Trong bối cảnh xã hội nhiều biến động, việc đề cao văn hóa sư phạm càng trở nên cấp thiết, bảo đảm cho mọi cải cách được thực thi nhân văn và bền vững.
“Gốc rễ” đổi mới giáo dục
Nhà giáo Ưu tú Nguyễn Phương Hoa - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Vĩnh Tuy (Vĩnh Hưng, Hà Nội) cho rằng, mọi đổi mới trong giáo dục chỉ thực sự có giá trị khi được xây dựng trên nền tảng đạo đức, nhân cách và tình yêu nghề của người thầy. Theo bà, chương trình có thể thay đổi, phương pháp cải tiến, công nghệ hiện đại hơn, nhưng lòng yêu nghề, tâm huyết với sự nghiệp trồng người của người thầy vẫn là cội nguồn nuôi dưỡng chất lượng và nhân văn trong giáo dục.
Trong bối cảnh xã hội có nhiều biến động, bà Nguyễn Phương Hoa nhấn mạnh, văn hóa sư phạm càng cần được đề cao, đó là sự mẫu mực, nhân ái, trách nhiệm trong từng lời nói, hành động; là cách người thầy thể hiện bản lĩnh, phẩm chất và nhân cách nghề nghiệp.
Với vai trò người đứng đầu nhà trường, bà Hoa luôn chú trọng xây dựng môi trường giáo dục nhân văn - kỷ cương - tình thương - trách nhiệm. Tại Trường Tiểu học Vĩnh Tuy, mỗi cán bộ, giáo viên được khuyến khích không ngừng tự bồi dưỡng chuyên môn, rèn luyện phong cách ứng xử chuẩn mực, để mỗi giờ lên lớp thầy - trò đều hạnh phúc; ở đó không chỉ là giờ dạy kiến thức mà còn là bài học về nhân cách, đạo đức cho học sinh noi theo. “Đạo đức và nhân cách người thầy chính là nền tảng để mọi đổi mới trong giáo dục trở nên bền vững và lan tỏa”, bà Nguyễn Phương Hoa khẳng định.
Theo TS Hoàng Trung Học - Trưởng khoa Tâm lý - Giáo dục (Học viện Quản lý giáo dục), trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, tình yêu và đạo đức nghề nghiệp của nhà giáo chính là nền tảng quyết định thành công. Đây là hai trụ cột tinh thần của người thầy, cũng là gốc rễ của mọi đổi mới trong giáo dục.
Chúng ta có thể ban hành hàng loạt chính sách, thay đổi chương trình, đổi mới phương pháp nhưng nếu người thầy không thực sự yêu nghề, không có đạo đức nghề nghiệp vững vàng, thì mọi cải cách chỉ là hình thức. Người thầy không chỉ truyền đạt tri thức, mà còn lan tỏa giá trị sống và hình mẫu nhân cách cho học trò. Đó mới là sức mạnh đích thực của giáo dục - sức mạnh bắt đầu từ trái tim người thầy.
Tình yêu và đạo đức nghề nghiệp
Đề cập đến mối quan hệ giữa tình yêu và đạo đức nghề nghiệp trong nhân cách người giáo viên, TS Hoàng Trung Học phân tích, về mặt lý luận, hai khái niệm này tuy khác nhau nhưng gắn bó chặt chẽ như hai mặt của một vấn đề. Tình yêu nghề là nguồn năng lượng nội tại giúp người thầy kiên trì, sáng tạo và vượt qua những khó khăn của nghề dạy học. Đạo đức nghề nghiệp lại là kim chỉ nam giúp người thầy giữ được phẩm hạnh, lương tâm và trách nhiệm trong công việc.
Khi một nhà giáo yêu nghề thật sự, họ sẽ tự nhiên hành xử có đạo đức, bởi họ coi công việc dạy học là sứ mệnh chứ không phải một nghề kiếm sống. Ngược lại, người có đạo đức nghề nghiệp nhưng thiếu tình yêu nghề thì khó duy trì nhiệt huyết lâu dài, dễ rơi vào trạng thái mệt mỏi, hình thức. “Vì thế, tình yêu nghề chính là “nhiên liệu”, còn đạo đức nghề là “kim chỉ nam”. Cả hai kết hợp sẽ tạo ra nhân cách nghề nghiệp bền vững - yếu tố quyết định chất lượng giáo dục” - TS Hoàng Trung Học nêu quan điểm.
