Ứng dụng KH&CN để thích ứng biến đổi khí hậu, phát triển bền vững ĐBSCL

Vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) luôn được xác định là một trong những vùng kinh tế trọng điểm của Việt Nam, gắn với vị trí chiến lược về quốc phòng - an ninh, đồng thời chịu ảnh hưởng rất lớn từ thiên nhiên và môi trường. Tuy nhiên trong những năm gần đây, vùng đất này đang phải đối mặt với những thách thức ngày càng rõ nét do tác động của biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn, sụt lún, sạt lở bờ sông, thủy sản cũng như sản xuất nông nghiệp bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng và triển khai các giải pháp mang nền tảng KH&CN, với tầm nhìn dài hạn, bền vững là nhiệm vụ cấp thiết.

Thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước về phát triển vùng ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu, tại văn bản số 417/QĐ-TTg ngày 13/4/2019, Chính phủ đã ban hành "Chương trình hành động tổng thể thực hiện Nghị quyết số 120/NQ‑CP ngày 17/11/2017 về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu".

Tiếp đó, ngày 02/4/2022, Bộ Chính trị ban hành "Nghị quyết số 13‑NQ/TW về phương hướng phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng ĐBSCL đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045" và Chính phủ đã có "Nghị quyết số 78/NQ‑CP ngày 18/6/2022 về Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 13".

Các chủ trương này đặt ra yêu cầu phát triển bền vững vùng ĐBSCL kết hợp thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo đảm an ninh nguồn nước, môi trường sinh thái, phát triển kinh tế-xã hội hài hoà.

Khoa học và công nghệ ứng phó với biến đổi khí hậu phục vụ phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long.

Nhận thức được vai trò then chốt của khoa học và công nghệ trong việc hiện thực hóa các nhiệm vụ trên, ngày 29/12/2023, Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành Quyết định số 3289/QĐ-BKHCN phê duyệt Chương trình khoa học và công nghệ cấp quốc gia giai đoạn đến năm 2030: "Khoa học và công nghệ ứng phó với biến đổi khí hậu phục vụ phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long", mã số KC.15/21-30.

Chương trình KC.15/21-30 đặt ra mục tiêu tổng quát: Cung cấp luận cứ khoa học, giải pháp, mô hình ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo nhằm chủ động và hiệu quả ứng phó với biến đổi khí hậu, thích ứng với các tác động từ thượng nguồn sông Mê Công, góp phần đưa vùng ĐBSCL trở thành vùng kinh tế trọng điểm, văn minh, sinh thái và bền vững, mang đậm bản sắc văn hóa sông nước Việt Nam, hội nhập khu vực và quốc tế.

Cụ thể, chương trình chỉ rõ các mục tiêu như:

Phát triển kinh tế bền vững tại ĐBSCL để ứng phó với biến đổi khí hậu và tác động từ thượng nguồn sông Mê Công.

Phát triển xã hội hài hoà, văn minh, sinh thái, góp phần nâng cao đời sống người dân, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Sử dụng bền vững tài nguyên, bảo vệ môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học, giảm nhẹ thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Tích hợp đồng bộ các mục tiêu bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu, thích ứng với tác động thượng nguồn và phát triển bền vững vùng ĐBSCL.

Về nội dung, chương trình tập trung vào nhiều nhóm giải pháp lớn:

Xây dựng cơ sở khoa học, thực tiễn; nghiên cứu đề xuất các chính sách, mô hình phát triển kinh tế - xã hội - môi trường tại vùng ĐBSCL theo hướng chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, các-bon thấp.

Nghiên cứu và chuyển giao công nghệ, mô hình phát triển: Nông nghiệp, thủy sản, cây ăn quả, lúa trong vùng thích ứng với hạn hán, xâm nhập mặn, sụt lún; ứng dụng công nghệ sinh học, số hóa, truy xuất nguồn gốc, thương mại điện tử cho sản phẩm chủ lực của vùng.

Xây dựng và chuyển giao mô hình nông thôn mới xanh, tuần hoàn, các khu công nghiệp, đô thị thông minh, hệ thống giao thông đường thủy thông minh, hệ thống cấp nước và ngăn mặn thông minh, hệ thống dự báo sụt lún tức thời cho vùng nhạy cảm.

Tích hợp ứng phó biến đổi khí hậu với phát triển bền vững, gồm nghiên cứu cơ sở thực tiễn, dữ liệu, bản đồ, phần mềm tích hợp để quản lý liên ngành, liên vùng.

