giới. Ảnh: Thảo Nguyên. — Lễ công nhận làng lụa Vạn Phúc trở thành thành viên mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo trên toàn thế giới. Ảnh: *Thảo Nguyên.*

Không chỉ đơn điệu, bó hẹp với một vài chủng loại lụa mà hiện làng Vạn Phúc có khoảng 70 loại the, lụa, gấm, lĩnh với những tên gọi như lụa vân, băng hoa, long phượng, mây bay, tứ quế...Trong đó nổi tiếng nhất là lụa vân dệt từ tơ tằm với hoa văn được dệt chìm và nổi trên nền vải mỏng, nhẹ, tạo hiệu ứng độc đáo và sang trọng khi nhìn dưới ánh sáng. Lụa vân có đặc tính mềm mại, mát vào mùa hè và ấm vào mùa đông, rất thích hợp để may các trang phục như áo dài. Lụa vân, lụa trơn, lụa satin của cơ sở sản xuất Triệu Văn Mão chính là những sản phẩm của làng đã được TP Hà Nội công nhận OCOP.

Tuy nhiên không bằng lòng với những gì hiện có, lụa Vạn Phúc ngày càng muốn vươn mình ra thế giới. Không chỉ cải tiến chất lượng, mẫu mã của sản phẩm mà dân làng còn nghiên cứu tính ứng dụng của chúng sao cho phù hợp với thị hiếu của khách nước ngoài, nghĩa là bán cái mà khách hàng cần chứ không phải là cái mình đang có. Họ chủ động trong việc xúc tiến thương mại, tham gia các triển lãm, hội chợ quốc tế, mở rộng kênh giao thương ngoài trực tiếp còn có gián tiếp qua mạng internet, xây dựng website, sử dụng mạng xã hội zalo, facebook để quảng bá tính độc đáo, tính hữu ích, tính văn hóa của sản phẩm làng mình.

Khung dệt truyền thống. Ảnh: Thảo Nguyên. — Khung dệt truyền thống. Ảnh: *Thảo Nguyên.*

Các tour du lịch cho khách quốc tế trải nghiệm các công đoạn của nghề dệt lụa cũng là một cách mà người Vạn Phúc kể về câu chuyện của làng, tạo cảm hứng cho khách mua hàng đồng thời lan tỏa văn hóa truyền thống Việt Nam.

Một tin vui với cả vạn dân Vạn Phúc là trong chuyến khảo sát tới làng hồi tháng 10 năm 2024 các giám khảo của Hội đồng Thủ công thế giới đã đánh giá cao những giá trị độc đáo của nghề lụa trải qua hàng chục thế kỷ với lớp lớp nghệ nhân giỏi và yêu nghề tiếp nối nhau đưa văn hóa truyền thống ra thế giới. Đó có thể kể đến nghệ nhân Triệu Văn Mão, người làm ra sản phẩm lụa vân để thành phố làm quà tặng dịp đại lễ 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội chứa các biểu tượng vân là mây, Thăng Long là rồng, rồi có Khuê Văn Các một công trình văn hóa tiêu biểu của Hà Nội.

Sau khi ông Mão mất, nghệ nhân Nguyễn Thị Tâm tiếp quản cơ sở này, ngoài việc duy trì lụa vân, bà còn có kỹ thuật dệt hoa trên lụa. Nghệ nhân Trần Thị Ngọc Lan đã mày mò nghiên cứu để sáng tạo ra loại các loại lụa ít nhàu, khó phai màu đồng thời cải tiến kỹ thuật dệt, giải phóng sức lao động nặng nhọc của nghề.

Khách nước ngoài thích thú với lụa. Ảnh: Thảo Nguyên. — Khách nước ngoài thích thú với lụa. Ảnh: *Thảo Nguyên.*

Trước những gì mắt thấy, tai nghe, tay sờ rồi trực tiếp trải nghiệm trang phục từ lụa Vạn Phúc các giám khảo của Hội đồng Thủ công thế giới đã hoàn toàn đồng tình với việc duyệt làng trở thành thành viên thứ 68 của mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo trên toàn thế giới.

Với người Vạn Phúc đó là vinh dự nhưng cũng là trách nhiệm lớn lao để làm sao đưa hình ảnh của làng mình vươn ra biển lớn, tạo sinh kế cho hàng trăm hộ gia đình; làm sao để sản phẩm của làng mình hòa nhập nhưng không được hòa tan, học hỏi những xu thế của thời đại mà vẫn mang cốt cách dân tộc.