Quản lý thực phẩm chức năng khi người dân không "đợi bệnh mới chữa” (kỳ 3)

(Dân trí) - Chuyên gia cho rằng, khi thị trường thực phẩm chức năng ngày càng phát triển mạnh nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro, Việt Nam có thể nghiên cứu áp dụng cách các nước phát triển quản lý nhóm sản phẩm này.

Lời tòa soạn: Thị trường thực phẩm chức năng tại Việt Nam đang phát triển nhanh, nhưng cũng tiềm ẩn không ít rủi ro về chất lượng và nguồn gốc. Hàng loạt vụ việc sản xuất, kinh doanh thực phẩm chức năng giả, kém chất lượng bị phát hiện thời gian qua đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về an toàn sức khỏe người tiêu dùng.

Báo Dân trí thực hiện tuyến bài “Thực phẩm chức năng: Hiểu đúng để dùng đúng", nhằm giúp độc giả nhận diện rõ sự khác biệt giữa thuốc và thực phẩm chức năng, đồng thời cung cấp những thông tin thực chứng, khuyến nghị từ chuyên gia để phòng tránh mua phải hàng giả, hàng nhái và sử dụng sản phẩm bổ sung đúng cách, an toàn.

Người dân không còn đợi “có bệnh mới chữa”?

Làm việc trong môi trường điều hòa suốt 8 tiếng mỗi ngày, chị Q.A., một nhân viên văn phòng, cho biết bản thân hay mệt mỏi, có lúc cảm giác như bị tiền đình.

Lo sợ bản thân phát bệnh sẽ biến chứng nặng, chị chủ động ra hiệu thuốc tìm kiếm sản phẩm chăm sóc sức khỏe thì được tư vấn dùng sản phẩm bổ não chứa DHA. Nhưng lúc này, người phụ nữ lại băn khoăn khi sản phẩm được sản xuất từ một thương hiệu chị chưa từng biết, bao bì cũng khá sơ sài.

“Dù trên vỏ sản phẩm có ghi chứng nhận GMP, nhưng tôi không biết làm sao để kiểm tra chứng nhận này là đúng hay sai", chị A. bày tỏ.

Tương tự, chị Lan Anh chia sẻ, bản thân thường mua thực phẩm chức năng (TPCN) sử dụng vào những lúc bận rộn nhằm tăng cường sức khỏe.

Nhưng hiện nay, thị trường có nhiều thương hiệu mới xuất hiện, thêm vào việc thời gian qua cơ quan chức năng đã phát hiện nhiều vụ việc sản xuất và buôn bán hàng giả, hàng nhái, khiến việc lựa chọn sản phẩm của chị trở nên khó khăn.

Người dân đến nhà thuốc để tìm mua thực phẩm chăm sóc sức khỏe (Ảnh: LC).

Trao đổi với phóng viên, một chuyên gia về lĩnh vực dược lâm sàng cho biết, những năm gần đây, nhận thức của người dân Việt Nam về chăm sóc sức khỏe đã chuyển dịch mạnh mẽ từ mô hình chữa bệnh bị động sang phòng bệnh chủ động và toàn diện.

Người dân không còn đợi “có bệnh mới chữa” mà chủ động tìm kiếm các giải pháp để nâng cao sức khỏe. Điều này được thể hiện rõ qua các hành động như: Nhu cầu mua sắm TPCN, vitamin và các sản phẩm tăng cường miễn dịch tăng cao; tiêm vaccine phòng ngừa bệnh; khám tổng quát và tầm soát ung thư trở thành thói quen phổ biến, thay vì chỉ đi khám khi có triệu chứng.

Ngoài ra, số lượng người tham gia bảo hiểm sức khỏe để chủ động bảo vệ tài chính trước rủi ro y tế có sự gia tăng. Bên cạnh đó, cuộc cách mạng công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (big data) đang thay đổi dần thói quen của người tiêu dùng.