Chương trình cũng quy định rõ chỉ tiêu đánh giá: ít nhất 80 % các kết quả đưa vào ứng dụng thực tiễn, ít nhất 50 % số nhiệm vụ tham gia doanh nghiệp/địa phương hoặc quốc tế, ít nhất 30 % nhiệm vụ có sản phẩm sở hữu trí tuệ…

Vùng ĐBSCL đang đứng trước những "áp lực kép": Vừa là vùng kinh tế trọng điểm, vừa là vùng dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu. Việc xây dựng các đập thủy lợi, thủy điện của các quốc gia thượng nguồn sông Mê Công đã làm giảm lưu lượng chảy sông Tiền, sông Hậu vào Việt Nam, dẫn đến tình trạng xâm nhập mặn tại một số tỉnh ven biển ĐBSCL diễn ra ngày càng khắc nghiệt và phức tạp. Các sông chính và kênh nhánh bị nhiễm mặn sớm hơn, ranh giới nhiễm mặn vào sâu hơn trong nội đồng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sản xuất nông nghiệp, công trình xây dựng của người dân toàn vùng.

Nhiều nhà khoa học đã nêu ý kiến, nhấn mạnh: Cần có kịch bản khoa học và dài hơi đối với vấn đề thích ứng biến đổi khí hậu tại ĐBSCL. Theo đó, giải pháp không chỉ dừng lại ở việc "chống đỡ" thiên tai, xâm mặn, mà phải hướng tới chuyển đổi mô hình sản xuất, nâng cao nhận thức cộng đồng, thay đổi hành vi tổn thương môi trường, thúc đẩy hợp tác quốc tế và liên kết vùng, tận dụng nguồn lực khoa học trong và ngoài nước để hiến kế cho phát triển bền vững toàn vùng.

Như vậy, chương trình KC.15/21-30 không chỉ là bước phát triển tiếp theo trong chuỗi chính sách quốc gia cho vùng ĐBSCL, mà còn là công cụ khoa học và công nghệ chủ đạo giúp khu vực này vượt qua thách thức, tận dụng cơ hội, và chuyển mình mạnh mẽ.

Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đóng vai trò chủ trì trong việc triển khai chương trình, tổ chức đặt hàng nhiệm vụ, huy động nguồn lực khoa học và công nghệ, phối hợp với địa phương và doanh nghiệp để đưa kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Chương trình cũng mở ra cơ hội cho các nhà khoa học, nhóm nghiên cứu nộp đề xuất nhiệm vụ, cung cấp mẫu hồ sơ và thời hạn nộp rõ ràng để tham gia ngay từ giai đoạn đầu.

Việc thực hiện thành công chương trình KC.15/21-30 sẽ góp phần rất lớn vào việc cụ thể hóa các chính sách lớn của Đảng và Nhà nước dành cho vùng ĐBSCL. Về thực tiễn, vùng cần phát triển một số hạ tầng và hệ thống công nghệ mũi nhọn, như: Hệ thống giao thông đường thủy thông minh, mạng cấp nước và ngăn mặn thông minh, hệ thống cảnh báo sụt lún tức thời cho các khu vực nhạy cảm, từ đó xây dựng mô hình phát triển kinh tế-xã hội có bản sắc sông nước, vừa thuận thiên vừa bền vững.

Nhiều công trình hoàn thành giúp địa phương ở ĐBSCL sản xuất thuận lợi trước tác động biến đổi khí hậu.

Khi nghiên cứu và ứng dụng hiệu quả các mô hình, giải pháp công nghệ, từ giống cây trồng, vật nuôi thích nghi, đến nền sản xuất, chế biến, chuỗi liên kết, thương mại điện tử, đô thị xanh, vùng ĐBSCL sẽ tiến gần hơn đến mục tiêu: Trở thành vùng kinh tế trọng điểm, văn minh, sinh thái, bền vững, mang đậm bản sắc văn hóa sông nước của cả nước, đồng thời hội nhập quốc tế.

Để đạt được mục tiêu đó, rất cần sự chung tay của cộng đồng khoa học, doanh nghiệp, địa phương, người dân và cả hệ thống chính sách, trong đó chương trình KC.15/21-30 là bước khởi đầu rất quan trọng. Hãy cùng tham gia nghiên cứu, đề xuất nhiệm vụ, phối hợp triển khai và ứng dụng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn vùng ĐBSCL, hướng đến một tương lai phát triển bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và khai thác tối đa tiềm năng vùng đất giàu truyền thống này.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/ung-dung-khcn-de-thich-ung-bien-doi-khi-hau-phat-trien-ben-vung-dbscl-197251113140655801.htm