Sắp xếp đại học phải đảm bảo không gián đoạn việc học của sinh viên

(Dân trí) - Việc sắp xếp, tái cấu trúc, sáp nhập, giải thể các cơ sở giáo dục đại học không đạt chuẩn cần đảm bảo không làm gián đoạn việc giảng dạy, học tập của giảng viên, sinh viên.

Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đặt ra nhiệm vụ phải hiện đại hóa, nâng tầm giáo dục đại học, tạo đột phá phát triển nhân lực trình độ cao và nhân tài, dẫn dắt nghiên cứu, đổi mới sáng tạo.

Trong đó, sắp xếp, tái cấu trúc, sáp nhập các cơ sở giáo dục đại học là một trong những giải pháp trọng tâm.

Tại Hội nghị giáo dục đại học năm 2025, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn khẳng định, cuộc đại sắp xếp các cơ sở giáo dục lần này là một mệnh lệnh.

Đây là thời cơ, là thời vận, thời điểm để giáo dục đại học bứt phá. "Nếu không nắm được thời cơ, nắm lấy sức mạnh, nghĩa là chúng ta có lỗi", người đứng đầu ngành giáo dục nhấn mạnh.

Trước cuộc cách mạng về sắp xếp, sáp nhập các trường đại học, Báo Dân trí tổ chức tuyến bài với chủ đề: "Cuộc đại sắp xếp các trường đại học: Bước ngoặt chiến lược để đột phá phát triển".

Tuyến bài là bức tranh toàn cảnh về định hướng sắp xếp, tái cấu trúc và sáp nhập các trường đại học tại Việt Nam, mà ở đó, các chuyên gia đầu ngành sẽ tham gia phản biện, làm rõ những cơ hội đột phá phát triển cho giáo dục đại học và các thách thức cần chung tay giải quyết để cuộc cách mạng giáo dục đại học đi đến đích theo đúng tinh thần của Nghị quyết 71.

Theo dữ liệu thống kê năm học 2023-2024 của Bộ GD&ĐT, cả nước có 176 đại học, trường đại học, học viện công lập với hơn 1,8 triệu sinh viên và hơn 68.000 giảng viên, cán bộ quản lý. Con số này không bao gồm các trường quân đội, công an. 

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT dự tính có khoảng 140 trường thuộc diện sắp xếp và số trường đại học sẽ giảm sâu trong thời gian tới. Điều này cũng đồng nghĩa với việc một lượng lớn sinh viên, giảng viên chịu tác động.

Nhiều chuyên gia, lãnh đạo, nguyên lãnh đạo các trường đại học, nhà nghiên cứu, giảng viên… đề xuất các giải pháp để cuộc đại sắp xếp, tái cấu trúc lớn nhất trong lịch sử giáo dục đại học Việt Nam hoàn thành mục tiêu đề ra, tinh gọn về quy mô, mạnh về cạnh tranh, nâng cao chất lượng học thuật, đồng thời đảm bảo không làm gián đoạn việc dạy và việc học của sinh viên, giảng viên.

Chỉ số	Tổng	Công lập	Ngoài công lập
Số trường	243	176	67
Quy mô sinh viên đại học	2.355.711	1.819.416	536.295
Chia theo hình thức đào tạo
- Chính quy	2.113.042	1.598.034	515.008
- Vừa làm vừa học	132.578	123.233	9.345
- Đào tạo từ xa	110.091	98.149	11.942
Quy mô đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ	108.674	97.011	11.663
- Học viên cao học	97.315	85.983	11.332
- Nghiên cứu sinh	11.359	11.028	331
Cán bộ quản lý, giảng viên	95.236	68.293	26.943
- Cán bộ quản lý	931	703	228
- Nhân viên	10.274	7.581	2.693
- Giảng viên cơ hữu	84.031	60.009	24.022

Số liệu giáo dục đại học năm học 2023-2024

Hình thành cụm đào tạo vùng hay cụm đại học - nghề ở mỗi tỉnh

PGS.TS Đỗ Văn Dũng, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm kỹ thuật TPHCM, ủng hộ chủ trương sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục theo hướng tinh gọn và hiệu quả. 

Theo đó, ông đề xuất sáp nhập các trường có chức năng tương đồng, xóa bỏ cấp quản lý trung gian không cần thiết, giải thể các cơ sở không đạt chuẩn.

