Kỹ thuật viên Công ty Kim Long Motor Huế lắp ráp cụm đèn trước xe buýt trong dây chuyền sản xuất

"Nút thắt" quy tắc xuất xứ

Tại Công ty CP Vinatex Phú Hưng, khoảng 80% nguyên liệu xơ dùng trong sản xuất sợi vẫn phải nhập khẩu, chủ yếu từ Trung Quốc; chỉ khoảng 20% có thể chứng minh được xuất xứ trong nước hoặc từ khu vực FTA để được hưởng ưu đãi thuế quan. Điều này khiến DN gặp khó khi đáp ứng quy tắc xuất xứ theo Hiệp định EVFTA.

Bà Nguyễn Thị Tố Trang, Tổng Giám đốc Công ty CP Vinatex Phú Hưng thông tin: “Muốn được hưởng thuế suất 0% khi xuất sang châu Âu, sản phẩm phải chứng minh nguyên liệu có xuất xứ Việt Nam. Trong khi chuỗi cung ứng bông nội địa chưa hình thành, chúng tôi buộc phải tận dụng các FTA khu vực như VKFTA, AJCEP, ACFTA - nơi quy tắc xuất xứ linh hoạt hơn”.

Thực tế cho thấy, quy tắc xuất xứ là “nút thắt” khiến nhiều DN Huế khó tận dụng FTA. Đây là điều kiện tiên quyết để hàng hóa được hưởng ưu đãi thuế, song lại là khâu phức tạp, đòi hỏi năng lực quản trị cao.

 Kiểm tra chất lượng dăm gỗ trước khi xuất khẩu tại doanh nghiệp Shaiyo AA Việt Nam

Tại Công ty TNHH Chế xuất Billion Max Việt Nam, DN đã chủ động thay thế dần nguyên liệu nhập khẩu bằng hàng nội địa để tăng tỷ lệ nội địa hóa. Tuy nhiên, khi áp dụng, lại phát sinh vướng mắc ở khâu chứng minh xuất xứ. “Nhiều nguyên liệu mua trong nước nhưng hóa đơn VAT chưa đủ căn cứ chứng minh là hàng có xuất xứ Việt Nam. DN phải bổ sung thêm nhiều chứng từ, phụ lục giải trình, dẫn đến kéo dài thời gian và đôi khi lỡ nhịp giao hàng”, bà Xu Jia Ji, Quản lý hệ thống Công ty TNHH Chế xuất Billion Max Việt Nam chia sẻ.

Bà Xu Jia Ji cho biết, việc khai báo cấp Giấy chứng nhận xuất khẩu hàng hóa (C/O) điện tử đôi khi gặp trục trặc kỹ thuật, dung lượng hồ sơ giới hạn khiến DN phải chia nhỏ và gửi nhiều lần. “Nếu không có sự hỗ trợ kịp thời của cơ quan hải quan và Sở Công Thương, rất khó để DN duy trì tiến độ xuất khẩu, trong khi thị trường quốc tế thay đổi từng ngày”, bà Xu Jia Ji nói thêm.

Theo Hải quan Thủy An- đơn vị quản lý phần lớn DN xuất nhập khẩu của thành phố, tỷ lệ DN sử dụng C/O để hưởng ưu đãi thuế quan mới đạt 51,37%, nghĩa là gần một nửa DN vẫn chưa tiếp cận được lợi ích từ FTA. Bà Hoàng Thị Mai Lan, Đội phó Hải quan Thủy An, cho biết: “Khó khăn lớn nhất là nhiều DN nhỏ chưa nắm rõ quy tắc xuất xứ, trong khi nguyên liệu nhập từ nhiều quốc gia khác nhau. Nhiều hồ sơ bị lỗi do mô tả hàng hóa không khớp hoặc thiếu chứng từ chứng minh nguồn gốc”.

Ông Trương Thế Khánh Quỳnh, Đội trưởng Hải quan cửa khẩu cảng Chân Mây, bổ sung: “Sai sót phổ biến là khai báo chưa thống nhất giữa hóa đơn, bảng kê hàng và tờ khai hải quan. Chỉ cần lệch một mã HS hoặc mô tả hàng không khớp, DN có thể mất quyền hưởng ưu đãi thuế và phải nộp bổ sung thuế nhập khẩu”.

