Thầy cô không chỉ dạy 'cách làm việc' mà còn dạy ta 'cách làm người'

AI có thể viết bài luận, soạn giáo án, chấm điểm tự động, thậm chí trò chuyện như một người thầy. Nhiều người đặt câu hỏi: "Liệu trong tương lai, AI có thể thay thế giáo viên không?". Là người gắn bó với cả hai thế giới, công nghệ và giáo dục, tôi hiểu rằng dù AI có thể giúp truyền đạt kiến thức nhanh hơn, chính xác hơn, nhưng có một điều mà AI không thể làm được: dạy những bài học của trái tim.

KIẾN THỨC CÓ THỂ SỐ HÓA, NHƯNG TÌNH NGƯỜI THÌ KHÔNG

AI có thể đọc hàng triệu cuốn sách, phân tích triệu triệu dữ liệu khổng lồ và đưa ra câu trả lời trong tích tắc. Nhưng AI không có trái tim để rung động, không có ánh mắt biết động viên, và không có bàn tay đặt lên vai học trò khi các em vấp ngã. Một mô hình ngôn ngữ dù thông minh đến đâu cũng chỉ "hiểu" cảm xúc bằng con số, chứ không "cảm" được niềm vui, nỗi buồn hay sự hối hận của con người.

- Ảnh 1. — Giáo viên giỏi trong thời đại AI không phải là người “truyền đạt kiến thức” giỏi nhất, mà là người biết biến kiến thức thành cảm hứng

Trong Báo cáo Giám sát giáo dục toàn cầu (GEM Report) năm 2023 cùng những khuyến nghị của UNESCO một lần nữa vang lên lời nhắn nhủ đầy nhân văn: công nghệ chỉ là công cụ hỗ trợ, chứ không bao giờ có thể thay thế được hơi ấm của tình người và sự kết nối từ trái tim của người thầy. UNESCO khẳng định giáo dục phải luôn lấy con người làm trung tâm, nơi cảm xúc, sự thấu hiểu và tình yêu thương trở thành mạch nguồn nuôi dưỡng tri thức. Bởi lẽ, sức mạnh của cảm xúc mà người thầy truyền cho học trò là thứ năng lượng vô hình nhưng bền bỉ, có thể chạm đến tâm hồn, vượt lên trên mọi con số hay độ chính xác lạnh lùng của thông tin kỹ thuật số.

NHỮNG BÀI HỌC KHÔNG NẰM TRONG GIÁO ÁN

Tôi còn nhớ lần đầu tiên bước vào nghề, tôi từng thất vọng khi bài giảng của mình không khiến sinh viên hứng thú mặc dù đã áp dụng nhiều mô hình, công nghệ tiên tiến như lớp học đảo ngược (flipped classroom), học tập kết hợp (Blended learning), game AI, hay bài tập tương tác online.

Một người thầy lớn đã dẫn lại câu nói của một nhà tư tưởng nổi tiếng: "Nhà giáo không phải là người nhồi nhét kiến thức mà đó là công việc của người khơi dậy ngọn lửa cho tâm hồn". Câu nói ấy khiến tôi thay đổi cách dạy. Tôi bắt đầu lắng nghe nhiều hơn, khuyến khích các em đặt câu hỏi, tranh luận, và cả sai lầm. Chính trong những khoảnh khắc ấy, lớp học trở thành không gian của sự sống, chứ không chỉ là nơi truyền đạt tri thức.

AI có thể dạy sinh viên cách lập trình, nhưng chỉ có người thầy mới dạy được vì sao ta cần viết ra một dòng code tử tế, để phục vụ con người, không phải để thay thế con người. AI có thể giúp học sinh (HS) giải phương trình, nhưng không thể dạy các em bài học về sự kiên nhẫn, về niềm vui khi tự mình tìm ra lời giải.

Có lần, một sinh viên gửi cho tôi dòng tin nhắn sau khi tốt nghiệp: "Thầy không chỉ dạy em về máy tính, mà dạy em cách làm người trong thế giới của máy". Với tôi, đó là phần thưởng lớn nhất mà nghề giáo mang lại, không phải là những con số trên bảng điểm, mà là những tâm hồn được thắp sáng.

AI - NGƯỜI ĐỒNG HÀNH, KHÔNG PHẢI NGƯỜI THAY THẾ

Trong những báo cáo gần đây của McKinsey, các chuyên gia dự đoán AI có thể tự động hóa đến 40% công việc của giáo viên (GV), đặc biệt là trong soạn giáo án, ra đề thi, xây dựng kế hoạch học tập cá nhân, hay hỗ trợ HS yếu. Điều đó là tích cực, bởi công nghệ đang giúp người thầy có thêm thời gian để làm điều quan trọng nhất: trò chuyện, định hướng và nuôi dưỡng nhân cách học trò.

- Ảnh 2. — Một bài toán có thể được giải bằng AI, nhưng một con người tử tế thì chỉ có thể được nuôi dưỡng bằng tình yêu thương

AI không phải là đối thủ của GV. Ngược lại, đó là người đồng hành tuyệt vời nếu ta biết sử dụng đúng cách. Một GV giỏi trong thời đại AI không phải là người "truyền đạt kiến thức" giỏi nhất, mà là người biết biến kiến thức thành cảm hứng, biết dẫn dắt học trò đặt câu hỏi thay vì chỉ nhận câu trả lời.

