Tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba

Sinh động nghi lễ truyền thống

Người Jrai vùng hạ lưu sông Ba có một nền văn hóa lâu đời và đậm bản sắc dân tộc. Đời sống tinh thần của bà con vô cùng phong phú với nhiều nghi lễ truyền thống gắn với tín ngưỡng vạn vật hữu linh. Vì vậy, tại Ngày hội văn hóa-thể thao các dân tộc thiểu số toàn huyện, với việc phục dựng các lễ cúng như cầu mưa, bỏ mả, mừng lúa mới… các đoàn nghệ nhân đã mang đến một không gian văn hóa đa sắc màu, giúp người dân và du khách có những trải nghiệm thú vị.

Trong cái nắng nóng của mùa khô Tây Nguyên, đoàn nghệ nhân xã Ia Rmok chọn phục dựng lễ cúng cầu mưa với ước mong Yàng ban mưa xuống tưới mát ruộng đồng, mang lại những vụ mùa bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho dân làng. Thực hiện nghi lễ là Nghệ nhân Ưu tú Rơ Ô Bhung (buôn Gum Gốp, xã Ia Rmok). Mặc dù đã qua gần 90 mùa rẫy nhưng ông Bhung vẫn rất minh mẫn và khỏe mạnh.

Đoàn nghệ nhân xã Ia Rmok phục dựng lễ cúng cầu mưa tại Ngày hội Ảnh: V.C

Ông Bhung cho hay: Bà con Jrai vùng hạ lưu sông Ba bao đời nay luôn gắn bó với cây lúa nước. Trước đây, khi chưa có hệ thống thủy lợi, nghi lễ cúng cầu mưa có vai trò đặc biệt quan trọng trong tâm thức của bà con dân làng. Để chuẩn bị lễ cúng, dân làng cùng nhau đóng góp kinh phí mua lễ vật. Tùy điều kiện kinh tế, lễ vật có thể nhiều ít khác nhau nhưng không thể thiếu 1 con heo, 5 ghè rượu, 5 chén cơm, 5 đĩa thịt heo, 5 tô rượu, 1 chén muối và 1 chén gạo.

Khi lễ vật đã chuẩn bị xong, ông Bhung bắt đầu bài cúng: “Hỡi Yàng, hôm nay bà con xã Ia Rmok chuẩn bị lễ vật gồm 1 con heo, 5 ghè rượu, cơm, thịt, gạo, muối dâng lên Yàng. Xin Yàng về nhận và ban cho mưa xuống, để lúa đầy bồ, thóc đầy kho, dân làng ai ai cũng ấm no, hạnh phúc… Ơi Yàng”.

Nói rồi, ông đứng lên, cầm 1 bát nước đầy, đi xung quanh mâm lễ vật, dân làng nối theo sau. Tiếng cồng, tiếng chiêng vang lên, ông Bhung vẩy nước ra khắp nơi làm phép.

Cũng xuất phát từ mong muốn có những vụ mùa bội thu, đoàn nghệ nhân xã Ia Hdreh đã trình diễn lễ cúng mừng lúa mới. Đây là nghi thức nông nghiệp cổ truyền độc đáo của đồng bào các dân tộc thiểu số, thể hiện sự giao hòa giữa con người với thiên nhiên và vạn vật. Lễ cúng được tổ chức sau khi dân làng thu hoạch xong mùa màng với ý nghĩa tôn vinh hạt thóc, mời thần linh về cùng ăn mừng với dân làng.

Trực tiếp tham gia phục dựng lễ cúng, nghệ nhân Ksor But chia sẻ: “Để phục dựng lễ cúng, bà con đã cùng nhau chuẩn bị 1 con gà, 3 chén cơm, 2 ghè rượu và 1 gùi lúa mới; trong đó, cơm được nấu từ chính những hạt thóc mới thu hoạch về.

