Vùng đất kể chuyện thời gian

Hiện vật khảo cổ của nền Văn hóa Mai Pha có niên đại từ 3.500 đến 5.000 năm.

Năm 2021, qua quá trình khảo sát bước đầu xác định: Công viên địa chất tại Lạng Sơn chứa đựng nhiều giá trị tiêu biểu về di sản địa chất và giá trị khảo cổ.

Trong đó có những địa điểm di sản mang giá trị quan trọng trong hệ quy chiếu quốc tế và toàn cầu. Theo PGS, Tiến sĩ Trần Tân Văn, nguyên Viện trưởng Viện khoa học địa chất khoáng sản, Trưởng tiểu ban Công viên địa chất toàn cầu UNESCO tại Việt Nam, địa chất tại Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn (Công viên) chủ yếu được hình thành từ đá lục nguyên cacbonat và đá lục nguyên mafic-axit có niên đại khoảng 72 đến 540 triệu năm, được phân loại thành 24 hệ tầng địa chất trong đó có 15 hệ tầng lần đầu tiên được xác lập tại tỉnh Lạng Sơn.

Quá trình vận động kiến tạo đã góp phần hoàn thiện đáy lục địa Công viên, tạo ra những di sản và cảnh quan đa dạng như ngày nay.

Lịch sử tiến hóa sự sống đa dạng, xuyên suốt

Ngay từ những cuộc khảo sát đầu tiên khi đặt chân tới Công viên, với 500 địa điểm được xác định và đánh giá, các nhà nghiên cứu đã tìm ra 180 địa điểm ghi nhận sự xuất hiện của hàng loạt hóa thạch và phân vị địa chất có nguồn gốc, độ tuổi khác nhau.

Tất cả các dấu tích này được thể hiện trên các tầng đá lục nguyên, núi lửa, cacbonat và đá biến chất, trong đó đặc biệt có nhiều hóa thạch các giống loài cổ sinh vật lần đầu tiên được tìm thấy tại Lạng Sơn. PGS, TS Trần Tân Văn cho biết: “Từ khoảng 540 triệu năm trước, Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn đã mang trong mình dòng chảy tiến hóa địa chất một cách đầy đủ, liên tục và xuyên suốt. Theo đó, quá trình tiến hóa sự sống cũng được biểu hiện rõ nét qua các hóa thạch động, thực vật được phát hiện dày đặc tại nhiều điểm di sản”.

Từ những nghiên cứu chuyên sâu, Phòng Quản lý Công viên địa chất thuộc Trung tâm xúc tiến đầu tư, thương mại và du lịch tỉnh Lạng Sơn đã tiến hành tổ chức, xây dựng các tuyến tham quan phù hợp, tái hiện một bức tranh toàn cảnh về lịch sử tiến hóa nơi miền đất thiêng.

Tiêu biểu như: “Ký ức biển” từ kỷ Cambri hơn 500 triệu năm tại xã Vũ Lễ; “Sự sống cổ dưới đại dương” tại xã Bằng Mạc; các hóa thạch có tuổi đời từ 220 đến 360 triệu năm được trưng bày tại Thế giới Cúc đá, Thác Bản Khiếng, xã Mẫu Sơn... Trong đó, đặc biệt phải kể tới phức hệ hóa thạch được phát hiện tại trũng Na Dương được đánh giá rất quan trọng, mang giá trị nghiên cứu toàn cầu.

Trũng Na Dương - cửa sổ nhìn vào thế giới đầm hồ cổ đại

Trũng Na Dương được hình thành cách đây khoảng 40 triệu năm. Vùng trũng dày khoảng 570 mét, trong đó hệ tầng Na Dương bên dưới dày khoảng 240 mét, chuyển tiếp chỉnh hợp lên hệ tầng Dinh Chùa bên trên dày khoảng 300 mét.

Chuyên gia Nguyễn Minh Chuyển, Bảo tàng tỉnh Lạng Sơn chia sẻ, trong quá trình khai thác than, các công nhân đã phát hiện ra nhiều mẫu hóa thạch có niên đại từ 5 đến 40 triệu năm.

