Góp ý Văn kiện Đại hội Đảng XIV: TP.HCM và sự lựa chọn “bây giờ hoặc không bao giờ”

Hình thành các cực tăng trưởng mạnh, các vùng kinh tế trọng điểm, các đô thị, các đặc khu kinh tế thế hệ mới ngang tầm khu vực và toàn cầu để làm động lực xác lập mô hình tăng trưởng mới là mục tiêu được đặt ra tại Dự thảo Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội lần thứ XIV của Đảng.

TP.HCM đang được kỳ vọng giữ vai trò đầu tàu về kinh tế, đổi mới sáng tạo và lan tỏa phát triển vùng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, động lực tăng trưởng của Thành phố đang suy giảm rõ rệt và kéo dài, đặt ra yêu cầu cấp bách phải tái cơ cấu mạnh mẽ, đổi mới tư duy và sớm hình thành mô hình tăng trưởng mới dựa trên năng suất, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Áp lực và cơ hội mới chưa từng có

Với sức mạnh kinh tế vượt trội so với các địa phương khác, TP.HCM vẫn đang là đầu tàu kinh tế của cả nước, nhưng đầu máy đã lạc hậu về công nghệ, tốc độ ngày càng chậm dần. Thậm chí, đầu tàu này đang “chìm sâu và quá lâu” trong mô hình tăng trưởng theo chiều rộng - đã tận khai, nhưng chưa bứt phá chuyển sang mô hình tăng trưởng dựa trên nâng cao năng suất, dựa trên khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Phải khẳng định, TP.HCM là địa phương có nhiều cơ hội đầu tư nhất, nhưng chưa hiện thực hóa được để thúc đẩy phát triển; là địa phương có nguồn lực nhiều nhất, nhưng không huy động đủ nguồn lực đáp ứng yêu cầu phát triển… Hệ quả là giao thông đô thị, nhất là vùng trung tâm đã tắc nghẽn; tình trạng ngập úng do triều cường; ô nhiễm môi trường nước, không khí, rác thải… ngày càng nghiêm trọng; làm giảm chất lượng sống của người dân và kìm hãm phát triển kinh tế xã hội của Thành phố.

Trong khi đó, thế giới đang trong thời kỳ thay đổi, biến động bất thường và khó lường, nhất là cạnh tranh địa chính trị Trung - Mỹ, hội nhập kinh tế quốc tế đã và đang thay đổi có tính bước ngoặt; khoa học công nghệ phát triển nhanh chưa từng thấy, làm cho số phận của các quốc gia, dân tộc và từng con người trở nên khó đoán định và gặp nhiều rủi ro hơn.

Nếu không có động lực tăng trưởng mới dựa vào nâng cao chất lượng, hiệu quả, năng lực cạnh tranh, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo... thay thế, thì kinh tế TP.HCM không thể bứt phá, chuyển đổi thành công sang mô hình tăng trưởng mới, các mục tiêu phát triển năm 2030, 2045 không thể đạt được. Điều này đương nhiên sẽ ảnh hưởng bất lợi đến quá trình tái cơ cấu, chuyển đổi mô hình tăng trưởng chung của cả nước.

Áp lực đó quá lớn, đến mức trở thành lựa chọn “bây giờ, hoặc không bao giờ” với chính quyền và lãnh đạo TP.HCM.

Nhưng, TP.HCM cũng đang trong cơ hội thuận lợi chưa từng có khi là trung tâm kinh tế, tài chính, khoa học công nghệ, có cơ hội sẽ là một trung tâm tài chính quốc tế; trung tâm công nghệ cao, nghiên cứu phát triển và đổi mới sáng tạo; trung tâm logistics quốc tế và cảng biển; là siêu đô thị hiện đại, xanh và thông minh. Về vị trí địa lý và không gian phát triển, TP.HCM sau sáp nhập sở hữu những thuận lợi hiếm có, hội tụ đủ điều kiện để mở ra không gian và cơ hội phát triển mới lớn hơn bội phần so với hiện nay.

Giải pháp đột phá là thu hút đầu tư tư nhân

Để giải quyết được các nút thắt, tắc nghẽn phát triển, như quá tải và tắc nghẽn giao thông đô thị; kết nối yếu kém; úng ngập, ô nhiễm môi trường không khí, nguồn nước và rác thải..., TP.HCM phải huy động được nguồn lực đủ lớn, phân bố và sử dụng hợp lý, hiệu quả theo quy luật thị trường.