Nhấn mạnh, trong giai đoạn hiện nay, việc khơi dậy tình yêu nghề và đạo đức nghề càng trở nên cấp thiết, TS Hoàng Trung Học cho rằng, chúng ta đang ở giai đoạn chuyển đổi sâu sắc của giáo dục Việt Nam - từ giáo dục truyền thụ sang giáo dục phát triển năng lực và phẩm chất. Trong quá trình ấy, người thầy không còn là “người dạy” đơn thuần mà là “người dẫn dắt, người truyền cảm hứng”.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy, không ít giáo viên đang chịu áp lực lớn từ thu nhập, khối lượng công việc, kỳ vọng xã hội cho đến sức ép đổi mới. Khi áp lực nghề nghiệp vượt quá năng lực thích ứng, tình yêu nghề dễ phai nhạt, đạo đức nghề cũng bị thử thách. Đây là điều đáng lo ngại, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay.
Chúng ta cần khơi dậy lý tưởng nghề nghiệp, củng cố niềm tin của giáo viên vào giá trị nghề dạy học. Mỗi nhà giáo phải tự thấy rõ: Dù công nghệ, chương trình hay chính sách có thay đổi thế nào, thì phẩm chất, tình yêu nghề và nhân cách của người thầy vẫn là trung tâm của mọi thành công trong giáo dục.
Theo TS Hoàng Trung Học, đạo đức nghề nghiệp của nhà giáo trong thời đại mới không chỉ dừng lại ở “chuẩn mực ứng xử sư phạm” hay “tuân thủ quy định”, mà phải được mở rộng thành “năng lực đạo đức” - tức là khả năng tự ý thức, điều chỉnh hành vi theo giá trị và yêu cầu nghề nghiệp trong thời đại mới.
Người thầy thời nay cần trung thực trong đánh giá, công bằng trong hành xử, tôn trọng học sinh, biết hợp tác với đồng nghiệp và chủ động học tập suốt đời. Đó không chỉ là yêu cầu đạo đức mà còn là biểu hiện của năng lực nghề nghiệp hiện đại. Đạo đức nghề nghiệp không tách rời năng lực chuyên môn - nó là nền tảng để chuyên môn được phát triển đúng hướng, nhân văn và bền vững.
Để xây dựng đội ngũ nhà giáo “vừa hồng vừa chuyên”, TS Hoàng Trung Học cho rằng, cần triển khai đồng bộ ba hướng. Thứ nhất, xây dựng văn hóa sư phạm trong nhà trường - nơi mỗi giáo viên được tôn trọng, được khích lệ và có cơ hội thể hiện bản thân. Khi môi trường làm việc lành mạnh, tình yêu nghề sẽ tự được khơi dậy.
Thứ hai, đưa giáo dục đạo đức nghề nghiệp vào quá trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên. Cần coi đây là nội dung trọng tâm trong các trường sư phạm và trong chương trình phát triển nghề nghiệp liên tục cho đội ngũ nhà giáo.
Thứ ba, thiết lập cơ chế chính sách nhân văn: Chúng ta cần bảo vệ danh dự nghề nghiệp của nhà giáo; khuyến khích sáng tạo trong nghề sư phạm; tôn vinh những tấm gương tiêu biểu, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi vi phạm đạo đức nghề hoặc xúc phạm nhân phẩm, danh dự nhà giáo. Chúng ta không thể yêu cầu giáo viên toàn tâm, toàn ý khi họ chưa được bảo vệ và ghi nhận xứng đáng.
Trên hành trình đổi mới giáo dục, TS Hoàng Trung Học nhắn gửi thông điệp, chỉ khi người thầy giữ được tình yêu nghề và đạo đức nghề nghiệp, giáo dục mới thực sự đổi mới từ gốc rễ. Chúng ta có thể xây dựng trường học thông minh, lớp học số, nhưng không gì có thể thay thế được trái tim và đạo đức người thầy. Khi tình yêu nghề trở thành động lực, đạo đức nghề trở thành bản lĩnh, thì người thầy Việt Nam sẽ là linh hồn của sự nghiệp đổi mới giáo dục - không chỉ truyền dạy tri thức, mà còn kiến tạo niềm tin và giá trị sống cho thế hệ tương lai.