Hàng nghìn hóa thạch thân cây được tìm thấy cùng với nhiều hóa thạch động vật đã mở ra chuỗi nghiên cứu về hệ sinh thái cổ tại khu vực. Đó đều là minh chứng tiêu biểu cho sự sống trong môi trường hệ sinh thái sông hồ-đầm lầy-rừng nhiệt đới vùng Đông Nam Á.

Đồng thời, các địa điểm tập hợp nhiều hóa thạch còn là minh chứng cho sự xuất hiện của những động vật có vú hiện đại đầu tiên trên Trái đất. Với những giá trị địa chất-cổ sinh đặc biệt quan trọng, trũng Na Dương được các ấn phẩm khoa học quốc tế đánh giá là “cửa sổ” nhìn vào hệ sinh thái Eocene của Đông Nam Á, là “chìa khóa” giúp bước vào quá trình tiến hóa của các bồn trũng kỷ Paleocene. Quan hệ địa lýsinh học giữa các quần thể động vật có vú Eocene từ Na Dương và vùng Địa Trung Hải, châu Âu cũng cho thấy Đông Nam Á là vùng nguồn cho sự phân tán xuyên lục địa.

Hiện nay, Công ty Than Na Dương và chính quyền địa phương phối hợp Trung tâm xúc tiến đầu tư, thương mại và du lịch tỉnh Lạng Sơn đã tiến hành xây dựng khu tham quan mang tên “Thế giới đầm hồ Na Dương” phục vụ du khách và giới nghiên cứu.

Dấu tích xuất hiện sớm của loài người

Khẳng định về những dấu tích của người cổ đại ghi nhận tại Công viên, PGS, Tiến sĩ Trần Tân Văn cho biết, trong hang Thẩm Khuyên - Thẩm Hai, hang Kéo Lèng, Thẩm Khách và nhiều hang động khác trong khối núi Bắc Sơn đã phát hiện hóa thạch của loài người đứng thẳng Homo erectus có niên đại 500.000 năm. Phát hiện đánh dấu khu vực này trở thành một trong những cái nôi sớm nhất của con người cổ đại.

Những cuộc khảo sát trước đó cho thấy, khối núi đá vôi Bắc Sơn tồn tại hệ thống khoảng 170 hang động với mật độ dày đặc, đến nay vẫn được bảo tồn tốt, có giá trị khai thác du lịch cao. Các hang động chủ yếu phân bố ở ranh giới giữa hệ tầng đá vôi Bắc Sơn và các thung lũng kiến tạo rộng như hang Thẩm Khuyên - Thẩm Hai, động Chùa Tiên, động Tam Thanh - Nhị Thanh, có cửa hang không quá cao. Đây có thể là một trong những điều kiện thuận lợi trong việc lựa chọn nơi cư trú và sinh sống của các loài động vật và người tiền sử từ thuở sơ khai.

Đây được xem là phát hiện quan trọng, củng cố nhận định: Thung lũng Bắc Sơn là một trong những cái nôi sớm nhất của người cổ đại. Sự phát triển liên tục sau đó trở thành nơi ra đời của nền Văn hóa Bắc Sơn và Văn hóa Mai Pha nổi tiếng trong khảo cổ học Việt Nam.

Thực hiện nghị quyết của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn giai đoạn 2025-2030, thời gian qua, Trung tâm xúc tiến đầu tư, thương mại và du lịch tỉnh Lạng Sơn đã thực hiện nhiều chương trình nghiên cứu khoa học, hợp tác quốc tế góp phần bảo vệ môi trường địa chất, cảnh quan song hành cùng phát triển kinh tế-xã hội; khẳng định tiềm năng và vị thế của tỉnh Lạng Sơn nói riêng và Việt Nam nói chung; mở ra cơ hội để Lạng Sơn trở thành điểm đến hấp dẫn, có trách nhiệm trong Mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu.

Bài và ảnh: QUỐC ĐẠT

Nguồn: https://nhandan.vn/vung-dat-ke-chuyen-thoi-gian-post923197.html