Thời cơ và thách thức Trí tuệ nhân tạo và hành trình mới trong sáng tạo

Tại Việt Nam, AI bước đầu được ứng dụng như một công cụ hỗ trợ đắc lực cho nghệ sĩ, song cũng đặt ra nhiều vấn đề về tính nguyên bản, đạo đức và vai trò không thể thay thế của con người trong nghệ thuật.

AI đang thực sự trở thành “cánh tay nối dài” hỗ trợ sáng tác cho văn nghệ sĩ.

AI - cánh tay nối dài cho sáng tạo nghệ thuật

Sự phát triển nhanh chóng của AI đã giúp mở rộng đáng kể khả năng sáng tạo của con người. Từ thơ ca, hội họa, âm nhạc đến điện ảnh, AI đã chứng minh tiềm năng hỗ trợ hoặc tự động tạo ra các sản phẩm nghệ thuật phức tạp.

Đại tá, nhạc sĩ Nguyễn Mai Kiên, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội nhận định: “Ngày càng nhiều công cụ AI về lĩnh vực này xuất hiện giúp cho các văn nghệ sĩ giảm thiểu được rất nhiều công đoạn trong sáng tạo các sản phẩm văn học, nghệ thuật tiếp cận khán giả”.

Thực tế, AI đã thể hiện khả năng đáng kể trong việc tạo sinh tác phẩm văn học như tiểu thuyết, thơ ca hay kịch bản phim. Các mô hình như ChatGPT, DeepSeek cho phép sáng tác nhanh chóng, mô phỏng phong cách của nhiều nhà văn, nhà thơ nổi tiếng. Trong lĩnh vực âm nhạc, những phần mềm như AIVA, Suno hay MuseNet giúp nhạc sĩ sáng tác, hòa âm, phối khí chỉ trong thời gian ngắn.

Tại Việt Nam, những thử nghiệm đầu tiên đã ghi nhận những thành công bước đầu. Theo TS Ngô Viết Hoàn, trong lĩnh vực sáng tạo văn học, FPT AI và các nhà khoa học thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội đã có những thử nghiệm trên phương diện sáng tạo văn học bằng AI. FPT AI đã phát triển công cụ tạo thơ bằng AI dựa trên kho ngữ liệu tiếng Việt có tên “Post Assistant". Công cụ này có thể tạo thơ tiếng Việt dựa trên chủ đề hoặc từ khóa do người dùng nhập vào, đồng thời bắt chước phần nào nhịp điệu và phong cách của thơ truyền thống Việt Nam. Trong lĩnh vực hội họa, những nghệ sĩ Việt Nam sử dụng công nghệ như GAN, DALL-E, MidJourney để tạo ra các tác phẩm mang hơi thở truyền thống pha trộn hiện đại.

Ứng dụng AI trong điện ảnh và truyền hình cũng bắt đầu lan rộng. Các đạo diễn trẻ như Phạm Vĩnh Khương đã thử nghiệm sản xuất phim "Bức tranh Đại Việt" với sự hỗ trợ của AI, hay các đài truyền hình lớn như VTV, HTV đã giới thiệu MC ảo vận hành bằng nền tảng AI​...

Với sức mạnh tính toán và khả năng tổng hợp dữ liệu khổng lồ, AI đang thực sự trở thành một “cánh tay nối dài” cho những nhà sáng tạo, mở ra khả năng tiếp cận nhanh hơn, rộng hơn với khán giả, đồng thời tối ưu hóa quy trình sản xuất nghệ thuật.

Những giới hạn không thể bỏ qua

Bên cạnh những ưu thế rõ rệt, AI trong sáng tạo nghệ thuật vẫn còn nhiều điểm hạn chế mang tính bản chất. Về cơ bản, các hệ thống AI hiện nay chưa sở hữu “ham muốn tự thân” hay khả năng lựa chọn tự giác như con người. TS Ngô Viết Hoàn phân tích: “Nghệ thuật là quá trình nhân cách hóa ham muốn thông qua các hiện hữu mỹ cảm, trong khi trí tuệ nhân tạo lại mang tính mục đích cao, cho đến nay nó vẫn chưa đạt đến trình độ có ham muốn tự thân và năng lực lựa chọn tự giác”​.