“Kim chỉ nam” để giáo dục phát triển bền vững
Trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, PGS.TS Đặng Quốc Bảo - nguyên Giám đốc Học viện Quản lý giáo dục nhấn mạnh đến “Giáo dục Việt - Nhà trường Việt - Nhân cách Việt”. Đó là những vấn đề gợi mở những suy ngẫm sâu sắc về con đường phát triển của nền giáo dục cách mạng trong kỷ nguyên mới. Ông cho rằng, để giáo dục Việt Nam tiếp tục vươn lên mạnh mẽ, cần định hình rõ triết lý, bản sắc và mục tiêu hướng đến.
PGS.TS Đặng Quốc Bảo gợi mở 3 triết lý: Thứ nhất, giáo dục Việt/Kiến tạo Tam hóa, gồm: Hiện đại hóa - Dân tộc hóa - Lành mạnh hóa. Thứ hai, nhà trường Việt/Xây dựng “Sư hinh”, nghĩa là: Sư đạo, sư đức và sư thuật. Tâm nguyện huấn đức của Bác Hồ là: Sư hinh nghĩa là đạo đức thơm tho của người thầy. Ngày xưa các cụ nhà nho hay dùng hai chữ ấy để khuyến khích những người làm nghề dạy học. Ngày nay, đa số thầy, cô giáo đều cố gắng trau dồi đạo đức, làm gương tốt cho học trò và xứng đáng với hai chữ “Sư hinh”. Thứ ba, nhân cách Việt/Rèn luyện Tam lập, nghĩa là: Lập chí, lập thân và lập nghiệp.
Theo PGS.TS Đặng Quốc Bảo, triết lý “Tam hóa” là nền tảng cho giáo dục Việt Nam trong thời kỳ hội nhập. Hiện đại hóa để bắt kịp xu thế phát triển của khoa học - công nghệ, đặc biệt là chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo và học tập suốt đời. Lành mạnh hóa để giáo dục không chỉ truyền đạt tri thức mà còn hướng tới hình thành con người có nhân cách, trung thực, nhân ái và trách nhiệm xã hội. Ông nhấn mạnh, một nền giáo dục lớn cần có triết lý rõ ràng - đó là kim chỉ nam để giáo dục phát triển bền vững, không bị cuốn theo những biến động ngắn hạn.
Trong lịch sử, người Việt luôn tôn vinh nghề dạy học với hình ảnh “người thầy mẫu mực”. Từ truyền thống đó, PGS.TS Đặng Quốc Bảo đề xuất khái niệm “Sư hinh”, gồm ba trụ cột: Sư đạo (đạo lý người thầy), Sư đức (đạo đức nghề nghiệp) và Sư thuật (phương pháp, kỹ năng giảng dạy). Liên hệ với lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về “huấn đức”, ông nhấn mạnh, người thầy không chỉ là người truyền tri thức mà còn là tấm gương đạo đức.
“Ngày xưa, các cụ nhà nho thường dùng hai chữ ‘Sư hinh’ để khuyến khích người dạy học. Ngày nay, đại đa số thầy cô vẫn giữ vững phẩm chất ấy - cần, kiệm, liêm, chính, tận tụy với nghề và thương yêu học trò” - PGS.TS Đặng Quốc Bảo nói, đồng thời cho rằng, giáo dục không chỉ hướng đến tri thức, mà cao hơn là hình thành “nhân cách Việt” - con người có hoài bão, năng lực và tinh thần dân tộc. Lập chí để nuôi dưỡng khát vọng vươn lên, phụng sự Tổ quốc. Lập thân để rèn luyện bản lĩnh, phẩm chất, khả năng thích ứng. Lập nghiệp để tạo dựng giá trị thực bằng lao động sáng tạo, đóng góp cho xã hội.