Tôi từng chứng kiến nhiều sinh viên dùng ChatGPT để viết luận. Tôi không cấm, nhưng yêu cầu các em phải ghi rõ từng câu lệnh đã sử dụng kèm kết quả câu lệnh đó ở phần phụ lục. Và quan trọng hơn, phải tự đặt câu hỏi: "AI có hiểu được nỗi trăn trở của em không?". Khi các em biết nghi ngờ, biết suy nghĩ độc lập, thì công nghệ trở thành công cụ phát triển tư duy chứ không phải chiếc nạng để dựa dẫm.

NGƯỜI THẦY, NGƯỜI TRUYỀN CẢM HỨNG SỐNG TỬ TẾ

Làm thầy trong thời đại số, đôi khi tôi cũng tự hỏi: "Liệu mình có đang dạy chậm hơn công nghệ?". Nhưng rồi, mỗi khi bước vào lớp, thấy ánh mắt sinh viên sáng lên khi hiểu được một vấn đề, tôi lại nhận ra: dù thế giới có thay đổi đến đâu, trái tim con người vẫn là nơi bắt đầu của mọi tri thức.

Những bài học của trái tim không cần bảng thông minh, không cần thuật toán. Đó là khi ta dạy sinh viên biết cảm ơn người đã giúp mình, biết xin lỗi khi mắc lỗi, biết đặt lợi ích cộng đồng lên trên cái tôi cá nhân. Đó là khi ta khơi dậy trong các em niềm tin rằng tri thức chỉ thực sự có ý nghĩa khi được dùng để làm điều tốt.

- Ảnh 3. — Công nghệ có thể dạy học sinh cách sống thông minh, nhưng chỉ giáo viên mới dạy trò cách sống có trái tim

Trong các nghiên cứu về trí tuệ nhân tạo xã hội (Social AI), các nhà khoa học nhận thấy AI có thể mô phỏng đồng cảm, nhưng không thể cảm nhận thật sự. Một cỗ máy có thể nói: "Tôi hiểu bạn đang buồn", nhưng không thể cùng bạn trải qua nỗi buồn ấy. Ngược lại, người thầy, dù không hoàn hảo, có thể lắng nghe, chia sẻ, và đôi khi chỉ cần một nụ cười cũng đủ giúp học trò đứng dậy sau thất bại.

CÔNG NGHỆ CHẠM TỚI TRÍ ÓC, NHƯNG NGƯỜI THẦY CHẠM TỚI TRÁI TIM

Mặc dù thời gian đứng trên giảng đường đại học chưa thật sự đủ lâu, nhưng cũng đủ để tôi chứng kiến biết bao công nghệ đến rồi đi, còn giá trị của người thầy vẫn trường tồn. Vì thầy cô không chỉ dạy ta "cách làm việc", mà còn dạy ta "cách làm người". Một bài toán có thể được giải bằng AI, nhưng một con người tử tế thì chỉ có thể được nuôi dưỡng bằng tình yêu thương. Mỗi bài giảng không chỉ là một buổi học, mà là một cuộc gặp gỡ giữa hai tâm hồn, thầy và trò. Công nghệ có thể nhân bản kiến thức, nhưng chỉ con người mới có thể nhân bản lòng nhân ái.

Và có lẽ, đó chính là lý do mà dù AI có tiến xa đến đâu, vẫn không thể, và không bao giờ nên, thay thế người thầy. Vì AI có thể dạy bạn cách sống thông minh, nhưng chỉ người thầy mới dạy bạn cách sống có trái tim.

Con người học để trở thành "người"

Mùa hè năm 2025, tôi may mắn được đồng hành cùng Sở KH-CN TP. HCM trong vai trò giảng viên chính của chương trình bồi dưỡng AI dành cho các HS đoạt giải thưởng trong các cuộc thi học thuật của thành phố. Đó là những gương mặt trẻ đầy tài năng, các em có thể lập trình tạo ra sản phẩm AI chỉ trong vài giờ, tạo ra mô hình nhận diện hình ảnh, hay viết những đoạn mã tinh tế bằng ngôn ngữ lập trình hiện đại.

Mỗi lần đứng lớp, tôi luôn cảm nhận được niềm háo hức và khát vọng của thế hệ trẻ. Các em học rất nhanh, nắm bắt công nghệ một cách tự nhiên như thể AI đã trở thành ngôn ngữ thứ hai của các em vậy. Nhưng cũng chính trong những buổi trò chuyện ấy, tôi nhận ra công nghệ thôi là chưa đủ. Các em cần được định hướng để hiểu rằng AI không chỉ là công cụ, mà là trách nhiệm. Trách nhiệm để công nghệ phục vụ con người, chứ không biến con người phụ thuộc vào nó.

Tôi vẫn nhớ hoài ánh mắt của một HS khi em hỏi tôi: "Thưa thầy, nếu sau này AI thông minh hơn con người, em có còn cần học nữa không?". Câu hỏi ấy khiến cả lớp im lặng. Tôi trả lời: "AI có thể giỏi hơn em trong một việc, nhưng nó không thể mơ ước, yêu thương, hay hy sinh như con người. Chính vì thế, con người mới cần học, học để trở thành "người"".

Nguồn: https://thanhnien.vn/thay-co-khong-chi-day-cach-lam-viec-ma-con-day-ta-cach-lam-nguoi-185251114212307304.htm