Tài sản hóa sở hữu trí tuệ – bước ngoặt tư duy trong dự luật mới

Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ được Chính phủ trình Quốc hội xem xét tại Kỳ họp thứ 10 là bước đi quan trọng nhằm hoàn thiện thể chế, tạo hành lang pháp lý đồng bộ, hiện đại, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, thương mại hóa tài sản trí tuệ và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong kỷ nguyên kinh tế tri thức và chuyển đổi số.

Hoàn thiện khung pháp lý thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ

Luật Sở hữu trí tuệ được ban hành từ năm 2005 và đã qua ba lần sửa đổi, bổ sung vào các năm 2009, 2019 và 2022, góp phần hình thành hệ thống pháp luật cơ bản về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) ở nước ta. Tuy nhiên, trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng, nhiều quy định của luật hiện hành đã bộc lộ hạn chế, chưa theo kịp thực tiễn phát triển của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Sở hữu trí tuệ ngày nay không chỉ là công cụ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của tác giả, nhà sáng chế hay doanh nghiệp, mà còn là tài sản chiến lược, là nền tảng của năng lực cạnh tranh quốc gia. 

Việc hoàn thiện pháp luật về SHTT trở nên cấp thiết để Việt Nam tận dụng cơ hội từ đổi mới sáng tạo, thương mại hóa tài sản trí tuệ, phát triển các ngành công nghiệp công nghệ cao và hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT được xây dựng nhằm cụ thể hóa chủ trương, đường lối của Đảng tại các nghị quyết lớn như Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật; Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân; cùng với yêu cầu đồng bộ với Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo sắp được ban hành.

Toàn cảnh phiên hợp chiều 27/10, các đại biểu Quốc hội nghe Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật và Tư pháp trình bày Tờ trình và Báo cáo thẩm tra về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.

Luật sửa đổi tập trung vào 5 nhóm chính sách lớn, trong đó nổi bật là nhóm chính sách về hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng quyền SHTT nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo. 

Dự thảo luật lần này không chỉ dừng lại ở việc bảo hộ quyền, mà còn mở rộng sang khai thác thương mại quyền, coi đây là một động lực phát triển. Nhà nước sẽ có chính sách hỗ trợ tạo ra, xác lập, quản lý và phát triển các đối tượng SHTT; hỗ trợ định giá, chuyển giao, chia sẻ quyền; đồng thời khuyến khích sử dụng quyền SHTT để vay vốn, thế chấp hoặc trở thành tài sản đầu tư.

Với dự luật này, quyền sở hữu trí tuệ có thể được định giá, mua bán, đưa vào làm tài sản. Chuyển đổi quan trọng nhất của dự luật là chuyển từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa kết quả nghiên cứu. Nhờ vậy, sở hữu trí tuệ sẽ trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia.

Đặc biệt, dự thảo luật bổ sung quy định xử lý xung đột quyền SHTT để tạo thuận lợi cho việc khai thác thương mại, khuyến khích các mô hình tài chính hóa tài sản trí tuệ. 

Cơ sở dữ liệu quốc gia về giá trị quyền SHTT sẽ được hình thành, tạo nền tảng cho thị trường giao dịch tài sản trí tuệ minh bạch và hiệu quả. Nhà nước cũng ưu tiên đặt hàng, mua sắm sản phẩm, dịch vụ được tạo ra từ sáng chế, thiết kế, phần mềm trong nước, nhằm thúc đẩy hoạt động sáng tạo nội địa.

Nhóm chính sách thứ hai tập trung vào đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho việc đăng ký và xác lập quyền SHTT. 

Theo đó, các quy trình cấp bằng sáng chế, bảo hộ nhãn hiệu, kiểu dáng, giống cây trồng… sẽ được rút gọn, chuyển dần sang cơ chế hậu kiểm thay cho tiền kiểm, nhằm giảm thời gian xử lý hồ sơ, nâng cao hiệu quả dịch vụ công trực tuyến. Cơ quan quản lý sẽ ưu tiên đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin, phát triển cơ sở dữ liệu số chuyên ngành SHTT, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số trong lĩnh vực này.

