Xung quanh vấn đề này, phóng viên Báo Huế ngày nay online có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Văn Hùng, Giám đốc Đài Khí tượng Thủy văn TP. Huế, để làm rõ hơn hiện trạng và cảnh báo trong những ngày tới.

Ông Nguyễn Văn Hùng, Giám đốc Đài Khí tượng Thủy văn thành phố  

Thưa ông, theo số liệu quan trắc mới nhất, lượng mưa tại Huế trong những ngày qua như thế nào và vì sao đất ở nhiều khu vực đã gần bão hòa hoặc đạt trạng thái bão hòa hoàn toàn?

Trong nhiều ngày qua, khu vực thành phố Huế liên tục có mưa vừa, mưa to, có nơi mưa rất to. Tổng lượng mưa phổ biến từ 200 - 500mm, một số nơi ghi nhận lượng mưa đặc biệt lớn như, Bạch Mã 521,4mm, Truồi 522,4mm, Trạm Khí tượng Huế 570,6mm.

Do mưa kéo dài liên tục, gần như không có khoảng khô ráo để đất “nghỉ”, nên hầu hết khu vực đã hút nước đến mức tối đa. Độ bão hòa đất đạt trên 85%, thậm chí có nơi đã đạt 100%, nghĩa là đất không còn khả năng thấm thêm nước. 

Ông có thể giải thích ngắn gọn cho bạn đọc hiểu, khi đất đạt độ bão hòa hoàn toàn thì điều gì xảy ra trong cấu trúc đất và điều đó ảnh hưởng thế nào đến khả năng thấm, thoát nước tự nhiên?

Khi đất đạt độ bão hòa, toàn bộ các khe rỗng giữa hạt đất bị nước lấp đầy, không còn không khí lưu thông trong các lỗ hổng đó. Về mặt vật lý, lúc này đất mất hoàn toàn khả năng hút nước mới, khiến lượng mưa tiếp theo sẽ không thấm mà chảy tràn trên bề mặt.

Cấu trúc cơ học của đất khi bị “no nước” cũng yếu đi rõ rệt. Các hạt đất liên kết lỏng lẻo hơn, ma sát giảm mạnh, vì vậy chỉ cần một dòng chảy mạnh, hoặc tải trọng lớn từ công trình, xe cộ, hay độ dốc tự nhiên, đất có thể bị trượt, sụt lún hoặc đổ sập. Đây chính là cơ chế gây sạt lở đất, sụt nền và lũ bùn đá sau các đợt mưa dài ngày mà chúng ta vẫn thường thấy ở miền Trung.

Với điều kiện địa hình đặc thù của Huế, độ bão hòa đất 100% kéo dài sẽ làm tăng nguy cơ nào hơn, ngập úng đô thị, sạt lở đất hay cả hai? Những khu vực nào hiện đang được cảnh báo rủi ro cao nhất?

Thực tế cho thấy, cả hai nguy cơ: Sạt lở và ngập úng đều tăng mạnh.

Thứ nhất, về lũ quét và sạt lở đất, hiện có 14 xã, phường nằm trong diện nguy cơ cao, gồm: Các xã khu vực A Lưới (1 - 5), Phong Điền, Long Quảng, Khe Tre, Nam Đông, Chân Mây - Lăng Cô, Bình Điền, Hương Thủy, Lộc An, Phú Lộc… Đây là những nơi có địa hình đồi dốc, đất đá phong hóa mạnh, mưa kéo dài dễ gây sạt lở hoặc trượt đất khi dòng chảy tập trung.

Thứ hai, về ngập lụt đô thị và đồng bằng, hiện có gần 30 xã, phường đang chịu ảnh hưởng nặng nề, trải dài từ vùng ven biển đến nội đô Huế: Phong Dinh, Phong Phú, Phong Quảng, Phong Thái, Quảng Điền, Hóa Châu, Dương Nỗ, Thuận An, Hương Trà, Hương An, Kim Trà, Mỹ Thượng, Phú Hồ, Kim Long, Thuận Hóa, Phú Xuân, Thủy Xuân, Vỹ Dạ, An Cựu, Thanh Thủy, Phú Bài, Lộc An, Hưng Lộc, Phú Vang, Vinh Lộc…

Đặc biệt, Quốc lộ 1 đoạn qua các xã Phú Lộc, Hưng Lộc có nhiều điểm ngập sâu, kéo dài hàng trăm mét. Nước mưa từ dãy Bạch Mã dồn xuống, chảy tràn qua đường, gây chia cắt giao thông cục bộ. Nếu mưa tiếp tục, các khu vực này sẽ còn ngập sâu và kéo dài hơn.

