Thơ Việt đương đại: Vừa có tinh thần dân tộc, vừa đối thoại được với thế giới

“Giữa thế giới chạy bằng thuật toán, thơ vẫn đi bằng trái tim,” đó là chiêm nghiệm của nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh khi nói về thơ ca Việt Nam đương đại. Giữa một thế giới đang cuộn tròn trong dữ liệu, nhanh hơn cảm xúc và ngắn hơn một câu lục bát, ông cho rằng câu thơ vẫn tìm được cách để tồn tại, như hạt bụi nhỏ trong trí nhớ của người khác.

Ngày 21/10, Hội Nhà văn Việt Nam và Viện Văn học đồng tổ chức Tọa đàm “Thơ Nguyễn Tiến Thanh trong sự vận động của thơ Việt Nam đương đại” để cùng thảo luận về thi pháp Nguyễn Tiến Thanh - một người viết đang để lại dấu ấn nổi bật trong thơ ca đương đại.

Một giọng thơ ‘thanh xuân vườn trường’

Nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh từng là gương mặt tiêu biểu của phong trào thơ sinh viên Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội cuối thập niên 1980. Thơ của ông khi ấy được chép tay, chuyền nhau trong giảng đường - mộc mạc, tự nhiên nhưng chất chứa cảm xúc và suy niệm.

Theo Tiến sỹ Hà Thanh Vân, Trung tâm Xúc tiến Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam (COPAC), mạch thơ “thanh xuân trường học” từng tạo nên một thế hệ nhà thơ có dấu ấn riêng như Hoàng Nhuận Cầm, Trần Hòa Bình, Trương Nam Hương, Đỗ Trung Quân… Trong mạch thơ đó, Nguyễn Tiến Thanh là một trường hợp đặc biệt.

Tiến sỹ Hà Thanh Vân, Trung tâm Xúc tiến Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam (COPAC) phát biểu. (Ảnh: CTV/Vietnam+)

Xuất thân từ phong trào thơ sinh viên cuối thập niên 1980, ông đã giữ được tinh thần “thanh xuân trường học” nhưng không dừng lại ở tuổi trẻ, mà đã chuyển hóa nó thành một ký ức sống động, một tâm thế triết lý của người từng trải.

Bà Hà Thanh Vân cho rằng việc tìm hiểu thơ Nguyễn Tiến Thanh không chỉ nhằm phác thảo chân dung một tác giả đương đại, mà còn góp phần soi rọi những chiều hướng vận động của thơ Việt trong giai đoạn mới. Đó là khuynh hướng sự kết hợp giữa cá nhân và cộng đồng, giữa chiêm nghiệm nội tâm và trách nhiệm xã hội. Đây cũng là cơ sở để khẳng định vị trí của ông trong dòng chảy thơ ca hiện nay, cũng như để mở rộng cách nhìn về thơ của những người làm báo, làm quản lý văn hóa, một hiện tượng đáng được quan tâm trong nghiên cứu văn học đương đại.

“Thơ Nguyễn Tiến Thanh mở ra một thế giới vừa gần gũi, vừa trĩu nặng suy tư. Ở đó, ông không chỉ cất tiếng nói của một thi sỹ cá nhân, mà còn là tiếng vọng của một người đã trải qua ba thập kỷ trong đời sống báo chí, quản lý và nay đứng ở cương vị một trí thức văn hóa. Thế giới thơ của ông có thể nhận diện qua bốn dòng mạch lớn: Tính trữ tình cá nhân, sự chiêm nghiệm nhân sinh, thấm đẫm hơi thở xã hội và ký ức về quê hương,” Tiến sỹ Hà Thanh Vân đánh giá.

Một số tác phẩm của nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+)

Cùng quan điểm đó, nhà thơ Nguyễn Việt Chiến cho rằng trong lịch sử văn chương đương đại, nhiều tác giả đã lý giải vai trò của thơ ca, nhưng Nguyễn Tiến Thanh nổi bật ở chỗ ông viết vừa như sáng tác, vừa như suy tư phê bình, vừa như một bản trường ca tự sự.

“Ở đó, thơ được nhìn nhận như ngôn ngữ cứu rỗi, không phải cho thế giới, mà cho chính người viết. Nhà thơ đối thoại không ngừng với ký ức, với ngôn ngữ và sự hiện sinh coi thơ là hành vi để tồn tại, là cách níu giữ phần người còn sót lại,” nhà thơ Nguyễn Việt Chiến nói.