Điều này khiến các sản phẩm nghệ thuật do AI tạo ra, dù kỹ thuật hoàn chỉnh, vẫn thiếu chiều sâu cảm xúc, thiếu sự độc đáo mang tính cá nhân. Nhà thơ trẻ người Trung Quốc Lý Uyển từng thử nghiệm DeepSeek tổng hợp phong cách thơ của mình và nhận xét: “Vấn đề lớn nhất là bài thơ thiếu điểm nhấn, một bài thơ dù ngôn từ có thô ráp hay tinh tế cũng phải có một yếu tố cốt lõi. Thêm nữa, ngôn ngữ vẫn thiếu phong cách tinh tế và cá nhân của tôi”​.

Bên cạnh đó, vấn đề bản quyền và đạo đức sáng tạo cũng là những thách thức lớn khi AI ngày càng tham gia sâu vào nghệ thuật. Đại tá, nhạc sĩ Nguyễn Mai Kiên cho biết: “Một trong những thách thức lớn nhất khi ứng dụng AI trong sáng tạo nghệ thuật là vấn đề bản quyền”​. Ở nhiều quốc gia, luật bản quyền hiện tại vẫn chưa thực sự rõ ràng trong việc xác định chủ thể sáng tạo giữa con người và máy móc, làm dấy lên nhiều tranh cãi pháp lý.

Hơn nữa, khả năng phản ánh văn hóa và đời sống xã hội của tác phẩm do AI tạo ra cũng bị đặt dấu hỏi. Một hệ thống không có trải nghiệm sống, không sở hữu ký ức lịch sử hay cảm xúc đồng cảm sâu sắc liệu có thể thực sự "chạm" được vào chiều sâu tinh thần của đời sống con người?

Ngoài ra, giới chuyên môn cũng cảnh báo rằng việc lạm dụng AI có thể dẫn đến sự công thức hóa sáng tạo, làm mất đi sự ngẫu hứng, bất ngờ - vốn là linh hồn của nghệ thuật chân chính. Các tác phẩm "nhái" phong cách cũ nhưng thiếu đột phá sáng tạo cũng có thể khiến nghệ thuật trở nên nhàm chán và thiếu dấu ấn.

Cần một hướng đi tỉnh táo và có trách nhiệm

Mặc dù còn nhiều tranh luận, không thể phủ nhận rằng AI đang mở ra một thời kỳ mới cho văn học và nghệ thuật. Vấn đề không phải là "có nên" hay "không nên" dùng AI, mà là làm sao để sử dụng công cụ này một cách đúng đắn, nhằm phục vụ sáng tạo thay vì thay thế sáng tạo của con người. Như nhạc sĩ Nguyễn Mai Kiên khẳng định: “Cần đẩy mạnh đầu tư vào nghiên cứu và phát triển AI phù hợp với đặc trưng văn hóa Việt Nam... Các công cụ AI cần được phát triển theo hướng tôn trọng bản sắc dân tộc, không chỉ sao chép mô hình từ nước ngoài”​. Ngoài ra, cần xây dựng cơ chế pháp lý chặt chẽ về quyền sở hữu trí tuệ, đảm bảo tác quyền cho các nghệ sĩ trong môi trường sáng tạo có sự hiện diện của AI.

Bên cạnh các giải pháp kỹ thuật và pháp lý, một yếu tố then chốt khác chính là đào tạo. Giới văn nghệ sĩ cần được trang bị kiến thức công nghệ, để chủ động khai thác AI như một công cụ hỗ trợ, đồng thời giữ vững bản lĩnh sáng tạo và bản sắc cá nhân.

TS Ngô Viết Hoàn từng nhấn mạnh, trong dòng chảy thay đổi mạnh mẽ của thời đại, “nghệ thuật một lần nữa “đang biến mất”, nhưng nghệ thuật cũng “đang tái sinh”​. Chỉ cần con người biết sử dụng AI một cách khôn ngoan, sáng suốt, thì AI sẽ là cánh tay đắc lực, đồng hành cùng nghệ sĩ mở ra một chương mới đầy sáng tạo cho văn học và nghệ thuật Việt Nam.

Nguồn: https://hanoimoi.vn/van-hoc-nghe-thuat-viet-nam-trong-ky-nguyen-moi-thoi-co-va-thach-thuc-tri-tue-nhan-tao-va-hanh-trinh-moi-trong-sang-tao-701006.html