Nghĩa là, TP.HCM phải giải được bài toán chuyển đổi, nâng cấp công nghệ hoặc di chuyển tài sản đô thị hiện có, gồm cả tài sản công và tài sản tư (nhất là các khu công nghiệp, khu chế xuất gia công xuất khẩu, công nghệ lạc hậu, giá trị gia tăng thấp, ô nhiễm, các khu vực cảng, cầu cảng có vị trí không còn phù hợp…), hoặc di dời chúng từ trung tâm đô thị đến địa điểm khác hoặc địa phương khác. Mục tiêu là tạo không gian cho phát triển các ngành công nghiệp mới, công nghệ cao, không gian văn hóa, các trung tâm nghiên cứu phát triển và đổi mới sáng tạo…

Cùng với đó, bài toán phát triển các hành lang, vùng kinh tế (gồm dịch vụ tài chính, dịch vụ chất lượng cao, giá trị gia tăng cao, nghiên cứu phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và start-up ở trung tâm TP.HCM; công nghiệp chế tác, chế tạo và đổi mới sáng tạo ở khu vực Bình Dương trước đây và vành đai công nghiệp năng lượng, logistics và cảng biển, du lịch…) với các ngành công nghiệp, dịch vụ và mô hình kinh doanh của thời đại cách mạng công nghiệp 4.0 cũng cần được đặt ra.

Như vậy, TP.HCM cần một khung khổ chính sách dựa trên một hệ thống tư duy mới, có các năng lực rõ ràng.

Một là, huy động tối đa nguồn lực xã hội theo nguyên tắc thị trường.

Hai là, chuyển từ “thu hút đầu tư” sang “tạo thị trường đầu tư đô thị”, chuyển đổi tài sản đô thị hiện hữu thành động lực tăng trưởng mới (thúc đẩy tư nhân tham gia cải tạo - tái phát triển - khai thác lại các khu vực có giá trị thấp, thành các tài sản tạo ra giá trị gia tăng cao hơn).

Ba là, hình thành chuỗi giá trị đầu tư liên vùng kết nối khu vực TP.HCM - Bình Dương - Bà Rịa-Vũng Tàu cũ thành chuỗi công nghiệp - logistics - dịch vụ - tài chính - du lịch, tối đa hóa hiệu quả sử dụng tài nguyên vùng.

Bốn là, đảm bảo phát triển bền vững và công bằng xã hội, tạo cơ hội để người dân, doanh nghiệp cùng tham gia và hưởng lợi từ quá trình chuyển đổi.

Trong đó, cần tạo lập và thực thi môi trường kinh doanh thuận lợi, thân thiện và đồng hành cùng phát triển. Đó là môi trường kinh doanh thuận lợi, chi phí thấp và cạnh tranh là yếu tố nền tảng, quyết định nhất đối với thu hút đầu tư tư nhân.

Cùng với đó, cần xây dựng cơ chế chọn lọc nhà đầu tư chiến lược - không chỉ dựa trên quy mô vốn, mà ở năng lực lan tỏa công nghệ, quản trị, kết nối chuỗi giá trị và thúc đẩy doanh nghiệp nội tham gia chuỗi cung ứng. Các lĩnh vực ưu tiên thu hút đầu tư cần bám sát nhu cầu phát triển căn bản của TP.HCM, gồm hạ tầng đô thị thông minh, đổi mới sáng tạo - công nghệ cao, năng lượng sạch, dịch vụ chất lượng cao và kinh tế xanh.

Sandbox thử nghiệm thể chế đích thực

Nghị quyết 98/2023/QH15 về cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP.HCM qua hơn 2 năm thực hiện nhưng chưa có nhiều thành quả, nhất là trong giải quyết các tắc nghẽn và vấn đề phát triển của Thành phố.

Có nhiều lý do, nhưng trước hết là do Nghị quyết được thiết kế trên hệ tư duy và trong khuôn khổ pháp luật hiện hành đã không còn phù hợp với nhu cầu phát triển mới của Thành phố. Các ưu đãi gọi là vượt trội cũng chỉ trong khung khổ pháp luật hiện hành, chứ chưa thực sự vượt trội. Chưa kể, thời gian qua, cán bộ, công chức nói chung, ở TP.HCM nói riêng chọn cách làm việc thiên về giữ an toàn cho bản thân hơn là dám đổi mới, sáng tạo trong cách thức thực thi chính sách luật pháp, kể cả những nội dung của cơ chế đặc thù vì mục tiêu phát triển chung.