Để đáp ứng tiêu chí, DN buộc phải tăng tỷ lệ nội địa hóa, trong khi nhiều nguyên liệu như sợi dệt, linh kiện điện tử, động cơ ô tô vẫn phụ thuộc nhập khẩu. Không ít DN dù có đơn hàng xuất khẩu nhưng không đủ điều kiện để được hưởng ưu đãi FTA.

Chưa thực sự nhập cuộc

Dù các FTA đã mở ra “cánh cửa vàng” giúp hàng hóa Huế tiến sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, nhưng không phải DN nào cũng sẵn sàng bước qua cánh cửa ấy. Theo Sở Công Thương, giai đoạn 2021 - 2025, tỷ lệ sử dụng C/O của DN xuất khẩu trên địa bàn đạt khoảng 55,5%, song chỉ khoảng 200 DN thực sự tiếp cận và khai thác hiệu quả. Con số này còn khiêm tốn so với gần 6.400 DN đang hoạt động, cho thấy dư địa tận dụng ưu đãi FTA vẫn còn rất lớn.

Ông Phan Hùng Sơn, Phó Giám đốc Sở Công Thương, cho biết: Phần lớn DN ở Huế là nhỏ và vừa, nguồn lực hạn chế, thiếu bộ phận chuyên trách hội nhập quốc tế nên việc tìm hiểu và đáp ứng quy tắc xuất xứ còn khó khăn. “Một bộ phận không nhỏ DN vẫn thờ ơ hoặc chưa quan tâm đúng mức đến các quy định của FTA. Có DN chỉ dừng ở mức biết đến hiệp định thương mại nhưng chưa hiểu sâu để vận dụng, hoặc ngại làm hồ sơ, thủ tục cấp C/O vì cho rằng phức tạp, tốn thời gian”, ông Sơn nói.

Thái độ “chưa mặn mà” ấy khiến DN chịu thiệt thòi trong bối cảnh các thị trường lớn như Mỹ và EU liên tục gia tăng rào cản kỹ thuật, áp dụng thuế đối ứng hoặc biện pháp phòng vệ thương mại. Việc Mỹ áp thuế 20% với một số mặt hàng Việt Nam mới đây là lời cảnh báo rõ ràng. Nếu DN không chủ động tận dụng FTA để đa dạng hóa thị trường, họ sẽ sớm mất lợi thế ngay trên sân nhà.

Bên cạnh quy tắc xuất xứ và năng lực nội tại, hạ tầng logistics và thủ tục hành chính vẫn là những “nút thắt” khiến DN khó tận dụng trọn vẹn ưu đãi. Dù đã cải thiện, hệ thống nộp hồ sơ điện tử vẫn giới hạn dung lượng, dễ lỗi khi lượng hồ sơ tăng cao. Một số DN phản ánh dù đã được cấp C/O điện tử vẫn phải bổ sung hồ sơ giấy, gây chồng chéo và tốn thời gian.

Thực tế ấy cho thấy, để FTA phát huy giá trị, DN Huế không chỉ cần chính sách hỗ trợ phù hợp từ cơ quan quản lý, mà quan trọng hơn là phải thay đổi tư duy và chủ động hội nhập, bởi cơ hội không chờ người chậm bước.

Thiếu nhân lực, lỡ nhịp FTA

Hội nhập không chỉ cần máy móc, công nghệ, mà trước hết là con người. Tuy nhiên, đội ngũ nhân lực am hiểu về xuất nhập khẩu, luật quốc tế, rào cản kỹ thuật ở Huế vẫn còn thiếu và yếu. Không ít DN phải tự mày mò biểu thuế, quy định xuất xứ hoặc cho nhân viên học online ngắn hạn, dẫn đến sai sót hồ sơ, chậm thông quan, mất cơ hội hưởng ưu đãi.