Thực tế cho thấy, hiện nay, nhiều trường đại học, cao đẳng địa phương có chất lượng đào tạo thấp, giảng viên thiếu năng lực cộng với cơ sở vật chất yếu kém, sinh viên ra trường không đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp dẫn đến thất nghiệp.

Theo ông Đỗ Văn Dũng, các trường đại học địa phương nên chuyển thành trường cao đẳng cộng đồng theo mô hình ở Mỹ: học 2-3 năm tại địa phương rồi liên thông lên các đại học chất lượng. Việc sắp xếp này phải đảm bảo tính liên thông giữa giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp, hỗ trợ chuyển tiếp tín chỉ, đào tạo kép để đáp ứng nhu cầu lao động nhanh chóng.

Ở vùng nông thôn, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm kỹ thuật TPHCM đề xuất giữ lại các trường nghề phù hợp với nhu cầu địa phương.

Ông cũng đề xuất hướng sắp xếp ưu tiên theo vùng kinh tế để hình thành cụm đào tạo vùng: một cụm đại học - nghề ở mỗi tỉnh, với một trường đầu tàu dẫn dắt, cho phép sinh viên chuyển tiếp dễ dàng, giảm lãng phí nguồn lực.

Đồng thời, các trường đại học, cao đẳng nhỏ nên hợp nhất thành một trường lớn, giữ nguyên chương trình cốt lõi và tích hợp đào tạo nghề.

Với các cơ sở yếu kém, việc giải thể là thiết yếu, song quan tâm đến công tác chuyển sinh viên sang trường khác, giảng viên được đào tạo lại, không làm gián đoạn việc học tập và tái sử dụng cơ sở vật chất cho đào tạo cộng đồng.

“Quá trình này có thể triển khai thí điểm tại 1-2 tỉnh, theo dõi hiệu quả qua tỷ lệ có việc làm và tiết kiệm ngân sách, sau đó nhân rộng”, PGS.TS Đỗ Văn Dũng cho hay. 

Phối cảnh Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội, tại Láng - Hoà Lạc (Ảnh: VNU).

Việc sắp xếp, sáp nhập phải tính đến sự hài hoà, tránh ghép cơ học

PGS.TS Nguyễn Phú Khánh, Phó Tổng Giám đốc, Phó Hiệu trưởng Đại học Phenikaa, khẳng định: sáp nhập các cơ sở giáo dục đại học tạo cơ hội cho sự phát triển. 

Ông Khánh đưa ra hai hướng sắp xếp các cơ sở giáo dục, đó là sắp xếp lại theo nhóm ngành hoặc theo vị trí địa lý tỉnh thành.

Tuy nhiên, Phó Hiệu trưởng Đại học Phenikaa đặc biệt nhấn mạnh yếu tố hài hoà, phù hợp. 

Ông Khánh phân tích, giáo dục khác với doanh nghiệp, mang tính đặc thù cao vì có văn hóa trường học, văn hóa đào tạo, văn hóa ngành nghề và cả cách thức giáo dục con người. Do đó, việc sáp nhập cần tránh lắp ghép cơ học. Mỗi cơ sở giáo dục cần được xem như một cá thể phát triển, việc sáp nhập giữa các cá thể này cần được tính đến yếu tố có hợp “cơ địa” hay không.

“Tôi cho rằng cơ địa của các cá thể sáp nhập với nhau phải hài hòa, hai bên không phù hợp nếu cứ cố ghép vào với nhau sẽ rất khó phát triển, nếu không nói có thể xấu hơn, kéo nhau đi xuống”, ông Khánh cho hay.

Ông Khánh dẫn chứng, một trường vừa có khối ngành sức khỏe vừa có khối ngành kỹ thuật và một trường chỉ có khối sức khỏe. Hai trường này có phương thức giảng dạy khác nhau, triết lý giáo dục khác nhau, cơ chế vận hành và tiền lương khác nhau. Tương tự như thế là bài toán khi ghép một trường đã chuẩn hoá với một trường chưa chuẩn hoá. Giải quyết các khác biệt đó khi ghép chung là điều rất khó khăn, thách thức nếu như không xem xét yếu tố phù hợp trước đó. 

