Định danh số với ZKP: Xác thực danh tính mà không cần lộ mặt

ZKP - Ảnh 1. — Một thao tác đủ để xác thực quyền sở hữu chính xác.

Trong thế giới số, để chứng minh mình "là người thật", con người gần như luôn phải đánh đổi quyền riêng tư. Từ số căn cước, ngày sinh, khuôn mặt đến dữ liệu sinh trắc học, tất cả đều bị yêu cầu cung cấp, lưu trữ và chia sẻ giữa vô số nền tảng dịch vụ. Điều đó giúp xác thực người dùng, nhưng cũng khiến dữ liệu cá nhân trở thành "mỏ vàng" dễ bị rò rỉ bất cứ lúc nào.

Giữa thời đại mà quyền riêng tư trở thành nỗi lo của hàng triệu người dùng, một công nghệ mới đang dần chứng minh vai trò của mình: Zero-Knowledge Proof (ZKP), hay còn gọi là bằng chứng không tiết lộ. Thay vì "đưa thông tin ra để được tin", người dùng chỉ cần chứng minh điều đúng mà không phải để lộ dữ liệu thật phía sau.

Chứng minh mà không cần nói hết

ZKP là kỹ thuật mật mã cho phép một bên chứng minh rằng mình sở hữu thông tin chính xác mà không cần tiết lộ thông tin đó. Nghe có vẻ trừu tượng, nhưng thực tế lại rất gần với những gì đang diễn ra trong đời sống số.

Khi đăng nhập vào tài khoản ngân hàng bằng khuôn mặt hoặc vân tay, thiết bị không gửi hình ảnh thật lên máy chủ, mà chỉ tạo ra một đoạn mã chứng minh "tôi đúng là chủ tài khoản". Dữ liệu gốc không rời khỏi điện thoại, chỉ có "bằng chứng" được gửi đi và kiểm tra. Chính sự khác biệt giữa "chia sẻ dữ liệu" và "chứng minh điều đúng" này mở ra cách tiếp cận hoàn toàn mới cho quyền riêng tư trong kỷ nguyên số.

Trên thế giới, ZKP đã vượt khỏi phạm vi phòng thí nghiệm để trở thành nền tảng bảo mật của nhiều hệ thống blockchain hiện đại.

Các giao thức như zk-SNARKs và zk-STARKs đang được ứng dụng trong Zcash, Polygon hay Mina Protocol, giúp người dùng xác minh quyền sở hữu tài sản số mà không cần tiết lộ danh tính.

Ví dụ trong tài chính, người dùng có thể chứng minh tài khoản đủ số dư mà không cần tiết lộ con số cụ thể. Trong blockchain, họ có thể xác nhận quyền sở hữu ví mà không phải chia sẻ khóa cá nhân.

ZKP còn dần được xem là "mảnh ghép niềm tin" trong bỏ phiếu điện tử, y tế và thương mại, nơi mỗi người có thể chứng minh điều kiện của mình (như tuổi, thu nhập hay tình trạng bảo hiểm) mà không phải nộp toàn bộ giấy tờ cá nhân.

Không ít người từng hoang mang khi dữ liệu căn cước công dân bị rao bán chỉ với giá vài trăm đồng. Khi niềm tin bị bào mòn, người dân sẽ dè dặt hơn trong việc đưa thông tin cho bất kỳ nền tảng nào. ZKP giúp con người lấy lại chủ quyền dữ liệu: thông tin trở về đúng tay chủ nhân.

Ở Việt Nam, định danh điện tử qua VNeID và Cơ sở dữ liệu dân cư đang đặt nền móng cho chính phủ số. Tuy nhiên cách chia sẻ dữ liệu trực tiếp giữa cơ quan và doanh nghiệp vẫn tiềm ẩn rủi ro rò rỉ. Việc tích hợp ZKP có thể giúp xây dựng mô hình "định danh riêng tư có trách nhiệm", nơi công dân được xác thực mà vẫn kiểm soát thông tin cá nhân vừa bảo vệ người dùng, vừa giảm gánh nặng và rủi ro cho doanh nghiệp.

Để ZKP thật sự "cất cánh"

ZKP mở ra một viễn cảnh đầy hứa hẹn, nhưng để ứng dụng rộng rãi, cần song hành hai yếu tố: hạ tầng công nghệ đủ mạnh và hành lang pháp lý rõ ràng.

Về công nghệ, việc tạo và kiểm chứng "bằng chứng không tiết lộ" đòi hỏi năng lực tính toán cao và sự tối ưu trên thiết bị đầu cuối. Việt Nam cần đầu tư mạnh hơn vào hạ tầng, bảo mật và đội ngũ nhân lực chuyên về mật mã học ứng dụng.

Về pháp lý, việc công nhận "bằng chứng số" như một hình thức xác thực hợp lệ sẽ là bước ngoặt quan trọng. Chỉ khi được thừa nhận trong hệ thống pháp luật, ZKP mới có thể trở thành công cụ chính thức trong quản trị, tài chính, giáo dục hay y tế.

Dữ liệu cá nhân đã trở thành "tài nguyên chiến lược", quyền được riêng tư không nên là cái giá phải trả cho sự tin cậy. Zero-Knowledge Proof mang đến một hướng đi nhân văn hơn: xác thực mà không cần lộ mặt, tham gia mà không bị giám sát, được công nhận mà vẫn giữ kín danh tính.

Nếu định danh số là cánh cửa mở ra kỷ nguyên công dân số, thì ZKP có thể chính là chiếc chìa khóa giúp chúng ta bước qua một cách an toàn, thông minh và tự do.

SONG TRÍ

Nguồn: https://tuoitre.vn/dinh-danh-so-voi-zkp-xac-thuc-danh-tinh-ma-khong-can-lo-mat-20251024125024614.htm