Nếu tiếp tục cách làm như hiện nay, thì dù liên tục có cơ chế đặc thù, cũng không thể tái cơ cấu, nâng cấp trình độ phát triển, chuyển đổi TP.HCM sang mô hình tăng trưởng mới dựa trên nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, năng lực cạnh tranh, dựa trên khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Vì vậy, TP.HCM cần một sandbox thử nghiệm thể chế thực sự, là nơi học hỏi thể chế, chứ không phải đi xin cơ chế riêng biệt. Một nghị quyết mới về sandbox thể chế, trước hết là thay thế Nghị quyết 98/2023/QH15, sẽ là văn bản pháp lý cho phép TP.HCM thử nghiệm thể chế mới.

Cả nước đang bước vào thời kỳ phát triển mới với cơ hội cải cách và phát triển thuận lợi, rộng mở chưa từng có. Trong bối cảnh đó, TP.HCM nhận được sự quan tâm nhiều hơn, thường xuyên của Đảng, Nhà nước và Chính phủ, sẵn sàng tạo điều kiện thuận lợi, tháo điểm nghẽn với cơ chế chính sách, ưu đãi đặc thù, vượt trội, để Thành phố khơi thông mọi nguồn lực, bứt phá phát triển.

Khi đó, TP.HCM sẽ thực sự trở thành động lực dẫn dắt mô hình tăng trưởng mới của cả nước.

Một số công cụ huy động và tạo vốn đầu tư

(i) Chuyển đổi Công ty Đầu tư tài chính Nhà nước thành Quỹ Đầu tư - Phát triển đô thị dưới hình thức công ty cổ phần. Phạm vi đầu tư: mở rộng gồm hạ tầng, công nghệ, năng lượng, logistics, đổi mới sáng tạo, đặc biệt được thay đổi công năng, chuyển đổi, nâng cấp và dịch chuyển các khu chế xuất, khu công nghiệp không còn phù hợp.

(ii) Hợp nhất Becamex và các doanh nghiệp phát triển và kinh doanh hạ tầng khu công nghiệp khác ở TP.HCM thành Tổng công ty (hay Tập đoàn) Đầu tư phát triển tài sản công nghiệp TP.HCM là đơn vị 100% vốn nhà nước, trực thuộc UBND TP.HCM, có nhiệm vụ quản lý quỹ đất, nhà xưởng, hạ tầng của các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao… Làm đầu mối thực hiện chuyển đổi, tái cấu trúc (khu công nghiệp, khu chế xuất, nhà xưởng, hạ tầng logistics) hiện có; mua - bán - cho thuê công năng các khu công nghiệp, nhà xưởng, đất công nghiệp để nâng cấp chuỗi giá trị, thu hút đầu tư công nghệ cao... Phối hợp với Quỹ Đầu tư - Phát triển đô thị để được bổ sung vốn mồi cho các dự án tái cấu trúc khu công nghiệp hoặc xây dựng khu mới.

(iii) Bán tài sản công để tạo vốn, quay vòng vốn đầu tư. TP.HCM không chỉ được quyền bán, chuyển nhượng, cho thuê, cho thuê mua, cho thuê lại theo thời hạn hoạt động dự án nhà ở, công trình thương mại dịch vụ, công trình sự nghiệp, công trình công cộng tại khu vực nhà ga đường sắt, khu tập kết bảo dưỡng, sửa chữa tàu, mà cả ở những nơi khác, nếu cần thiết, để tạo vốn, quay vòng vốn đáp ứng yêu cầu phát triển thành phố.

(iv) Thí điểm thành lập và vận hành Trung tâm Giao dịch và Hoán đổi tài sản đô thị. Trung tâm tách biệt với các sàn bất động sản thông thường, có chức năng niêm yết, định giá và giao dịch quyền sử dụng đất, nhà xưởng, kho bãi, cơ sở hạ tầng công nghiệp... Vận hành theo mô hình PPP (Nhà nước + sàn tư nhân + ngân hàng + tổ chức định giá).

Nguồn: https://baodautu.vn/gop-y-van-kien-dai-hoi-dang-xiv-tphcm-va-su-lua-chon-bay-gio-hoac-khong-bao-gio-d430059.html