Trăn trở bảo tồn nhà truyền thống của người Mông ở Sín Chéng

Trước khi thực hiện chính quyền địa phương hai cấp, Sín Chéng là xã vùng cao của huyện Si Ma Cai cũ, đa số đồng bào Mông sinh sống. Nhiều năm trước, đến Sín Chéng rất dễ nhận ra thôn, bản của người Mông với những căn nhà tường đất truyền thống, nhưng nay, nhiều hộ dân đã thay thế nhà đất để xây nhà kiên cố với kiến trúc hiện đại. Mặc dù diện mạo thôn bản đổi thay và dần được nâng cao, song nhìn từ góc độ văn hóa thì nét riêng trong kiến trúc nhà truyền thống của người Mông đang dần mai một.

Năm nay đã 67 tuổi, nhưng bà Tráng Thị Sáng, dân tộc Mông, thôn Sín Chải, xã Sín Chéng vẫn sống trong căn nhà đất truyền thống. Bà Sáng bảo căn nhà này đã được 60 năm, còn căn nhà mới bên cạnh cũng làm được 50 năm. Mặc dù hai ngôi nhà làm đã lâu, tường đất nứt nẻ, nhưng bà Sáng luôn tự hào về ngôi nhà gắn bó với gia đình bà qua mấy thế hệ.

Bà Tráng Thị Sáng chia sẻ: “Trước đây, không chỉ gia đình tôi, hầu hết hộ dân trong thôn Sín Chải đều làm nhà trình tường để ở. Làm nhà đất tuy mất nhiều thời gian, nhưng không tốn kém tiền vì đất sẵn có, bà con trong thôn cùng giúp nhau. Cùng với nhà, còn có bếp, chuồng trâu cũng trình tường bằng đất. Ở nhà đất mùa đông rất ấm, mùa hè thì mát. Vậy nhưng, giờ đây trong thôn chỉ có nhà tôi và một số hộ dân còn ở nhà đất thôi, bà con đã chuyển sang làm nhà xây bằng gạch rồi”.

Không phải quá lâu, chỉ khoảng 5 năm trước, đến xã Sín Chéng, các thôn, bản của đồng bào Mông rất dễ nhận diện bởi những nếp nhà trình tường làm theo kiến trúc truyền thống với tường bằng đất dày, mái lợp ngói âm dương, khung bằng gỗ sa mộc, có hàng lan can phía trước. Giờ đây, đa số các hộ dân đã dỡ nhà đất để xây nhà gạch theo kiến trúc hiện đại, rộng rãi, khang trang hơn.

Đến thăm nhà ông Thào A Chô, thôn Sín Chải, chúng tôi gặp đúng hôm ông Chô nhờ bà con trong làng đến tháo dỡ nhà cũ, chuẩn bị xây nhà mới. Hàng chục trai tráng, phụ nữ trong thôn cùng dọn đồ đạc, dỡ mái ngói âm dương, đập tường, khiêng khung gỗ… chẳng mấy chốc, căn nhà tường đất rộng rãi đã bị dỡ bỏ.

Nhìn căn nhà đất đã gắn bó với gia đình hơn 40 năm không còn nữa, vài tháng nữa nơi đây sẽ “mọc” lên căn nhà xây 2 tầng kiên cố, ông Thào A Chô buồn vui xen lẫn chia sẻ: “Căn nhà này gia đình tôi làm cách đây hơn 40 năm. Ngày đó, để làm được nhà, bà con trong thôn đến giúp đông lắm, gia đình tôi mổ 5 con lợn mời bà con. Vậy nhưng nhà làm đã lâu, cột kèo đều bị hỏng, mái ngói âm dương cũng bị dột, nên tôi dỡ nhà đất đi để xây nhà mới. Tôi tiếc lắm, nhưng trong thôn bà con đã xây nhà gần hết rồi, mình cũng xây thôi”.

Mặc dù các bản làng ở xã Sín Chéng đã đổi thay với nhiều căn nhà xây theo kiến trúc hiện đại, người dân phấn khởi vì có nhà to và kiên cố, nhưng đối với không ít người, căn nhà truyền thống tường đất, mái lợp ngói âm dương lại đem cảm giác gần gũi, ấm áp, vì gắn với kỷ niệm tuổi thơ bên gia đình.

Chị Giàng Thị Sua, thôn Mào Sao Chải tâm sự: “Tôi sinh ra và lớn lên ở thôn người Mông. Ngày xưa, người Mông trong thôn đều ở nhà tường đất, nhưng đến nay nhà tường đất còn lại rất ít. Tôi cảm thấy nuối tiếc, vì nếu sau này không còn nhà tường đất đồng nghĩa với việc thiếu đi một phần bản sắc dân tộc Mông. Hi vọng rằng, người dân trong thôn vẫn giữ gìn những căn nhà tường đất để thế hệ sau còn biết đến bản sắc nhà truyền thống của dân tộc”.

