Nơi mạch nguồn văn hóa Êđê chảy mãi

Từ cổng chào buôn Kana A (xã Cư M’gar), con đường bê tông dẫn ra bến nước của buôn phẳng phiu, thẳng tắp băng qua nhiều ngã tư, len giữa những ngôi nhà san sát với màu xanh mướt của những tán cây. Mùa thu hoạch cà phê, khi hoàng hôn dần buông xuống, hương cà phê chín lan tỏa trong không khí se lạnh, cũng là lúc từng tốp bà con nối nhau xuống bến, gùi nước mang về.

Sau khi lấy đầy nước từ bến, phụ nữ buôn Sah B (xã Ea Tul) trở về mang theo niềm vui và sự gắn kết cộng đồng.

Theo con đường đó, sau hơn mười phút đi bộ, bến nước buôn Kana A hoang sơ hiện ra giữa không gian đại ngàn. Tiếng nước chảy róc rách hòa cùng tiếng chim kêu tạo nên bản nhạc dịu êm của núi rừng. Bà H’Brem Êban, một người dân trong buôn, khẽ cúi xuống rửa mặt bằng dòng nước mát lạnh rồi hứng nước vào từng quả bầu khô. Bà chia sẻ, từ nhỏ bà đã theo mẹ xuống bến nước, lấy nước về sinh hoạt. "Giờ nhà nào cũng có giếng khoan, nước sạch dẫn về nhưng gia đình mình và nhiều người dân trong buôn vẫn thích ra bến nước lấy nước về nấu cơm, pha trà, ủ rượu cần... Nước ở đây trong và ngọt lắm. Người uống nước của bến sẽ được thần nước che chở và ban cho sức khỏe”, bà H’ Brem vừa nói vừa cẩn thận xếp những bầu nước đầy ắp vào gùi.

Ở buôn Sah B (xã Ea Tul), mỗi sáng những người lớn tuổi vẫn thong dong ra bến nước của buôn rửa mặt, rửa tay như một nghi thức chào ngày mới. Già làng Y Lêm Niê kể, ngày xưa khi lập buôn, việc đầu tiên là chọn nơi có nguồn nước dồi dào, trong lành cho cả cộng đồng. “Bến nước là linh hồn của buôn làng. Dù cuộc sống đổi thay, người Êđê vẫn không quên nơi khởi nguồn sự sống này. Đây là sợi dây nối liền quá khứ với hiện tại”, già Y Lêm tâm tình.

Mỗi sáng già Y Liêm (buôn Sah B, xã Ea Tul) đều đến bến nước rửa mặt như một nghi thức chào ngày mới.

Đối với người Êđê, bến nước là trái tim của buôn làng, họ tin rằng nơi đây có thần linh cư ngụ, ban cho nguồn nước mát lành để nuôi sống con người. Sau mỗi vụ mùa, bà con lại tổ chức lễ cúng bến nước để tạ ơn thần linh, cầu cho mưa thuận gió hòa, buôn làng bình yên, mùa màng tốt tươi. Lễ cúng bến nước thường diễn ra vào tháng hai, tháng ba âm lịch hằng năm, gồm các nghi thức chính: cúng tổ tiên, cúng bến nước, cúng thần đất của buôn, cúng tạ ơn và cúng sức khỏe cho chủ bến nước. Trong bầu không khí ấm cúng, trang nghiêm, thầy cúng khấn cầu cho mạch nước luôn trong lành không bao giờ cạn, cho con cháu biết trân trọng nguồn sống của buôn. Lễ cúng kết thúc trong nhịp chiêng rộn rã, tiếng hò reo, trong men rượu cần ấm nồng và những điệu múa xoang hòa quyện niềm vui cộng đồng.

Đã có thời gian, phong tục đẹp ấy tưởng chừng bị lãng quên nhưng nay đang được khơi dậy mạnh mẽ. Năm 2024, buôn Sah B (xã Ea Tul) đã phối hợp cùng các cơ quan liên quan tổ chức phục dựng lễ cúng bến nước.

Trong vòng xoáy phát triển, những dòng nước mát lành ấy không chỉ làm dịu cơn khát, mà còn gợi nhớ về các thế hệ đi trước, những con người đã gìn giữ nếp sống cộng đồng và tình yêu buôn làng. Nhiều buôn làng đã phục dựng lễ cúng bến nước, để tiếng chiêng, men rượu cần và điệu xoang lại ngân vang giữa núi rừng, nhắc mọi người trân quý nguồn sống và bản sắc của dân tộc.

Anh Dũng

Nguồn: https://baodaklak.vn/van-hoa-du-lich-van-hoc-nghe-thuat/202510/noi-mach-nguon-van-hoa-ede-chay-mai-b730d1d/