Xuống dốc vì AI

Lạm dụng AI có thể gây giảm kỹ năng chuyên môn. Ảnh: Times of India.

Trí tuệ nhân tạo hiện diện nhiều hơn trong sinh hoạt và công việc hàng ngày của nhiều người. Theo báo cáo của Azumo mới công bố, có đến 50% nhân viên sử dụng công nghệ này trong công việc, tăng từ 32% so với năm trước.

Việc ứng dụng AI mang đến khả năng xử lý tác vụ nhanh hơn, nhưng trong một vài trường hợp có thể làm giảm kỹ năng chuyên môn của người dùng. Ngày càng nhiều nghiên cứu ra đời nói về tình trạng khách hàng bị giảm khả năng tư duy và đưa ra quyết định khi quá phụ thuộc vào công nghệ.

Hiệu quả ngược khi dùng AI

Suy giảm năng lực từ lâu được dự đoán là hệ quả đi kèm với sự phát triển của khoa học công nghệ, đặc biệt trong thời gian gần đây khi trí tuệ nhân tạo ngày càng làm được nhiều việc hơn. Trong bối cảnh đó, các nhà khoa học đặt mối quan tâm lên ảnh hưởng của AI đến kỹ năng chuyên môn của người dùng.

Đa số nghiên cứu nói rằng suy giảm năng lực khi dùng AI tạo sinh là trường hợp thường thấy. Dựa vào các thông tin tổng hợp, ông Kevin Crowston, Phó Giáo sư ngành Nghiên cứu Thông tin tại Đại học Syracuse, cho rằng AI vừa giúp con người nâng cao, mặt khác cũng làm suy giảm khả năng làm việc (deskilling). Tuy nhiên, trường hợp hai thường xuyên xảy ra hơn.

Điều này xuất hiện khi AI đảm nhận phần lớn của công việc, đặc biệt nếu con người chỉ làm chỉnh sửa hay giám sát, không tham gia vào sáng tạo, phân tích sâu. Khách hàng sẽ ít có cơ hội tư duy, một công đoạn quan trọng giúp ôn lại và phát triển kỹ năng.

Hiện tượng này lặp lại tương tự với giai đoạn tự động hóa công nghiệp và khi máy tính bắt đầu xuất hiện rộng rãi. Nếu máy móc thế kỷ 20 hỗ trợ công việc liên quan đến cơ bắp, AI của thời điểm hiện tại đang dần thay thế bộ não con người.

Mỗi khi dùng AI, con người đang đổi lấy sự tiện lợi và nhanh chóng tức thì bằng cơ hội để não được rèn luyện. Nghiên cứu của MIT cho thấy sinh viên sử dụng ChatGPT để viết bài luận bị đánh giá thiếu chiều sâu và tư duy độc lập so với nhóm dùng Google tìm kiếm hoặc không dùng công cụ hỗ trợ.

Sử dụng AI làm giảm khả năng chẩn đoán của bác sĩ. Ảnh: Adobe.

Các nghiên cứu mới nhất cũng cho thấy deskilling xuất hiện nhiều hơn ở những người có học thức hoặc sở hữu công việc đòi hỏi kỹ năng cao hơn. Trong y tế, khi sử dụng AI hỗ trợ chẩn đoán, bác sĩ quen dựa vào AI để ra quyết định dần giảm kỹ năng chuyên môn.

Trong một nghiên cứu trên tạp chí Lancet, các bác sĩ nội soi tại Ba Lan phải sử dụng AI thường xuyên. So với các bác sĩ chẩn đoán thủ công, nhóm phụ thuộc trí tuệ nhân tạo có tỷ lệ phát hiện u mầm tiền ung thư giảm đi.

Dùng AI đúng cách

Không phải mọi ứng dụng AI đều dẫn đến deskilling. Theo Crowston, nếu AI được xây dựng để hỗ trợ, chứ không thay thế hoàn toàn, người dùng có thể vẫn phải phát triển kỹ năng đánh giá, sửa lỗi, phán đoán.

Công cụ chỉ nên sử dụng để đưa ra gợi ý hoặc phác thảo ý tưởng mẫu. Người dùng cần giữ thói quen phân tích, đặt câu hỏi, phản biện với kết quả AI đưa ra. Hãy hỏi “tại sao cách diễn đạt này hợp lý?”, “có dữ liệu nào hỗ trợ không?”, thay vì chỉ sao chép.

Để làm được điều này cần có kiến thức sâu rộng về lĩnh vực, cũng như công nghệ đang dùng. Theo ông Hồ Quốc Tuấn, Giảng viên cao cấp tại Đại học Bristol, giống như các công cụ khác như Excel, Stata, Python, Matlab, dùng AI không có gì sai, quan trọng là hiểu sâu về thứ đang dùng.

Tư duy phản biện là kỹ năng cần thiết khi dùng AI. Ảnh: Globalbiz Outlook.

Mỗi chatbot đều có thế mạnh riêng cho từng tác vụ. Hãy ứng dụng nhiều nền tảng, quy trình làm việc (workflow) khác nhau để tránh hình thành thói quen máy móc, vì deskilling thường xảy ra khi chỉ quen với một mô hình gợi ý.

Điều quan trọng nằm ở việc người dùng có hiểu rõ việc họ đang làm để đưa ra câu lệnh hợp lý cho AI không. Ông Tuấn cho rằng những sản phẩm từ AI có thể dễ qua mặt người không thạo chuyên môn, nhưng dễ tạo tâm lý chủ quan.

Lỗi sai của AI có thể nằm trong 1% bài thuyết trình, đặc biệt trong công việc quan trọng, cần chính xác cao, các giám khảo có chuyên môn sẽ tập trung vào từng chữ số đơn vị. Sai số có thể làm lộ ra sự thiếu hiểu biết, chưa chuẩn bị kỹ, gây ảnh hưởng đến chi phí, hay danh tiếng doanh nghiệp.

Cuối cùng, hãy lưu ý rằng AI có thể tự bịa nguồn, hay trích dẫn sai sự thật. Ông Đào Trung Thành, Phó viện trưởng Viện ABAII, cho biết bản thân dùng AI mỗi ngày, từ soạn outline, tóm tắt tài liệu, nhưng vẫn luôn giữ giới hạn không thay con người ở phần trích dẫn và kết luận.

Sau khi hoàn thành một tác vụ, hãy đánh giá lại AI làm phần nào tốt, hay cần phải chỉnh lại. Ông Thành khuyên rằng mọi trích dẫn đều phải được con người tự tay kiểm lại. Quá trình này giữ cho người dùng học song song với AI, thay vì bị xuống cấp.

Nguồn: https://znews.vn/xuong-doc-vi-ai-post1595636.html