Một điểm mới đáng chú ý là dự thảo luật sửa đổi, bổ sung quy định về thẩm quyền và thủ tục thực hiện một số nhiệm vụ trong lĩnh vực sở hữu công nghiệp và giống cây trồng, bảo đảm phù hợp với chủ trương phân cấp, phân quyền cho địa phương. 

Việc chuyển một số quy định chi tiết về xử lý đơn, thủ tục hành chính xuống nghị định, thông tư cũng là giải pháp nhằm giữ tính ổn định của luật, đồng thời linh hoạt trong quá trình thực hiện.

Nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền và cập nhật xu thế sở hữu trí tuệ toàn cầu

Nhóm chính sách thứ ba hướng đến nâng cao hiệu quả hoạt động bảo vệ quyền SHTT. 

Dự thảo luật mở rộng phạm vi các hành vi xâm phạm bị xử lý, tăng mức bồi thường thiệt hại, bổ sung quy định xử lý hành vi lạm dụng thủ tục bảo vệ quyền. Đặc biệt, trong bối cảnh kinh tế số, luật sẽ quy định rõ trách nhiệm của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian trên môi trường mạng, như nền tảng trực tuyến, mạng xã hội hay sàn thương mại điện tử, trong việc ngăn chặn hành vi xâm phạm quyền.

Song song với đó, Chính phủ sẽ tăng cường nguồn lực cho các cơ quan bảo vệ quyền, xây dựng hệ thống dữ liệu trực tuyến liên thông phục vụ công tác giám sát, giám định và thực thi quyền SHTT, đồng thời mở rộng đào tạo nhân lực chuyên môn, giảm điều kiện cấp thẻ giám định viên để tăng cường năng lực thực thi trên thực tế.

Nhóm chính sách thứ tư bảo đảm thi hành đầy đủ các cam kết quốc tế của Việt Nam về bảo hộ SHTT. 

Dự thảo luật cập nhật, bổ sung quy định về đối tượng được bảo hộ như tín hiệu cáp, bản ghi âm, ghi hình, cũng như các quy định về hàng hóa vi phạm, quyền ưu tiên trong đăng ký quốc tế… nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn của các hiệp định mà Việt Nam là thành viên, như Hiệp định CPTPP, EVFTA hay RCEP.

Nhóm chính sách thứ năm cập nhật các vấn đề mới trong bảo hộ SHTT trên thế giới, phù hợp với trình độ phát triển của Việt Nam. 

Dự thảo luật mở rộng phạm vi bảo hộ kiểu dáng công nghiệp, bao gồm cả thiết kế giao diện người dùng và tài sản ảo; bổ sung quy định bảo hộ sáng chế đối với chương trình máy tính, thuật toán, phương pháp kinh doanh trong những trường hợp cụ thể; đồng thời nghiên cứu cơ chế bảo hộ quyền SHTT liên quan đến trí tuệ nhân tạo.

Đây là bước đi cần thiết để pháp luật SHTT của Việt Nam tiệm cận xu hướng quốc tế, tạo nền tảng pháp lý cho các lĩnh vực công nghệ mới nổi, đồng thời bảo đảm hài hòa lợi ích giữa nhà sáng tạo, doanh nghiệp và xã hội.

Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ được Chính phủ xây dựng theo trình tự rút gọn, bảo đảm đúng quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Quá trình soạn thảo, thẩm định, lấy ý kiến được thực hiện công khai, với sự tham gia của các bộ, ngành, địa phương, giới khoa học, doanh nghiệp và chuyên gia.

Việc thông qua dự án Luật lần này sẽ đánh dấu bước tiến quan trọng trong công cuộc hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển thị trường khoa học và công nghệ, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong kỷ nguyên kinh tế tri thức và chuyển đổi số.

Hoàn thiện pháp luật về sở hữu trí tuệ không chỉ nhằm bảo vệ quyền lợi của người sáng tạo, mà còn tạo môi trường thuận lợi cho các ý tưởng mới được nuôi dưỡng, thương mại hóa và lan tỏa, trở thành động lực phát triển đất nước. Đây là điều kiện quan trọng để Việt Nam tiến nhanh trên con đường xây dựng quốc gia đổi mới sáng tạo, tự chủ công nghệ và hội nhập toàn cầu.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/tai-san-hoa-so-huu-tri-tue-buoc-ngoat-tu-duy-trong-du-luat-moi-197251027184215737.htm