PGS.TS Nguyễn Phú Khánh đặc biệt lưu ý vấn đề đội ngũ giảng viên, sinh viên chịu ảnh hưởng từ sắp xếp, sáp nhập, làm sao để không làm gián đoạn, dở dang quá trình đào tạo là điều cần được tính toán kỹ càng.

Cùng quan điểm, đại biểu Quốc hội Tạ Văn Hạ, Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội, cho rằng: “Cần có lộ trình và bước đi thận trọng, tránh ghép cơ sở giáo dục một cách cơ học”.

Ông Tạ Văn Hạ khẳng định, giáo dục là ngành nghề rất đặc thù. Quá trình sắp xếp cần tránh sáp nhập cơ học các trường đại học với nhau, bởi có thể xảy ra trường hợp một đơn vị mạnh ghép vào đơn vị yếu và kéo chất lượng đi xuống.

Cần bảo vệ người học bằng công cụ hỗ trợ theo nhu cầu

Ông Nguyễn Thành Hưng - Trưởng phòng Tuyển sinh và Truyền thông tại Trường Đại học Thái Bình Dương - ủng hộ sáp nhập các trường đại học công lập nhằm tối ưu hóa nguồn lực và nâng chất lượng đào tạo toàn hệ thống. 

Việc điều chỉnh này không chỉ tiết kiệm ngân sách quốc gia mà còn khắc phục tình trạng manh mún, chồng chéo chức năng, lệch chuẩn đầu ra và tình trạng nhiều trường chưa đạt quy mô tối thiểu cho cả hoạt động đào tạo, nghiên cứu, lẫn đổi mới sáng tạo. 

“Kinh nghiệm quốc tế cho thấy sáp nhập có thể nâng chất lượng học thuật, tăng lợi thế cạnh tranh và tạo hiệu quả quản trị cho các trường nếu được thiết kế tốt và có lộ trình phù hợp”, ông Nguyễn Thành Hưng khẳng định.

Ông Hưng nói thêm, việc sáp nhập này cần được đặt trong khuôn khổ Quyết định 452 của Thủ tướng về Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học thời kỳ 2021-2030, bảo đảm phân bố hợp lý theo vùng, theo ngành và theo yêu cầu nhân lực quốc gia.

Tuy vậy, theo ông Hưng, có hai rủi ro cần tính đến. Thứ nhất là nguy cơ gia tăng rào cản tiếp cận đối với người học ở nông thôn, vùng xa khi giảm đầu mối vật lý. Thứ hai là nguy cơ hình thành những “gã khổng lồ” công lập quá lớn làm lấn át các trường vừa và nhỏ, hạn chế tính đa dạng của hệ sinh thái. 

Về quản trị, ông Hưng nhận định sáp nhập chỉ bền vững khi gắn với cơ chế tự chủ đi kèm trách nhiệm giải trình, công khai dữ liệu và phân bổ ngân sách theo hiệu quả. Những thay đổi quản trị theo Nghị quyết 71 đòi hỏi thiết kế lại các vòng kiểm soát chất lượng để đảm bảo chuẩn mực học thuật và bảo vệ không gian chuyên môn của đội ngũ, nhất là trong giai đoạn chuyển đổi.

Từ những cơ sở này, ông Hưng đề nghị 5 nguyên tắc triển khai sắp xếp, sáp nhập: một là sáp nhập theo sứ mệnh và nhu cầu vùng; hai là bảo đảm quy hoạch mạng lưới trường sau sáp nhập hợp lý; ba là bảo vệ người học bằng công cụ hỗ trợ theo nhu cầu, cả về tiếp cận địa lý lẫn hỗ trợ tài chính; bốn xây dựng và duy trì một môi trường điều tiết đúng mực từ nhà nước để tạo cạnh tranh lành mạnh (bất kể trường lớn hay trường nhỏ, trường công hay trường tư); năm là ràng buộc tự chủ với đánh giá kết quả, công khai và trách nhiệm giải trình rõ ràng hơn. 

Ông Hưng khẳng định, nếu thực hiện nhất quán 5 nguyên tắc trên, sáp nhập sẽ giúp hệ thống đại học Việt Nam mạnh hơn, minh bạch hơn và công bằng hơn.

Kỳ 1: Sắp xếp các trường đại học là mệnh lệnh, chiến lược để bứt phá

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/sap-xep-dai-hoc-phai-dam-bao-khong-gian-doan-viec-hoc-cua-sinh-vien-20250923223253693.htm