Theo PGS.TS Đặng Quốc Bảo, giáo dục Việt Nam cần hướng đến đào tạo những con người biết làm chủ tri thức, bản thân và tương lai của đất nước. Không chỉ nhìn vào nội tại hệ thống, nguyên Giám đốc Học viện Quản lý giáo dục còn đề cập đến vai trò của giáo dục Việt Nam ở nước ngoài, đặc biệt các chương trình dành cho cộng đồng người Việt ở nước ngoài. Cần coi đây là một phần của hệ thống giáo dục quốc gia, bởi giáo dục không có biên giới và những thế hệ người Việt toàn cầu chính là cầu nối văn hóa, tri thức, góp phần lan tỏa giá trị Việt ra thế giới.
Trong bối cảnh thế giới biến động nhanh, PGS.TS Đặng Quốc Bảo nhấn mạnh tinh thần “dĩ bất biến, ứng vạn biến” - giữ vững bản sắc dân tộc nhưng linh hoạt thích ứng với thời đại. Đó cũng là nguyên tắc chiến lược để giáo dục Việt Nam hội nhập mà không hòa tan, hiện đại mà vẫn đậm đà hồn Việt.
“Bước vào giai đoạn phát triển mới, khi tri thức trở thành sức mạnh cốt lõi của quốc gia, việc xây dựng triết lý giáo dục Việt Nam - mang tính dân tộc, nhân văn và hiện đại - là yêu cầu cấp thiết” - PGS.TS Đặng Quốc Bảo nhấn mạnh.
Theo ông, giáo dục Việt Nam hôm nay không chỉ dừng lại ở truyền thống “trồng người”, mà còn phải kiến tạo con người Việt Nam thời đại mới có tri thức toàn cầu, tâm hồn Việt Nam và trách nhiệm công dân thế giới. Đó chính là con đường để “Giáo dục Việt - Nhà trường Việt - Nhân cách Việt” tiếp nối sứ mệnh lịch sử, góp phần hiện thực hóa khát vọng đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, phồn vinh và hạnh phúc vào năm 2045.
Đổi mới giáo dục là xu thế tất yếu trong thời đại mới, song ông Phạm Văn Hòa - đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp cho rằng, dù thay đổi đến đâu, “cái gốc” của nghề dạy học vẫn phải là đạo đức, nhân cách và tình yêu nghề của người thầy. Mọi cải cách về chương trình, sách giáo khoa hay phương pháp giảng dạy chỉ thực sự có ý nghĩa khi xuất phát từ nền tảng văn hóa sư phạm, từ truyền thống “tôn sư trọng đạo” - giá trị đã làm nên cốt cách của giáo dục Việt Nam qua bao thế hệ.
“Trong môi trường học đường, cả thầy và trò đều cần được nuôi dưỡng trong tinh thần “tiên học lễ, hậu học văn”. Người thầy không chỉ là người truyền đạt tri thức mà còn là tấm gương về nhân cách, lối sống, cách ứng xử. Thầy phải biết quan tâm, chăm sóc, dạy dỗ học trò bằng cả tâm huyết và tình thương, để mỗi bài học không chỉ dừng ở kiến thức mà còn chạm đến trái tim người học”, ông Phạm Văn Hòa nhấn mạnh.
Ở chiều ngược lại, đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp mong muốn, học sinh phải biết kính trọng thầy cô, tri ân và noi theo những giá trị tốt đẹp mà người thầy truyền dạy. Đó là mối quan hệ tương hỗ, vừa nhân văn vừa thiêng liêng, tạo nên “hồn cốt” của nhà trường.
Theo ông Phạm Văn Hòa, chúng ta phải “giữ hồn sư phạm”, đó cũng là giữ bản sắc của giáo dục Việt Nam. Trong bất kỳ giai đoạn đổi mới nào, khi đạo đức, nhân cách và văn hóa sư phạm được tôn trọng và gìn giữ, giáo dục mới thật sự phát triển bền vững và nhân văn.
Nguồn: https://giaoducthoidai.vn/vai-tro-nguoi-thay-trong-kien-tao-he-cong-dan-so-giu-hon-su-pham-post755647.html
![Bước chuyển OCOP Đồng Nai: [Bài 2] Mở kênh phân phối mới](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/343x193/vietnam/resource/IMAGE/2025/11/09/1762655780766_4613-anh-1_20240803100041-nongnghiep-154608.jpeg)
Bình luận (0)