Nhìn lại chặng đường 80 năm xây dựng, phát triển ngành nông nghiệp và môi trường

Trải qua 80 năm xây dựng và phát triển, ngành Nông nghiệp và Môi trường luôn giữ vai trò trụ đỡ kinh tế - xã hội của đất nước. Từ nền nông nghiệp lạc hậu đến mô hình tăng trưởng xanh hiện đại, ngành đã góp phần đảm bảo an ninh lương thực, ổn định đời sống nhân dân và thúc đẩy Việt Nam vươn lên mạnh mẽ trong hội nhập quốc tế.

Trụ đỡ kinh tế - xã hội trong mọi hoàn cảnh

Ngay sau Cách mạng Tháng Tám, ngày 14/11/1945, Hội đồng Chính phủ quyết nghị thành lập Bộ Canh nông để tổ chức lại sản xuất nông nghiệp, giúp đẩy lùi nạn đói. Việc phát hành “giấy bạc Cụ Hồ” năm 1946 và các chính sách quay vụ, tăng vụ đã giúp sản lượng lương thực tăng gấp đôi năm 1945, đặt nền tảng cho chính quyền non trẻ vượt qua khó khăn.

Trong kháng chiến chống Pháp, thuế nông nghiệp trở thành nguồn thu chủ lực của nhà nước, chiếm 86,2% ngân sách năm 1951 và giúp Việt Nam lần đầu số thu ngân sách vượtchi 16% vào năm 1953. Cùng năm đó, Luật Cải cách ruộng đất ra đời với khẩu hiệu “người cày có ruộng”, tạo bước đột phá về sở hữu đất đai, huy động sức dân cho chiến thắng Điện Biên Phủ lịch sử.

Việc cơ giới hóa giúp tăng năng suất của lao động nông nghiệp tại Đồng bằng sông Cửu Long. Ảnh: Mạnh Linh

Giai đoạn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc (1955-1975), nông nghiệp tiếp tục là lực lượng cung cấp hậu cần cho chiến trường miền Nam, góp phần quan trọng vào thống nhất đất nước. Những sáng kiến “vượt rào” như khoán sản phẩm tại Hải Phòng, Long An và mô hình “bù giá vào lương” cuối thập niên 1970 đã tạo hiệu ứng lan tỏa hiệu ứng tích cực: thị trường sôi động, giá tiêu dùng giảm, quỹ lương tăng gấp 7 lần.

Từ bài học thành công của thử nghiệm tự phát ở Hải Phòng và xu thế lan rộng của mô hình “khoán chui”, ngày 13/1/ 1981, Trung ương Đảng đã ban hành Chỉ thị 100 CT/TW về “Cải tiến công tác khoán, mở rộng khoán sản phẩm đến nhóm lao động trong HTX nông nghiệp,” đánh dấu bước đột phá quan trọng trong tư duy đổi mới kinh tế. tổng GDP trong giai đoạn 1977-1985 tăng 4,65%/năm, trong đó nông nghiệp tăng 4,49%/năm.

Kết luận Bộ Chính trị (ngày 20/9/1986) về thực hiện chính sách kinh tế nhiều thành phần, cho phép sở hữu các thành phần kinh tế; đổi mới cơ chế quản lý, xóa cơ chế tập trung, quan liêu, hành chính, bao cấp thực hiện hạch toán kinh tế và kinh doanh xã hội chủ nghĩa…; đổi mới cơ cấu kinh tế, phải “thật sự coi nông nghiệp là mặt trận hàng đầu”. Đại hội VI đã đưa ra những quan điểm mới khắc phục khó khăn, giữ vững ổn định chính trị, giải quyết những vấn đề kinh tế xã hội cấp bách.

Nghị định 64/1993 giao đất ổn định lâu dài cho hộ nông dân, thừa nhận quyền sử dụng đất có giá trị như tài sản theo Luật Đất đai 1993, tạo động lực giải phóng sản xuất. Cùng thời gian này, kinh tế trang trại phát triển mạnh mẽ, được xác lập vai trò trong Nghị quyết Trung ương 6 khóa VIII năm 1998.