Giờ đây, điều kiện kinh tế tốt hơn, đa số đồng bào Mông đã thay nhà đất bằng nhà xây mới khang trang, hiện đại, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của cuộc sống. Tuy nhiên, nhìn từ góc độ văn hóa, kiến trúc nhà đất truyền thống của người Mông đang mai một từng ngày. Trước thực tế này, phòng Văn hóa - Xã hội xã Sín Chéng đã phối hợp tuyên truyền đến người dân duy trì các nếp nhà truyền thống, gắn bảo tồn bản sắc văn hóa với phát triển du lịch.

tran-tro-bao-ton-nha-truyen-thong-cua-nguoi-mong-o-sin-cheng.png

Ông Phạm Văn Tiếp - Phó Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội xã Sín Chéng cho biết: “Xã Sín Chéng có đa số dân tộc Mông sinh sống từ rất lâu đời. Ngay từ khi định cư ở đây, đồng bào Mông đã làm những căn nhà theo kiến trúc trình tường đất, khung bằng gỗ sa mộc, mái lợp ngói âm dương nhìn rất đẹp và bản sắc. Tuy nhiên, đến nay, chỉ còn thôn Mào Sao Phìn, thôn Sín Chải là giữ được một số căn nhà đất truyền thống của người Mông, còn lại bà con đã chuyển sang làm nhà xây kiên cố, thuận tiện hơn cho sinh hoạt”.

Xác định bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc là nhiệm vụ quan trọng, phòng Văn hóa - Xã hội đã tham mưu Đảng ủy, HĐND, UBND xã Sín Chéng đưa nội dung bảo tồn nhà tường trình đất vào kế hoạch thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia trên địa bàn xã. Qua đó, vừa bảo tồn, gìn giữ kiến trúc nhà đất truyền thống của người Mông và một số dân tộc, vừa tạo điểm nhấn thu hút khách thập phương đến tham quan, tìm hiểu nét văn hóa, đời sống sinh hoạt của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn xã Sín Chéng.

Trao đổi với chúng tôi, ông Viên Đình Hiệp - Chủ tịch UBND xã Sín Chéng cho biết: “Nhiệm kỳ 2025 - 2030, xã Sín Chéng đặt ra mục tiêu tổng quát là phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế, xây dựng địa phương trở thành vùng quê phát triển nhanh, bền vững, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Cùng với giải pháp về phát triển kinh tế, hạ tầng, xã Sín Chéng quan tâm bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc Mông, Nùng, Phù Lá… hướng đến phát triển du lịch cộng đồng, gắn với trải nghiệm nông nghiệp, văn hóa truyền thống. Từ đó, vừa gìn giữ bản sắc, vừa mở ra cơ hội phát triển kinh tế bền vững, nâng cao đời sống tinh thần cho người dân vùng cao”.

Là người công tác lâu năm ở vùng cao Si Ma Cai, đi đến nhiều thôn, bản của xã Sín Chéng, ông Viên Đình Hiệp không khỏi trăn trở khi nhận thấy kiến trúc nhà truyền thống của người Mông nơi đây đang mai một từng ngày. Với quyết tâm gìn giữ giá trị bản sắc văn hóa địa phương, xã Sín Chéng đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa, gắn với phát triển du lịch cộng đồng; sử dụng nguồn vốn từ chương trình mục tiêu quốc gia, hỗ trợ người dân bảo tồn kiến trúc nhà truyền thống.

Giải pháp đã được đặt ra, cấp ủy, chính quyền xã cũng rất cố gắng, nhưng để giữ được kiến trúc nhà truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số nói chung, nhà truyền thống của người Mông nói riêng không phải là câu chuyện dễ dàng. Xã hiện không có kinh phí hỗ trợ người dân, tất cả phụ thuộc vào nguồn hỗ trợ của Nhà nước trong chương trình mục tiêu quốc gia.

Đến xã Sín Chéng, những người tha thiết với bản sắc văn hóa dân tộc trong lòng bâng khuâng nhiều cảm xúc. Nhìn bản làng đổi thay với nhiều căn nhà xây mới khang trang, hiện đại, chúng tôi vui chung với niềm vui của người dân nơi đây về một cuộc sống mới. Nhưng cũng trăn trở và suy ngẫm khi điều kiện sống về vật chất được nâng cao hơn thì bản sắc truyền thống và nét riêng của dân tộc lại dần thay đổi. Nếu không có giải pháp hữu hiệu, tương lai không xa, những căn nhà đất truyền thống của người Mông nơi đây sẽ chỉ còn trong những bức ảnh, những thước phim tư liệu. Thế hệ sau của người Mông nơi đây sẽ không còn nhận ra chính bản làng mình với những căn nhà đất truyền thống như cha ông của họ đã từng sinh sống.

Trình bày: Khánh Ly

Nguồn: https://baolaocai.vn/tran-tro-bao-ton-nha-truyen-thong-cua-nguoi-mong-o-sin-cheng-post886439.html