“Người dân ngày càng thông thái và có yêu cầu cao hơn. Các gia đình đã chủ động tìm kiếm thông tin về bệnh lý, phác đồ điều trị, thuốc điều trị, biện pháp phòng ngừa và yêu cầu sự minh bạch, chính trực từ các nhà cung cấp dịch vụ y tế. Ngoài ra, họ cũng có sự quan tâm đặc biệt đến nguồn gốc, chất lượng và các chứng nhận liên quan khi mua thuốc, TPCN.

Trong bối cảnh đó, vai trò quản lý nhà nước càng quan trọng trong việc đảm bảo niềm tin của người dân khi lựa chọn sử dụng các sản phẩm chăm sóc sức khỏe”, chuyên gia phân tích.

Để ngăn ngừa các thực phẩm chức năng trôi nổi, kém chất lượng đến tay người tiêu dùng, việc quản lý nhà nước có vai trò quan trọng (Ảnh minh họa: NT).

Bài học từ quốc tế trong quản lý thực phẩm chức năng

Để việc quản lý nhà nước về TPCN đạt hiệu quả tốt, chuyên gia cho rằng, bên cạnh sự chủ động siết chặt các quy định pháp luật, cơ quan chức năng có thể áp dụng các bài học quản lý từ những quốc gia phát triển.

Đơn cử như tại Mỹ và châu Âu, tầm quan trọng của các tổ chức quản lý như Cục quản lý thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), Cơ quan An toàn thực phẩm châu Âu (EFSA) trong lĩnh vực TPCN không thể bàn cãi. Hai khu vực trên cực kỳ nghiêm khắc trong việc quảng cáo TPCN.

Cụ thể, họ chỉ được phép nói về hỗ trợ, không được nói về chữa bệnh. TPCN chỉ được quảng cáo rằng nó giúp hỗ trợ chức năng (như “canxi giúp xương chắc khỏe” chứ tuyệt đối không được nói rằng nó “chữa khỏi loãng xương”).

Đồng thời, TPCN luôn có cảnh báo bắt buộc. Bất kỳ sản phẩm TPCN nào cũng phải in dòng chữ to và rõ ràng, rằng “sản phẩm này không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh”.

Tại Nhật Bản, để bảo vệ người tiêu dùng khỏi các nhầm lẫn vô tình hoặc những quảng cáo sai lệch mang tính cố ý, chính phủ đã ban hành các điều luật chặt chẽ về việc ghi thông tin và cam kết về sức khoẻ trên nhãn mác hay trong quảng cáo.

Các sản phẩm có chứng nhận FOSHU (Foods For Specified Health Uses) của chính phủ Nhật thường được ưa chuộng và tin tưởng, vì đồng nghĩa với việc sản phẩm đó được kiểm duyệt gắt gao, có tác dụng cụ thể với sức khỏe con người và có bằng chứng khoa học, được chứng minh qua các nghiên cứu lâm sàng về tính hiệu quả và an toàn.

Một sản phẩm vitamin bị vứt tại bãi đất trống ở TPHCM gây xôn xao dư luận thời gian qua (Ảnh: NT).

Dựa trên bài học từ các thị trường tiên tiến, chuyên gia đề xuất Việt Nam cần đẩy mạnh thực hiện các chiến lược cải cách cốt lõi.

Thứ nhất, nâng chuẩn khoa học trong cấp phép và tuyên bố công dụng TPCN (như yêu cầu có minh chứng lâm sàng về hiệu quả của sản phẩm).

Thứ hai, xử lý nghiêm và răn đe mạnh mẽ hành vi quảng cáo sai sự thật, bảo vệ niềm tin người tiêu dùng và lập lại trật tự thị trường.

Ngoài ra, việc nâng cao vai trò tư vấn của dược sĩ tại cộng đồng để đảm bảo TPCN được sử dụng đúng mục đích và an toàn cũng rất quan trọng.