Nhờ đổi mới tư duy, năm 2010, kim ngạch xuất khẩu nông sản đạt 19 tỷ USD, tăng mạnh so với thập niên 1990. Bước vào thập niên 2020, nông nghiệp vẫn là “bệ đỡ” kinh tế: GDP ngành tăng bình quân 3,57%/năm giai đoạn 2021–2024; kim ngạch xuất khẩu 2024 đạt gần 63 tỷ USD, đứng thứ 15 thế giới và thứ 2 ASEAN; nông sản có mặt tại 196 quốc gia, vùng lãnh thổ.

Chương trình nông thôn mới (từ 2009) tạo nên diện mạo mới: đến 6/2025, 78,7% xã đạt chuẩn, thu nhập nông thôn đạt 54 triệu đồng/người/năm 2024, tỷ lệ nghèo đa chiều còn 3,5%. Chương trình OCOP với hàng nghìn sản phẩm chuẩn hóa đã mở rộng cơ hội kinh tế và nâng cao giá trị bản địa.

Bứt phá mạnh mẽ trong đổi mới mô hình tăng trưởng

Bước sang thế kỷ XXI, yêu cầu hội nhập quốc tế đã thúc đẩy nông nghiệp Việt Nam chuyển mình mạnh mẽ theo hướng hiện đại và bền vững hơn. Từ một nền sản xuất chủ yếu dựa vào lao động thủ công, quy mô nhỏ, nông nghiệp đã vươn lên trở thành ngành kinh tế năng động, có khả năng cạnh tranh toàn cầu. Kim ngạch xuất khẩu nông sản tăng vượt bậc, từ mức 19 tỷ USD năm 2010 lên gần 63 tỷ USD năm 2024, đưa Việt Nam đứng thứ 15 thế giới và thứ 2 Đông Nam Á về xuất khẩu nông sản. Các mặt hàng như gạo, cà phê, gỗ và thủy sản liên tục nằm trong nhóm xuất khẩu tỷ đô, đóng góp quan trọng vào xuất siêu nhiều năm liên tiếp và gia tăng dự trữ ngoại tệ quốc gia. Hiện sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam có mặt tại 196 quốc gia và vùng lãnh thổ, ghi dấu ấn về chất lượng và uy tín trên thị trường thế giới.

Không chỉ là “cỗ máy xuất khẩu”, nông nghiệp còn là nền tảng sinh kế của gần 10 triệu hộ nông dân, cùng hàng triệu hộ kinh doanh và các doanh nghiệp dịch vụ nông thôn. Sự tăng trưởng ổn định của ngành tạo nên “tấm đệm an sinh” cho nền kinh tế: thu nhập bình quân khu vực nông thôn đạt 54 triệu đồng/người/năm 2024, cao hơn 1,3 lần so với năm 2020; tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giảm còn 3,5%. Khi kinh tế thế giới đối mặt nhiều cú sốc như suy thoái hay đứt gãy thương mại, nông nghiệp Việt Nam vẫn duy trì tăng trưởng dương, với mức bình quân 3,57%/năm giai đoạn 2021-2024, tiếp tục là “điểm sáng” của toàn nền kinh tế.

Chương trình xây dựng nông thôn mới và OCOP góp phần tạo bước chuyển toàn diện về đời sống nông thôn. Đến giữa năm 2025, 78,7% số xã trên cả nước đã đạt chuẩn nông thôn mới; 4.919 sản phẩm OCOP được phân hạng giúp gia tăng giá trị nông sản bản địa, tạo thêm việc làm và mở rộng cơ hội thị trường. Nông thôn Việt Nam đang từng bước thay đổi từ không gian thuần sản xuất sang không gian phát triển đa chức năng: sản xuất – dịch vụ – du lịch – văn hóa, với hạ tầng cải thiện mạnh mẽ và chất lượng sống ngày càng nâng cao.

Cùng với phát triển sản xuất, cách tiếp cận quản lý tài nguyên và môi trường cũng đổi mới sâu sắc. Tư duy phát triển chuyển từ “khai thác tối đa” sang “quản lý vốn tự nhiên”, coi đất, nước, rừng, biển là tài sản quốc gia phải được bảo tồn, tái tạo và sử dụng hiệu quả. Nhiều chính sách hướng tới tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi phát thải thấp được triển khai đồng bộ, tạo nền tảng để Việt Nam thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Nguồn: https://baotintuc.vn/xa-hoi/nhin-lai-chang-duong-80-nam-xay-dung-phat-trien-nganh-nong-nghiep-va-moi-truong-20251031153600189.htm