Trong điều kiện đất đã “no nước”, người dân nên lưu ý những dấu hiệu nào để nhận biết nguy cơ sạt lở đất hoặc sụt nền, thưa ông?

Đây là điều rất quan trọng, bởi nhiều vụ sạt lở nghiêm trọng thường có “tín hiệu sớm” nhưng bị bỏ qua. Khi đất đã ngậm nước lâu ngày, người dân cần cảnh giác nếu thấy xuất hiện những dấu hiệu sau: Trên nền đất, đường đi hoặc tường nhà xuất hiện vết nứt mới, vết nứt cũ mở rộng nhanh; đất phồng, lún bất thường, có dòng nước nhỏ rỉ ra từ sườn đồi hoặc chân ta luy; cây cối nghiêng đổ hàng loạt trên một diện tích nhất định; nước suối, mương thoát nước chuyển đục hoặc đổi dòng bất thường, kèm theo tiếng lạ (rền, nứt, lách tách).

Nếu có một trong những dấu hiệu này, cần di chuyển ngay khỏi khu vực nghi ngờ, báo cho chính quyền hoặc lực lượng phòng chống thiên tai tại chỗ để được hỗ trợ. 

Đặc biệt, ở những vùng đồi núi, ven ta luy, người dân không nên ở lại lán trại tạm, không trú trong nhà có tường nứt hoặc nền yếu khi mưa kéo dài.

Đài Khí tượng Thủy văn thành phố có khuyến nghị gì cho chính quyền và người dân lúc này?

Theo dự báo mới nhất, 24 giờ tới, Huế vẫn chịu ảnh hưởng của khối không khí lạnh ổn định sau suy yếu, kết hợp với nhiễu động gió Đông trên cao hoạt động mạnh. Dự kiến, toàn thành phố sẽ tiếp tục có mưa vừa, mưa to, có nơi mưa rất to.

Trong 48 - 72 giờ tiếp theo (từ ngày 26 - 27/10), khối không khí lạnh nhiều khả năng tăng cường trở lại, cùng lúc nhiễu động trong đới gió Đông trên cao tiếp tục mạnh lên, nên mưa lớn có thể tái diễn trên diện rộng.

Điều đáng lo ngại là nền đất đã bão hòa, chỉ cần thêm một đợt mưa lớn nữa là nguy cơ ngập úng đô thị và sạt lở đồi núi sẽ tăng cao đột biến.

Vì vậy, Đài Khí tượng Thủy văn thành phố khuyến nghị các địa phương duy trì chế độ trực ban 24/24 giờ, đặc biệt là các xã vùng núi, ven suối, khu vực có nguy cơ sạt lở, ngập sâu. Cần chuẩn bị sẵn phương án sơ tán dân khi có dấu hiệu mưa lớn kéo dài hoặc xuất hiện các vết nứt đất.

Người dân cần hạn chế di chuyển qua các khu vực đèo dốc, khe suối nhỏ, không nên ở lại ven taluy, khu vực khai thác đất đá, công trình đang thi công dở dang. Đồng thời, nên chủ động theo dõi các bản tin cảnh báo mưa - lũ - sạt lở được cập nhật liên tục, qua hệ thống truyền thanh cơ sở, mạng xã hội chính thống hoặc ứng dụng thời tiết đáng tin cậy.

Với tình hình mưa lũ phức tạp, theo ông, đâu là yếu tố then chốt giúp giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra trong thời điểm này?

Điều then chốt là sự chủ động và phối hợp kịp thời giữa chính quyền và người dân.

Với đặc điểm thời tiết ở Huế, mưa kéo dài, địa hình dốc, đất dễ no nước, chúng ta không thể ngăn mưa, nhưng có thể giảm thiệt hại bằng cách hành động sớm. Chính quyền cấp xã, phường phải nắm chắc khu vực xung yếu, rà soát lại các hộ dân ở ven suối, dưới chân đồi, nơi có taluy cao, đây là những vị trí tiềm ẩn nguy cơ sạt lở cao nhất.

Còn người dân, ngoài việc nghe dự báo, nên quan sát kỹ khu vực quanh nhà mình. Nếu thấy dấu hiệu bất thường, cần báo ngay để được hỗ trợ di dời. Đặc biệt, không nên chủ quan vì “năm ngoái chỗ này không sạt, chắc năm nay cũng an toàn”. Khi đất đã bão hòa, chỉ một đợt mưa cực đoan hoặc dòng chảy mạnh có thể làm thay đổi hoàn toàn địa hình địa chất tại chỗ.

Lê Thọ (thực hiện)

Nguồn: https://huengaynay.vn/chinh-tri-xa-hoi/theo-dong-thoi-su/khi-dat-da-no-nuoc-nguy-co-ngap-sau-sat-lo-tang-cao-159161.html