Chuyển đổi số để phục vụ “cá nhân hóa” tốt nhất

Trước xu thế người dân chủ động hơn trong chăm sóc sức khỏe và trở thành những “người tiêu dùng thông thái”, các hệ thống phân phối dược phẩm và thực phẩm chức năng tại Việt Nam đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ để nâng cao tính minh bạch, truy xuất nguồn gốc và tối ưu trải nghiệm người dùng.

Việc nâng cao vai trò tư vấn của dược sĩ, đảm bảo TPCN được sử dụng đúng mục đích rất quan trọng (Ảnh: LC).

Nhiều nhà thuốc lớn hiện đã đầu tư mạnh mẽ vào các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và điện toán đám mây, nhằm tự động hóa quy trình quản lý, kiểm soát chất lượng và hỗ trợ tư vấn cá nhân hóa.

Các nền tảng công nghệ này được tích hợp sâu vào khâu nhập - xuất kho, theo dõi hạn dùng, tra cứu thông tin sản phẩm và hướng dẫn sử dụng an toàn, giúp hạn chế tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng trên thị trường.

“Từ năm 2025, người dân đã có thể mua thuốc trực tuyến an toàn, tiện lợi thông qua giải pháp kết nối app-to-app giữa ứng dụng Nhà thuốc Long Châu và VNeID. Đây là bước tiến quan trọng trong việc kết nối với sổ sức khỏe điện tử, giúp người dân quản lý hồ sơ y tế, đơn thuốc, lịch sử khám chữa bệnh một cách đồng bộ, chính xác và bảo mật”, phía Long Châu chia sẻ.

Theo đó, Long Châu đã tập trung đầu tư mạnh mẽ vào các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data)... Các nền tảng công nghệ này được tích hợp sâu vào mọi quy trình, từ vận hành, quản lý đến trải nghiệm người dùng, với mục tiêu nâng cao tính hiệu quả, tối ưu dịch vụ và đảm bảo an toàn dữ liệu cá nhân, đặc biệt trong lĩnh vực y tế.

Đặc biệt, việc nâng cao vai trò tư vấn của đội ngũ dược sĩ được xem là yếu tố then chốt. Dược sĩ không chỉ là người bán hàng mà còn là người đồng hành, hướng dẫn người dân lựa chọn thực phẩm chức năng đúng mục đích, tránh lạm dụng, đồng thời cập nhật thông tin khoa học chính thống về sản phẩm.

Cùng với đó, nhiều hệ thống nhà thuốc đã triển khai ứng dụng di động và cổng thông tin điện tử, cho phép người dân tra cứu nguồn gốc sản phẩm, theo dõi lịch sử đơn thuốc, lập lịch nhắc uống thuốc tự động hoặc đặt hẹn tiêm chủng cho bản thân và gia đình.

Dược sĩ hướng dẫn khách hàng kiểm tra thông tin thuốc và thực phẩm chức năng qua website cũng như ứng dụng của Long Châu (Ảnh: LC).

Một số nền tảng còn kết nối với sổ sức khỏe điện tử và tài khoản định danh VNeID, giúp người dùng quản lý hồ sơ y tế, đơn thuốc và lịch sử khám chữa bệnh đồng bộ, chính xác và bảo mật.

Bên cạnh khối nhà thuốc tư nhân, các bệnh viện và trung tâm y tế công lập cũng đang từng bước số hóa hệ thống quản lý thuốc, vật tư tiêu hao và hồ sơ sức khỏe, góp phần hình thành hệ sinh thái chăm sóc sức khỏe số toàn diện, lấy người dân làm trung tâm.

Từ góc nhìn các chuyên gia, chuyển đổi số không chỉ giúp doanh nghiệp tăng năng suất và quản trị minh bạch, mà còn mở ra hướng tiếp cận mới về “y tế dự phòng thông minh” - nơi mỗi người dân có thể chủ động quản lý, theo dõi và bảo vệ sức khỏe bản thân bằng các công cụ số đáng tin cậy. 

Nguồn: https://dantri.com.vn/suc-khoe/quan-ly-thuc-pham-chuc-nang-khi-nguoi-dan-khong-doi-benh-moi-chua-ky-3-20251007163910497.htm