Lý do một ngành "hot" 7 năm không ai được công nhận giáo sư

Trong số 11 phó giáo sư được công nhận từ 2019 đến 2025, có 7 người thuộc Trường Đại học Xây dựng Hà Nội, cho thấy nỗ lực vượt trội của một cơ sở đào tạo đầu ngành. Tuy nhiên, so với nhu cầu đào tạo, nghiên cứu và hội nhập quốc tế, con số này đáng báo động.

Ngành Kiến trúc – Quy hoạch là ngành đặc thù, kết hợp giữa nghệ thuật, kỹ thuật và khoa học xã hội. Từ sau Quyết định 37/2018/QĐ-TTg về tiêu chuẩn, thủ tục xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư (GS, PGS), số lượng học hàm ngành này giảm mạnh. Cùng giai đoạn, các ngành kỹ thuật hoặc khoa học xã hội khác có hàng trăm GS, PGS mới mỗi năm.

Câu hỏi đặt ra: Vì sao ngành Kiến trúc - Quy hoạch có số lượng PGS, GS thấp đến vậy? Liệu tiêu chuẩn hiện hành có phù hợp với đặc thù ngành hay không? Ai sẽ dẫn dắt thế hệ tiếp theo trong bối cảnh các GS đầu ngành đã nghỉ hưu?

Thực tế là, toàn ngành Kiến trúc - Quy hoạch hiện nay gần như không còn GS đương chức. Các GS như Hoàng Đạo Kính, Lâm Quang Cường, Nguyễn Lân, Lê Hồng Kế, Phạm Đình Việt, Nguyễn Hữu Dũng, Nguyễn Quốc Thông, Đỗ Hậu, Doãn Minh Khôi, Tố Lăng… đều đã nghỉ hưu.

Từ năm 2019 đến nay, sau khi thực hiện việc đánh giá theo quyết định 37 của Chính phủ, lực lượng PGS trẻ rất ít, phân bố không đều, chủ yếu tập trung ở Trường Đại học Xây dựng Hà Nội, rất ít ở các trường kiến trúc khác.

Thậm chí Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội 7 năm liền không có ai được công nhận PGS. Các trường Kiến trúc TPHCM, Tôn Đức Thắng, Bách Khoa Đà Nẵng chỉ có 1-2 người.

Hệ quả là ngành thiếu người hướng dẫn tiến sĩ, thiếu chủ trì các hội đồng chuyên ngành/liên ngành, giảm năng lực cạnh tranh trong quốc tế hóa đào tạo và gián đoạn thế hệ học thuật.

Đâu là nguyên nhân chủ yếu của tình trạng “thiếu hụt học hàm” này trong bối cảnh chuyển đổi hệ thống đào tạo và yêu cầu chất lượng cao của nền kiến trúc Việt Nam?

Lý do đầu tiên liên quan tới cơ chế và tiêu chuẩn xét học hàm.

Quyết định 37/2018 nâng cao tiêu chuẩn học thuật như yêu cầu bài Scopus (bài báo khoa học được xuất bản trên các tạp chí đạt tiêu chuẩn quốc tế về chất lượng học thuật trong cơ sở dữ liệu Scopus), công trình quốc tế, nhưng chưa có hướng dẫn cụ thể cho các lĩnh vực ứng dụng - sáng tạo như Kiến trúc.

Đồng thời, hệ thống đánh giá chưa phản ánh đặc thù sản phẩm nghiên cứu - thiết kế, trong khi đây là phần cốt lõi của ngành.

Về môi trường nghiên cứu, các trường kiến trúc chưa có nhóm nghiên cứu, quỹ nghiên cứu hoặc chương trình hợp tác quốc tế đủ mạnh để nuôi dưỡng công trình khoa học chất lượng. Tạp chí chuyên ngành quốc tế cũng ít, cơ hội công bố hạn chế.

Trong khi đó, đội ngũ GS đầu ngành phần lớn sinh trước 1955, đã nghỉ hưu. Thế hệ kế cận (sinh 1965-1975) không nhiều người theo đuổi học hàm do áp lực giảng dạy và hành nghề song song. Các nhà khoa học trẻ (sinh sau 1975) tuy năng động nhưng chưa có đủ công bố quốc tế hoặc công trình có tầm ảnh hưởng.

Để khắc phục tình trạng trên, giải pháp cần thiết là phải cải tiến tiêu chuẩn xét học hàm theo đặc thù ngành. Một trong số đó là các công trình thiết kế, dự án nghiên cứu - sáng tạo cần được công nhận có giá trị tương đương bài báo quốc tế, cũng như cho phép áp dụng hồ sơ học thuật tổng hợp như ở Pháp.

Ngành Kiến trúc - Quy hoạch cũng cần xây dựng nhóm nghiên cứu mạnh, trong đó đề xuất Bộ Xây dựng và Bộ GD&ĐT hỗ trợ xây dựng ít nhất 2 nhóm nghiên cứu cấp quốc gia.

Ngoài ra, để hỗ trợ thế hệ trẻ đạt học hàm, các trường đại học cần tổ chức workshop (hội thảo) hướng dẫn công bố quốc tế, phát triển mạng lưới cố vấn 1-1, cấp học bổng hoặc tài trợ nghiên cứu trong nước và hợp tác quốc tế…

Đồng thời, các hoạt động tuyên dương PGS ngành Kiến trúc - Quy hoạch cần đẩy mạnh trên các diễn đàn học thuật, truyền thông để khích lệ thế hệ tiếp theo.

Sự thiếu hụt học hàm GS, PGS trong ngành Kiến trúc – Quy hoạch Việt Nam là một thực tế đáng suy ngẫm. Nó phản ánh những giới hạn của cơ chế hiện tại, nhưng cũng mở ra cơ hội để tái cấu trúc hệ thống đào tạo và nghiên cứu trong “kỷ nguyên vươn mình” của kiến trúc Việt Nam.

Tác giả: PGS.TS Nguyễn Việt Huy là giảng viên Trường Đại học Xây dựng Hà Nội, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội; thỉnh giảng tại các trường quốc tế như Đại học Kỹ thuật Madrid - Tây Ban Nha, Đại học Thanh Hoa - Trung Quốc...

Ông lấy bằng Tiến sĩ tại Trường Đại học Paris 1 Panthéon – Sorbonne, chuyên ngành Tổ chức không gian, xã hội và quy hoạch đô thị – nông thôn.

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/ly-do-mot-nganh-hot-7-nam-khong-ai-duoc-cong-nhan-giao-su-20251119144638609.htm