Nói về thơ Nguyễn Tiến Thanh, Phó Giáo sư-Tiến sỹ Nguyễn Thế Kỷ, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương cho rằng cần tôn trọng và cổ vũ những người làm thơ hiện đại. Thơ Việt Nam có sức thẩm thấu, tác động đến tình cảm và nhân cách con người. Thơ Nguyễn Tiến Thanh là một sắc thái đặc biệt, cần được giới nghiên cứu, phê bình và học thuật làm rõ hơn.

Thơ có thể đi xa đến đâu?

Với nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh, cuộc tọa đàm này không chỉ để nói về thơ của một cá nhân, mà để nói về hành trình của ngôn ngữ Việt trong thời hiện đại. Chúng ta không chỉ bảo tồn di sản chữ nghĩa, mà còn đang thử thách chính giới hạn của ngôn ngữ ấy bằng cách đặt câu hỏi: Liệu thơ có thể đi xa hơn nghĩa của từ không?

z7137678296928-c8eb8190b874c15ff1bcdc1402be24eb-9186.jpg — Nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh nổi tiếng từ những bài thơ "thanh xuân trường học" những năm 80. (Ảnh: CTV/Vietnam+)

Ông cho rằng thơ không phải là cách diễn đạt thế giới, mà là cách thế giới tự hé lộ qua một con người đang run lên trước nó. Thơ là khoảnh khắc mà lý trí buộc phải cúi đầu trước một cảm xúc không gọi tên được. Là lúc người viết không đi tìm chân lý, mà chỉ tìm một rung động chưa kịp hóa thành lời.

“Khi thế giới ồn ào, thơ lắng lại. Khi thế giới phẳng, thơ tạo thêm độ sâu. Khi người ta mải miết đo lường giá trị bằng lượt xem, thơ âm thầm giữ lại sự sang trọng của những điều chỉ đo được bằng nhịp tim,” nhà thơ bày tỏ.

Ông cho rằng thơ đương đại Việt Nam đang đứng ở một giao lộ rất thú vị: Vừa có ký ức, vừa có công nghệ; vừa mang tinh thần dân tộc, vừa đối thoại được với thế giới. Mỗi nhà thơ là một kênh tần số riêng – người thì truyền sóng bằng hoài niệm, người bằng khát vọng, người bằng giễu nhại, người bằng im lặng. Và nhờ thế, diện mạo thơ Việt hôm nay trở nên đa thanh, không cần một “chủ lưu” nào vẫn có thể cùng tạo ra dòng chảy.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho rằng thơ Tiến Thanh giống như cây trầm – lá vẫn vậy, cây vẫn vậy, nhưng trong ruột cây kết tụ hương thơm.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam phát biểu tại tọa đàm. (Ảnh: CTV/Vietnam+)

“Thơ Tiến Thanh giống như vậy, anh đi qua cuộc đời này, những buồn vui, cảm hứng, với con mắt mở rộng để nhìn đời sống này, mang lại cho anh những trải nghiệm, tích lũy. Vẫn là phong cách đấy, không thay đổi hình thức, vẫn rất truyền thống nhưng sự lãng mạn, sự phiêu lưu vẫn như tuổi thanh xuân, nhưng mỗi một ngày lại mang thông điệp lớn hơn, bởi nó chảy trong dòng chảy tư tưởng. Chính vì thế, nhiều bạn bè khi đọc thơ anh trước kia, đón nhận tập thơ này với sự bất ngờ, sự chiêm nghiệm. Thi ca có nhiều con đường, Tiến Thanh chọn con đường, đi ngầm trong đời sống, đến ngày hiển lộ ra,” nhà thơ Nguyễn Quang Thiều bình luận./.

Nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh, sinh năm 1968 tại Vĩnh Phúc, là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, hiện giữ cương vị Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. Tốt nghiệp Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, ông từng giảng dạy tại đây trước khi chuyển sang làm báo và gắn bó nhiều năm với nghề biên tập, sáng tạo.

Qua hơn ba thập kỷ gắn bó với văn chương, Nguyễn Tiến Thanh đã xuất bản 4 tập thơ: “Chiều không tên như vết mực giữa đời” (2021), “Loạn bút hành” (2021), “Viễn ca” (2024), “Mật ước thiên thu” (2025); cùng hai tập tiểu luận “Thời của tạp chí” (2021) và “Những câu thơ không cần cứu ai nhưng cứu người viết” (2025).

Tập thơ “Viễn ca” đạt Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam 2024 được xem là cột mốc quan trọng trong hành trình sáng tạo của Nguyễn Tiến Thanh.

(Vietnam+)

Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/tho-viet-duong-dai-vua-co-tinh-than-dan-toc-vua-doi-thoai-duoc-voi-the-gioi-post1071671.vnp