Sau phần lễ là phần hội. Tiếng chiêng được tấu lên rộn ràng, những ché rượu cần được mở ra, rót đầy các chén để mọi người cùng chuyền tay nhau uống cạn. Khi men rượu đã say nồng, già trẻ, trai gái cùng nhau ca hát, nhảy múa xung quanh cây nêu suốt 3 ngày 3 đêm trước khi tiếp tục lên nương trỉa lúa cho vụ mùa tới”.

Tôn vinh hạt gạo

Cùng với việc phục dựng các nghi lễ truyền thống, nét mới trong ngày hội năm nay là phần thi trưng bày mâm cơm truyền thống. Cùng với những món ăn thường có trong lễ hội như cơm lam, gà nướng là nhiều món ăn dân dã gắn với ký ức của bao thế hệ người dân Tây Nguyên.

Chị Ksor H’Juin (buôn Ngol, xã Uar) chia sẻ: Đến với ngày hội, đoàn xã Uar trưng bày mâm cơm truyền thống với 10 món ăn dân dã như cơm trộn bắp, canh bắp, lá mì, cá um lá chuối, cá rô phi trộn lá lộc vừng non, thịt ba chỉ trộn lá teng leng, hoa chuối nhồi thịt bò, cá suối kẹp tre, cà xóc đu đủ…

“Đây đều là những món ăn gắn liền với đời sống của đồng bào. Khi cuộc sống còn khó khăn, những món ăn tuy đơn giản nhưng giàu chất dinh dưỡng, tận dụng từ những nguyên liệu có sẵn trong tự nhiên và đảm bảo an toàn thực phẩm đã giúp bà con có được những bữa cơm ấm bụng”-chị H’Juin bộc bạch.

Đoàn nghệ nhân xã Chư Rcăm phục dựng lễ cúng bỏ mả tại ngày hội. Ảnh: V.C

Gắn liền với đời sống của cư dân nông nghiệp, phần thi giã gạo chày đôi thể hiện sự khéo léo, đảm đang của người phụ nữ Jrai. Chị Ksor H’Bôk (buôn Nông Siu, xã Ia Rmok) cho hay: Khi xưa, người Tây Nguyên tuốt lúa bằng tay. Lúa rẫy tuốt về thì đổ luôn vào kho giữa rừng.

Trong năm, gùi dần lúa về nhà giã lấy gạo ăn. Vì vậy, việc giã gạo hầu như là công việc thường xuyên, quanh năm. Người phụ nữ Jrai dùng chiếc cối giã được làm từ một khúc gỗ lớn, khoét thành bộng sâu. Chày được làm bằng gỗ kơ nia. Khi giã, bà con cho lúa vào cối, dùng đầu chày nhỏ giã cho bong vỏ trấu, sau đó trở đầu to để giã bong cám sạch gạo. Để có được những hạt gạo trắng ngần đòi hỏi người giã gạo phải dùng lực vừa đủ, đều tay.

Ông Nguyễn Tiến Đãng-Phó Chủ tịch UBND huyện, Trưởng ban tổ chức ngày hội-đánh giá: Ngày hội là dịp để các nghệ nhân, vận động viên gặp gỡ, giao lưu, trao đổi và thể hiện những sắc màu văn hóa của cộng đồng các dân tộc trên địa bàn huyện Krông Pa. Ngày hội năm nay có nhiều hoạt động liên quan đến phục dựng nghi lễ truyền thống, tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng.

Bên cạnh đó, cùng với đàn hát dân ca, việc trình diễn thời trang truyền thống của các nhóm cư dân cũng được quan tâm. Trình tấu, chỉnh chiêng, giã gạo, đan lát, tạc tượng… tiếp tục là những điểm nhấn quen thuộc của sự kiện. Các môn thể thao truyền thống dân gian cũng được tổ chức.

Với nhiều hoạt động phong phú, hấp dẫn, ngày hội đã tái hiện một cách chân thực không gian sinh hoạt cộng đồng của cư dân lúa nước vùng hạ lưu sông Ba.

Nguồn: https://baogialai.com.vn/tai-hien-khong-gian-sinh-hoat-cong-dong-cua-cu-dan-lua-nuoc-vung-ha-luu-song-ba-post320197.html