Ông Trương Thế Khánh Quỳnh nhìn nhận: “Nhiều DN vẫn xem FTA là câu chuyện của tập đoàn, DN lớn, nhưng thực ra chính DN nhỏ mới cần tận dụng FTA để tồn tại và mở rộng. Để giúp DN tiếp cận tốt hơn, rất cần sự đồng hành của các cơ quan chức năng trong việc cung cấp thông tin, đào tạo kỹ năng và hướng dẫn quy tắc xuất xứ”.

Theo ông Phan Hùng Sơn, dù ngành công thương thường xuyên tổ chức các khóa tập huấn, nhưng số DN tham gia còn rất hạn chế. “Nhiều DN cử nhân viên đi cho có, học đối phó, không áp dụng vào thực tế. Một phần vì không có thời gian, phần khác vì nghĩ kiến thức ấy chưa cần ngay; nhưng chính sự thờ ơ đó khiến DN bỏ lỡ quyền lợi và cơ hội hội nhập”, ông Sơn nói.

Từ thực tế của Vinatex Phú Hưng, bà Nguyễn Thị Tố Trang khẳng định: “DN phải chủ động cập nhật thông tin và đầu tư nhân lực. Khi hiểu được quy tắc, chúng tôi mới thấy FTA không quá xa vời. Quan trọng là dám thay đổi, dám đầu tư và kiên trì theo đuổi tiêu chuẩn quốc tế”. Hiện công ty đã thành lập bộ phận chuyên trách xuất, nhập khẩu, phụ trách khai báo và thực hiện thủ tục đề nghị cấp C/O, đồng thời đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản trị, truy xuất dữ liệu sản xuất theo thời gian thực, tạo nền tảng minh bạch về xuất xứ hàng hóa.

Ông Phan Hùng Sơn cho biết: Sở đang đẩy mạnh hỗ trợ DN chuyển đổi số trong khai báo và cấp C/O trực tuyến, tăng cường tập huấn về rào cản kỹ thuật và quy định các nước nhập khẩu. “Chúng tôi không chỉ cấp C/O mà đồng hành cùng DN từ đầu đến cuối, giúp họ hiểu, chuẩn bị và tận dụng cơ hội”, ông Sơn cho hay.

Đồng hành cùng DN, Chi cục Hải quan Khu vực IX đã triển khai nhiều giải pháp hỗ trợ thiết thực. Ông Nguyễn Đình Chiến, Phó Chi cục trưởng Chi cục Hải quan Khu vực IX, cho biết: “Các đội hải quan tại Huế đã thành lập tổ tư vấn gồm cán bộ có chuyên môn, trách nhiệm và kỹ năng giao tiếp tốt, trực tiếp hướng dẫn DN xác định mã số hàng hóa, khai báo và xử lý hồ sơ ngay tại chỗ, giúp giảm sai sót và rút ngắn thời gian thông quan”. Song song đó, các kênh hỗ trợ trực tuyến qua điện thoại, email, zalo… cũng được duy trì 24/7, giúp DN phản ánh, tiếp cận thông tin và giải quyết kịp thời mọi thắc mắc DN gặp phải. “Trước đây, một bộ hồ sơ phức tạp mất 5 ngày mới hoàn tất, nay nhờ cải cách hành chính và ứng dụng công nghệ, nhiều khâu được xử lý trước khi hàng cập cảng, giúp DN rút ngắn thời gian thông quan chỉ còn vài giờ”, ông Chiến chia sẻ.

FTA không phải là cánh cửa tự mở. Đó là thử thách buộc DN phải bước qua bằng chính năng lực và bản lĩnh của mình. Với Huế, hành trình này đang dần được nhận diện và hành động. Những giới hạn về quy mô, nhân lực hay logistics hoàn toàn có thể được hóa giải nếu có sự kiên định của DN và sự đồng hành đúng hướng của chính quyền. Khi đó, FTA sẽ không chỉ là ưu đãi thuế quan, mà còn là cơ hội nâng tầm DN Huế trên bản đồ hội nhập thương mại toàn cầu.

(còn nữa)

HẢI THUẬN

Nguồn: https://huengaynay.vn/kinh-te/bai-2-no-luc-vuot-rao-can-xoa-nep-nghi-tho-o-159168.html